Przedstawiony przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw

korzystających w dniu wejścia w życie ustawy z dodatkowego urlopu macierzyńskiego,
dodatkowego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego albo urlopu rodzicielskiego.

Art. 31.
Okresy dodatkowego urlopu macierzyńskiego i dodatkowego urlopu na warunkach urlopu
macierzyńskiego w wymiarze określonym, odpowiednio, w art. 1821 § 1 i art. 183 § 3 i 4
ustawy zmienianej w art. 1 w brzmieniu dotychczasowym, które mają wpływ na uprawnienia
lub obowiązki pracownicze, podlegają uwzględnieniu przy ustalaniu uprawnień lub
obowiązków pracowniczych również po dniu wejścia w życie niniejszej ustawy.

Art. 32.
Ilekroć w przepisach odrębnych jest mowa o dodatkowym urlopie macierzyńskim należy
przez to rozumieć urlop rodzicielski, o którym mowa w przepisach ustawy zmienianej
w art. 1, w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą.

Art. 33.
Ustawa wchodzi w życie z dniem 1 stycznia 2016 r., z wyjątkiem:
1) art. 1 pkt 1-8, 11-13, 17 lit. a i b, pkt 23 i 24,
2) art. 1 pkt 9 – w zakresie możliwości dzielenia się przez pracownicę z pracownikiem-
ojcem wychowującym dziecko albo ubezpieczonym-ojcem dziecka korzystaniem,
odpowiednio, z urlopu rodzicielskiego albo zasiłku macierzyńskiego za okres
odpowiadający okresowi tego urlopu oraz stosowania tej zasady odpowiednio do
pracownika ojca wychowującego dziecko,
3) art. 1 pkt 16 – w zakresie możliwości wykorzystania urlopu rodzicielskiego albo jego
części bezpośrednio po wykorzystaniu zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający
okresowi urlopu macierzyńskiego albo zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający
okresowi urlopu rodzicielskiego albo jego części
– które wchodzą w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia.
35



UZASADNIENIE


W maju 2013 r. został ogłoszony Program Polityki Rodzinnej Prezydenta
Rzeczypospolitej Polskiej Bronisława Komorowskiego „Dobry Klimat dla Rodziny”. Stanowi
on odpowiedź na pogarszającą się sytuację demograficzną Polski, wynikającą z utrzymującej
się niskiej dzietności. Od 1989 r. w Polsce rodzi się zbyt mało dzieci, by zapewnić tzw. prostą
zastępowalność pokoleń. Obecnie Polska należy do grupy krajów o jednym z najniższych
współczynników dzietności – wynosi on zaledwie 1,3.
Program zawiera 44 rekomendacje mające na celu usunięcie bądź złagodzenie barier
utrudniających rodzicom realizację aspiracji rodzicielskich. Wśród nich – w ramach
propozycji dotyczących godzenia życia zawodowego z obowiązkami rodzinnymi – wskazano
m.in. na potrzebę stosowania, w szerszym niż dotychczas zakresie, elastycznej organizacji
czasu pracy, jak również uelastycznienia systemu urlopów związanych z opieką nad dziećmi.
Przedstawiany projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz niektórych innych
ustaw zawiera propozycje zmian w tym obszarze, nadając obowiązującym regulacjom
większą elastyczność i pozwalając na ich lepsze dostosowanie do sytuacji, potrzeb i wyborów
konkretnych rodzin. Tym samym stanowi on kolejny krok w kierunku stworzenia spójnej,
konsekwentnej i stabilnej polityki sprzyjającej rodzicielstwu.

Odnosząc się do elastycznej organizacji czasu pracy, podkreślić należy, że istotną –
z perspektywy godzenia ról życiowych – zmianę w tej materii wprowadziła ustawa z dnia
12 lipca 2013 r. o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz ustawy o związkach zawodowych
(Dz. U. z 2013 r. poz. 896), która weszła w życie z dniem 23 sierpnia 2013 r. Ww.
nowelizacją ustawodawca uzupełnił katalog dostępnych dla pracowników elastycznych form
czasu pracy, o ruchomy czas pracy, umożliwiający im rozpoczynanie i kończenie pracy
w ustalonym z pracodawcą przedziale czasowym. W ten sposób ostatecznie rozstrzygnął,
wynikające z braku regulacji kodeksowej, istniejące od dawna wątpliwości dotyczące
stosowania tej instytucji czasu pracy, mające swe podłoże głównie w definicji doby
pracowniczej.
Pomimo tego, iż z wnioskiem o wykonywanie pracy w ruchomym czasie pracy może
wystąpić każdy pracownik, nie ulega wątpliwości, że uprawnienie to ma szczególne znaczenie
dla pracowników opiekujących się dziećmi bądź innymi osobami zależnymi. Pozwala im
bowiem lepiej dostosować godziny pracy do obowiązków wynikających z tej opieki.

Mówiąc natomiast o uelastycznieniu systemu urlopów związanych z opieką nad
dziećmi, nie sposób pominąć zmian, jakie w zakresie urlopów związanych z rodzicielstwem
zostały wprowadzone ustawą z dnia 28 maja 2013 r. o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz
niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 675). Ustawa ta weszła w życie z dniem 17 czerwca
2013 r., przyspieszając podwyższenie wymiaru dodatkowego urlopu macierzyńskiego
(pierwotnie miał on zostać zwiększony od dnia 1 stycznia 2014 r.) i zmieniając zasady jego
udzielania, jak również tworząc nową instytucję urlopu z tytułu opieki nad dzieckiem –
mianowicie urlop rodzicielski.
1



Umożliwienie wykorzystania dodatkowego urlopu macierzyńskiego w częściach
i ukształtowanie tego uprawnienia jako przysługującego także pracownikom-ojcom
(pierwotnie do dodatkowego urlopu macierzyńskiego były uprawnione wyłącznie matki) oraz
odniesienie tych zasad do nowowprowadzonego urlopu rodzicielskiego, stworzyło warunki do
faktycznego dzielenia się przez rodziców opieką nad dzieckiem. Z kolei ustanowienie
26-tygodniowego płatnego urlopu rodzicielskiego pozwoliło im na zapewnienie dziecku
nieprzerwanej opieki przez pierwszy rok życia (w przypadku urodzenia więcej niż jednego
dziecka przy jednym porodzie – odpowiednio dłużej).


I. DIAGNOZA SYTUACJI W REGULOWANYM OBSZARZE

Warunki godzenia funkcji rodzicielskich z obowiązkami zawodowymi w istotny
sposób wpływają na decyzje prokreacyjne. Badania dotyczące różnych państw europejskich
pokazują, że kraje, w których kobiety i mężczyźni mają lepsze warunki godzenia pracy
zawodowej z obowiązkami rodzinnymi, charakteryzują się wyższą dzietnością.
W Polsce trudności w godzeniu tych dwóch sfer życia są od lat wskazywane jako
istotny powód braku planów prokreacyjnych lub rezygnacji z ich realizacji. Zgodnie
z badaniami CBOS z 2013 roku, kobiety w wieku 18-33 lata, jako jedną z barier
utrudniających decyzję o posiadaniu pierwszego lub kolejnego dziecka, wymieniają trudności
w godzeniu pracy zawodowej z życiem rodzinnym (22%). Co trzecia kobieta w wieku 18-33
lata i co siódma w wieku 34-45 lat nie decyduje się na dziecko z powodu konfliktu między
rolami zawodowymi a rodzinnymi. Wpływ trudności w godzeniu obowiązków rodzinnych
i zawodowych na decyzje o posiadaniu dziecka potwierdzają również badania „Diagnoza
Społeczna” z 2013 roku. W pytaniu o przyczyny rezygnacji z pierwszego lub kolejnego
dziecka aż 23% kobiet i tylko 15% mężczyzn wskazało na trudności w godzeniu tych ról.

Warunki łączenia funkcji rodzicielskich z pracą zawodową obejmują trzy obszary:
1) rozwiązania polityki rodzinnej, w tym dostęp do opieki instytucjonalnej dla dzieci oraz
jakość rozwiązań w dziedzinie urlopów związanych z opieką nad dziećmi;
2) rozwiązania z obszaru rynku pracy, związane z możliwością podjęcia i utrzymania
zatrudnienia dzięki korzystaniu z elastycznych form organizacji pracy oraz czasu pracy;
3) normy i postawy dotyczące podziału obowiązków związanych z opieką pomiędzy
kobiety i mężczyzn.

Polska należy do krajów Unii Europejskiej o największych trudnościach w godzeniu
ról zawodowych z rodzicielskimi, zarówno w odniesieniu do każdego z wymienionych wyżej
obszarów, jak i przy ich łącznym ujęciu.


1 Matysiak A., Węziak-Białowolska D., (2013), Country-Specific Conditions for Work and Family
Reconciliation: An Attempt at Quantification, ISD Working Paper no. 31, s. 22.
2 CBOS (2013), Postawy prokreacyjne kobiet, BS/29/2013.
3 Niska dzietność w Polsce w kontekście percepcji Polaków. Diagnoza Społeczna 2013, Kotowska I. (red.),
Warszawa 2014, s. 77.
4 Matysiak A., Węziak-Białowolska D., (2013), op. cit.
2



Rysunek 1. Dzietność w krajach Unii Europejskiej oraz indeks warunków łączenia
pracy z obowiązkami rodzinnymi

Źródło: Matysiak A., Węziak-Białowolska D., (2013), op. cit., s. 22.


1. Organizacja czasu pracy

Elastyczna organizacja czasu pracy jest jednym z najczęściej preferowanych
rozwiązań ułatwiających godzenie pracy z obowiązkami domowymi. Jak wynika z badania
„Diagnoza Społeczna 2013”, za kluczowe czynniki ułatwiające łączenie pracy zawodowej
z obowiązkami rodzicielskimi ankietowani w wieku 18-49 lat uznali: elastyczny czas pracy
(56% wskazań), lepsze warunki opieki nad dzieckiem do lat 7 poza domem (36% wskazań),
możliwość częściowej pracy z domu (22% wskazań) i pracę w niepełnym wymiarze czasu
(17% wskazań).

Rozwiązania dotyczące elastycznej organizacji czasu pracy, które ułatwiłyby łączenie
opieki nad dzieckiem z wykonywaniem pracy zawodowej, w tym zmniejszenie wymiaru
czasu pracy, są w Polsce – w porównaniu z innymi krajami Unii Europejskiej – stosowane
bardzo rzadko.

Polska sytuuje się w grupie pięciu krajów Unii Europejskiej najrzadziej
wykorzystujących elastyczną organizację czasu pracy w odniesieniu do kobiet w wieku
charakteryzującym się największym obciążeniem obowiązkami opiekuńczymi. W 2010 r.,
spośród kobiet w wieku 25-49 lat pracujących najemnie, prawie 90% wykonywało obowiązki

5 Raport główny z Diagnozy Społecznej 2013 oraz raport tematyczny dotyczący niskiej dzietności w Polsce.
3



zawodowe w sztywno określonych, stałych godzinach pracy, a jedynie 1,2% indywidualnie
ustalało godziny pracy.

Wykres 1. Struktura organizacji czasu pracy kobiet w wieku 25-49 lat pracujących
najemnie w krajach Unii Europejskiej w 2010 r.

100%
90%
80%
70%
60%
50%
40%
30%
20%
10%
0%
ia
a
a
ia
ia
ia
a
8
a
a
ia
a
r
ia
ia
ia
a
A
a
y
a
a
a
d
cy
d
cj
k
rg
ni
n
ecj
yp
K
alta
ali
tani
an
str
n
U2
recj
elgi
bu
an
en
acja
itw
g
egr
u
acj
la
iem
u
łochy
zes
and
C
S
ry
D
ran
E
G
B
ston
zp
L
L
M
W
ułgaria
rw
Łotw
in
zw
N
A
Irla
W
F
.C
ol
em
E
is
low
rtu
um
B
o
F
S
.B
Słow
O
o
ep
H
ks
H
S
P
h
P
R
W
R
u
C
L
inna organizacja czasu pracy
stała liczba godzin w ciągu dnia z dopuszczalną elastycznością godzin wykonywania pracy
samodzielnie okreslone godziny pracy (bez ograniczeń)
Stałe godziny pracy lub godziny wyznaczone przez pracodawcę

Źródło: Eurostat, dane LFS ad hoc module Reconciliation between work and family life.

Także praca w zmniejszonym, na wniosek pracownika, wymiarze czasu, wynikająca
ze sprawowania obowiązków opiekuńczych w rodzinie – na tle pozostałych krajów
europejskich – w Polsce jest rozwiązaniem rzadko stosowanym. Bardzo niski jest też odsetek
kobiet, które pracują w niepełnym wymiarze czasu pracy ze względu na obowiązki rodzinne.

Wykres 2. Odsetek kobiet w wieku 25-49 lat zatrudnionych w niepełnym wymiarze
czasu pracy ze względu na opiekę nad dziećmi lub innymi osobami zależnymi w 2013 r.
50,0
45,0
40,0
Kobiety w wieku 25-49 lat pracujące najemnie = 100

35,0
30,0
25,0
20,0
15,0
10,0
5,0
0,0
…
…
8
t…
ia
ia
y
a
a
a
r
y
a
a
a
cy
cj
ia
ia
ia
ia
ia
A
em
d
d
ep.
ni
U2
str
ecj
n
alta
an
n
yp
R
an
enia
ęgr
K
ali
acja
acj
u
E
and
u
.Br
elgi
g
iem
ran
ks
łochy
M
la
C
D
ston
S
ol
A
W
B
u
zp
W
L
rw
N
F
zw
Irla
W
E
rtu
o
um
H
S
L
is
in
O
Słow
H
F
Słow
P
o
h
P
R
C

Źródło: Eurostat, LFS
4