Dobra osobiste i ich ochrona

Przeczytaj także: Kiedy satyra stanowi naruszenie dóbr osobistych konkretnej osoby?

Kodeks cywilny wymienia przykładowe wartości uznane za dobra osobiste. Są nimi w szczególności zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska. Przy czym, wskazać należy, że powyższy katalog dóbr osobistych jest otwarty, tzn. zaliczają się do niego nie tylko te wartości wymienione w Kodeksie cywilnym, ale także każde inne dobra, które można zakwalifikować jako dobra osobiste. Dlatego poza powyższymi wartościami, jako dobra osobiste są uznawane m.in. zdrowie, sfery życia psychicznego, życie rodzinne, życie prywatne, w tym intymne, kult pamięci osoby zmarłej oraz poczucie przynależności do określonej płci.

Dobra osobiste pozostają pod ochroną prawa cywilnego i to niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach. Osoba, której dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym, bezprawnym działaniem, może żądać zaniechania tego działania. W razie, gdy doszło już do naruszenia, osoba ta może także żądać, aby osoba, która naruszyła jego dobro, usunęła skutki tego naruszenia, w szczególności aby złożyła oświadczenie odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie. Osoba, która poniosła szkodę majątkową na skutek naruszenia jej dóbr osobistych (np. bezprawnego wejścia do mieszkania lub pogorszenia stanu zdrowia) może żądać jej naprawienia na zasadach ogólnych (tj. poprzez zapłatę odszkodowania). Dodatkowo osoba, która doznała w takiej sytuacji krzywdy, czyli negatywnych odczuć psychicznych, może żądać zapłaty odpowiedniej sumy tytułem zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany przez nią cel społeczny.
Warto zaznaczyć, że sprawca naruszenia dobra osobistego, będzie zwolniony od odpowiedzialności w sytuacji, gdy jego działanie nie nosiło cech bezprawności, np. zwolniony od odpowiedzialności będzie dziennikarz, który opublikował materiał naruszający dobra osobiste, jeśli działał w obronie uzasadnionego interesu społecznego i zachował szczególną staranność oraz rzetelność przy zbieraniu i wykorzystaniu tego materiału. Należy jednak dodać, że Kodeks cywilny przewiduje zasadę domniemania bezprawności i to pozwany w procesie o ochronę dóbr osobistych (czyli w powyższym przypadku dziennikarz) ma obowiązek wykazania istnienia okoliczności usprawiedliwiających to działanie, a więc wyłączających bezprawność.

Podsumowując, dobra osobiste podlegają uzasadnionej ochronie prawnej. Warto wskazać, że istnieje obecnie tendencja do przyznawania coraz większej ilości dóbr charakteru dóbr osobistych, co jest związane z nieustannym rozwojem społeczno-gospodarczym. Kierunek ten z jednej strony należy ocenić pozytywnie, ponieważ jest to adekwatna odpowiedź prawa na potrzeby współczesnego świata. Z drugiej jednak strony, twórcza wykładnia przepisów Kodeksu cywilnego zwiększa obawę, że dobra, które nie są na tyle istotne i ważne, będą podlegać mocnej ochronie prawnej przewidzianej dla dóbr osobistych.