Ochrona majątku przed wierzycielami na granicy prawa

Przeczytaj także: Jak odzyskać należność po wykreśleniu spółki z rejestru?

Udaremnienie egzekucji (art. 300 § 2 k.k.)

Przedmiotem ochrony omawianego przepisu są interesy wierzycieli dotyczące faktycznej możliwości realizacji uprawnionych majątkowych roszczeń przysługujących wierzycielom, wynikających ze zobowiązań powstałych w ramach obrotu gospodarczego, poprzez udaremnianie wykonania orzeczeń sądowych lub innych organów państwowych. Warunkiem karalności na podstawie rozważanego przepisu jest istnienie roszczenia wierzyciela oraz świadomość sprawcy, co do istnienia zagrożenia zajęcia składników jego majątku (związanego z faktem iż wierzyciel przystąpił lub ma poważny ujawniony zamiar przystąpienia do egzekucji swojego roszczenia)[J. Kotłowska-Rudnik, Przestępstwa przeciwko obrotowi gospodarczemu, GP 1998, Nr 35, s. 44, oraz por. O. Górniok i in., Komentarz..., s. 4].

Na stronę przedmiotową rozważanego czynu zabronionego składają się:

1. znamiona czynnościowe analogiczne jak w art. 300 § 1 k.k. - usuwanie, ukrywanie, zbywanie, darowanie, niszczenie, obciążanie i uszkadzanie;
2. przedmiot znamion czynnościowych w postaci zajętego lub zagrożonego zajęciem majątku sprawcy (dłużnika);
3. skutek w postaci udaremnienia lub uszczuplenia zaspokojenia pokrzywdzonego (wierzyciela).

Typowe przykłady działań zagrożonych odpowiedzialnością z art. 300 § 2 k.k., to np.: wywiezienie przez dłużnika zajętych przedmiotów do innej miejscowości bez uprzedniego zawiadomienia o tym komornika; uniemożliwienie komornikowi wejścia do zamkniętego pomieszczenia; kłamliwe zapewnienie że w danym miejscu nie znajdują się przedmioty podlegające zajęciu. Przestępstwo z art. 300 § 2 k.k. może być popełnione przez zaniechanie w przypadku gdy dłużnik nie stawi się do komornika pomimo wezwania go do złożenia wyjaśnień.

W omawianym przepisie zachowanie sprawcy karalne jest, gdy odnosi się do „zajętych lub zagrożonych zajęciem składników majątku dłużnika”. O ile w przypadku art. 300 § 1 k.k. wystarczającym wydaje się być wskazanie samego zaistnienia czynności, np. usuwanie, to w przypadku § 2 zabieg ten wydaje się być dopiero pierwszym etapem wykazania tej czynności. W dalszej kolejności, sąd zmuszony jest bowiem do zbadania, czy rozważana czynność odnosi się do składnika zajętego lub zagrożonego zajęciem. Innymi słowy, w § 1 wystarczy podanie czynności, a w § 2 niezbędne jest dokładne jej opisanie.

Przestępstwa z art. 300 § 2 k.k. można się dopuścić także wtedy, gdy egzekucja dopiero grozi, a więc w okresie, kiedy wierzyciel w sposób niedwuznaczny daje do poznania, że postanowił pretensji swej dochodzić w drodze sądowej (niewątpliwym symptomem tego rodzaju woli wierzyciela jest wniesienie skargi, spowodowanie wydania nakazu zapłaty). Jednakże zgodnie z wyżej zgłoszonymi postulatami należy uznać, iż przesłanki do stwierdzenia, że istnieje stan zagrożenia egzekucją, winny mieć charakter obiektywny i być bezsporne.

Do okoliczności rozpoczynających stan "zagrożenia zajęciem" należy zaliczyć m.in.: wydanie decyzji o zajęciu, której jeszcze nie doręczono lub nie wykonano, wszczęcie postępowania egzekucyjnego, złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości dłużnika, złożenie wniosku o otwarcie postępowania układowego albo o otwarcie takiego postępowania, otrzymanie przez wierzyciela tytułu wykonawczego.

W stanach faktycznych wykraczających poza okres postępowania egzekucyjnego do pojęcia "mienia zagrożonego zajęciem" należy raczej podchodzić indywidualnie, bez stosowania generalnych wniosków, inaczej z pewnością ograniczałoby to prawo do swobodnego dysponowania mieniem, w szczególności gdy chodzi o zwykłe czynności podejmowane w ramach działalności gospodarczej (czyli określone w art. 300 § 2 k.k. czynności zbycia lub obciążenia rzeczy). Stanowisko takie znajduje potwierdzenie w wyroku Sądu Najwyższego, który stwierdził, że „jeżeli czynność rozporządzająca majątkiem dłużnika nie miała realnego wpływu na zaspokojenie wierzyciela, to wobec braku znamienia skutku w postaci udaremnienia zaspokojenia wierzyciela nie doszło do popełnienia przestępstwa z art. 300 § 2 k.k.”.