Umowa powiernicza: środki ochrony prawnej powierzającego

Przeczytaj także: Umowa powiernicza: podatek dochodowy i PCC

Analiza powyższych przepisów pozwala na stwierdzenie, że w sytuacji gdy osoba trzecia działała w dobrej wierze de facto fiducjant nie ma możliwości odzyskania własności rzeczy powierzonej fiducjariuszowi. Dlatego też w przypadku umów powierniczych dotyczących nieruchomości, powierzający powinien rozważyć ujawnienie w księdze wieczystej roszczenia o zwrotne przeniesienie własności powierzonej, w celu wzmocnienia swojej pozycji prawnej na wypadek ewentualnej potrzeby skorzystania z roszczenia z art. 59 lub 92 Kodeksu Cywilnego. W takiej bowiem sytuacji nabywca nieruchomości, na mocy art. 17 ustawy o księgach wieczystych i hipotece, nie mógłby powoływać się względem fiducjanta na swoją dobrą wiarę

Kolejnym istotnym zagrożeniem dla powierzającego jest sytuacja, w której w stosunku do majątku fiducjariusza prowadzona ma być egzekucja. Sytuacja taka stanowi ewidentne zagrożenie dla powierzającego, należy więc rozważyć czy przysługują mu jakieś środki ochrony. Podstawowym środkiem ochrony praw osób trzecich w przypadku postępowania egzekucyjnego jest powództwo ekscydencyjne, uregulowane w art. 841 Kodeksu Postępowania Cywilnego.

Nie może budzić wątpliwości, że powierzający jest osobą trzecią w rozumieniu tego przepisu, oraz, że egzekucja prowadzona z majątku powiernika, którego częścią są prawa majątkowe powierzone mu przez fiducjanta, narusza prawa tego ostatniego. Zgodnie zaś z powszechnie przyjętym stanowiskiem doktryny prawo obligacyjne może być prawem uzasadniającym powództwo ekscydencyjne Pewnym jest więc, że fiducjant powództwem ekscydencyjnym może bronić swych praw (oczywiście tylko i wyłącznie w przypadku gdy roszczenie o zwrot powierzonego mienia już istnieje ). Odnośnie zaś sytuacji, gdy roszczenie powierzającego ma jedynie charakter warunkowy, ciężko jest znaleźć podstawę prawną dla uznania by jego roszczenie doznawało silniejszej ochrony niż roszczenia wierzycieli bezwarunkowych. Wskazuje się przy tym, że fiducjant może wzmocnić swoją pozycję prawną poprzez wprowadzenie do umowy powierniczej takiego postanowienia, na mocy którego wszczęcie postępowania egzekucyjnego przeciwko powiernikowi stanowić będzie warunek rozwiązujący stosunek powierniczy.

Podobnym zagrożeniem jest upadłość fiducjariusza. I w tym wypadku bowiem majątek powierniczy wejdzie do masy upadłościowej. Co więcej, powierzający nie może wzmocnić swojej pozycji na taką okoliczność, gdyż zgodnie z art. 83 ustawy – Prawo upadłościowe i naprawcze nieważne są postanowienia umowy zastrzegające na wypadek ogłoszenia upadłości zmianę lub rozwiązanie stosunku prawnego, którego stroną jest upadły.

Powyższe rozważania skłaniają do następującej konkluzji – powierzającemu przysługują praktycznie jedynie środki ochrony o charakterze obligacyjnym. Wzmocnienie jego pozycji mogłoby nastąpić na skutek zmian legislacyjnych na przykład poprzez wprowadzenie zasady separacji mas majątkowych (sytuacja taka ma na przykład miejsce w przypadku powierniczego rachunku bankowego stosowanego na gruncie ustawy o ochronie praw nabywców lokalu mieszkalnego lub domu jednorodzinnego). Innym, niekiedy proponowanym rozwiązaniem jest postulat jawności stosunków powierniczych – ten jednak jest niezwykle kontrowersyjny, gdyż może stać w sprzeczności z naturą i celem umów powierniczych.

Dlatego też niezwykle istotnym jest takie uregulowanie treści umowy powierniczej by pozycja prawna fiducjanta była chroniona w jak najszerszym stopniu. Dodatkowo najskuteczniejszym środkiem zabezpieczenia interesów powierzającego jest zawieranie umów powierniczych z osobami co do których możemy mieć pełne zaufanie. Bo mimo, że umowy powiernicze mogą nieść ze sobą ryzyko dla powierzającego, to cechy które to ewentualne ryzyko powodują, z drugiej strony decydują o atrakcyjności powiernictwa. A jest ono niewątpliwe, gdyż elastyczność tej konstrukcji prawnej oraz różnorodność jej możliwych zastosowań powoduje, że powiernictwo może pełnić niezwykle istotną rolę gospodarczą.

W związku z tym, zamiast „obrażać się” na umowy powiernicze warto zadbać by ich treść w jak największym stopniu chroniła powierzającego. De lege ferenda należy również postulować wprowadzenie zasady separacji mas majątkowych, która ewidentnie wzmacniałyby pozycję prawną fiducjanta bez uszczerbku dla pozycji prawnej powiernika, - pozycji, która jak już wspomniałem, w znaczącym stopniu decyduje o przydatności powiernictwa dla współczesnego obrotu gospodarczego.