Prawa autorskie w relacji pracodawca-pracownik

Przeczytaj także: Ustawa o prawach autorskich poprawiona

Podstawą nabycia przez pracodawcę praw autorskich do utworów stworzonych przez pracowników jest istnienie miedzy stronami stosunku pracy. Nie będzie zatem miało miejsca w przypadku utworów stworzonych w związku ze świadczeniem usług na podstawie umowy o dzieło lub umowy zlecenia albo innej umowy cywilnoprawnej, czy też w drodze konkursu, chyba że strony wyraźnie przewidzą w nich taki skutek. Mówimy zatem wyłącznie o pracodawcy i pracowniku stricte w rozumieniu przepisów kodeksu pracy, nie zaś w potocznym rozumieniu uwzględniającym również podmioty współpracujące i dokonujące wzajemnych świadczeń na podstawie innego stosunku prawnego. Podsumowując, art. 12 ustawy będzie miał zastosowanie wyłącznie w przypadku nawiązania przez strony stosunku pracy.

Kolejny istotny aspekt wymagający rozważenia to zakres obowiązków, do których wykonywania zobowiązany jest pracownik. Tylko prawa do utworu wykonanego w ramach tych obowiązków będą nabywane przez pracodawcę, jeżeli strony nie postanowią inaczej. Oznacza to, że do stanowiska zajmowanego przez pracownika przypisane muszą być w sposób nie budzący wątpliwości obowiązki, które zakładają przygotowanie utworów. Ten obszar generuje najwięcej praktycznych problemów. Przykładowo, co do zasady, do obowiązków informatyka nie należy pisanie oprogramowania, do obowiązków lektora nie musi należeć przygotowanie podręcznika do nauki języka, do obowiązków sekretarki nie należy stworzenie projektu pozyskiwania nowych klientów. Z drugiej strony istnieją sytuacje, w których dane obowiązki mogą należeć do pracownika, nie ma jednak w tym zakresie pewności.

Istnienie związku pomiędzy stworzeniem utworu a zakresem obowiązków pracowniczych, jako warunek konieczny nabycia przez pracodawcę praw autorskich, podkreśla Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z 12.11.2008 r. o sygn. I ACa 227/08: „Dla zastosowania art. 12 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych ważne jest, by stworzony utwór był wynikiem zobowiązania pracownika do wykonywania pracy obejmującej obowiązki twórcze w znaczeniu prawa autorskiego, a zatem powstał w następstwie realizowania zespołu czynności "o cechach odpowiadających zasadzie ich wyodrębnienia ustalonej w umowie". Z tego też względu do przepisu powyższego nie sposób sięgać w przypadkach innego rodzaju powiązań między utworem a stosunkiem pracy; nie obejmuje on bowiem sytuacji, w których utwór powstał tylko w związku (czasowym, miejscowym itp.) czy przy okazji wykonywania pracy, bądź dzięki przyczynieniu się pracodawcy.” Na omawiany wymóg zwraca również uwagę Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie w wyroku z dnia 3.07. 2009 r., o sygn. III SA/Wa 34/09: „Dopiero w razie nałożenia na pracownika obowiązku wykonania utworu w rozumieniu praw autorskiego w umowie o pracę, będzie mogło mieć zastosowanie domniemanie z art. 12 ust. 1 ustawy z 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych.”

Obowiązki pracownika o charakterze twórczym mogą być określone w: umowie o pracę, poleceniach służbowych, układach zbiorowych czy też planach działalności pracodawcy. Nie ulega jednak wątpliwości, że najlepszym wyjściem, z punktu widzenia interesów pracodawcy, jest prawidłowe sformułowanie umowy o pracę w tym zakresie. Zaleceniem dla pracodawców jest zatem, aby zakres obowiązków był możliwie jak najbardziej szczegółowo określony i uwzględniał zobowiązanie pracownika do tworzenia utworów.

Kluczowe są również cel umowy o pracę oraz zgodny zamiar stron. Pracodawca nabędzie jedynie te majątkowe prawa autorskie, które są związane z celem umowy. Cel umowy o pracę jest określany przy uwzględnieniu przede wszystkim: rodzaju powierzonej pracownikowi pracy, zakresu jego obowiązków, przedmiotu działalności pracodawcy lub panujących zwyczajów. Natomiast zgodny zamiar stron może być też określony w odrębnej umowie precyzującej dokładnie zakres, w jakim pracodawca nabywa autorskie prawa majątkowe.

Dochodzimy wreszcie do zakresu, w jakim pracodawca uzyskuje prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim. Zakres ten wyznaczają pola eksploatacji. Pominięcie wskazania pól eksploatacji lub ich nieprawidłowe określenie skutkować będzie faktycznym zawężeniem do tych pól eksploatacji, które mając zwyczajowo zastosowanie w stosunku do danego utworu stworzonego w ramach danego stosunku pracy, przy uwzględnieniu celu umowy o pracę. Przykładowo, w braku odmiennych postanowień, jeżeli fotograf zatrudniony przez wydawcę przygotuje zdjęcia do publikacji w czasopiśmie, ponieważ taki jest zakres jego obowiązków, pracodawca nie będzie mógł wykorzystać tych zdjęć np. na pocztówkach, gadżetach reklamowych, lub nawet w innych mediach.