Ochrona majątku przed wierzycielami na granicy prawa

Przeczytaj także: Jak odzyskać należność po wykreśleniu spółki z rejestru?

Oszukańczy transfer majątku (art. 301 § 1 k.k.)

Istota zachowania przestępczego spenalizowanego w art. 301 § 1 k.k. polega na tym, że osoba będąca dłużnikiem kilku wierzycieli udaremnia lub ogranicza zaspokojenie ich należności przez to, że tworzy w oparciu o przepisy prawa nową jednostkę gospodarczą i przenosi na nią składniki swojego majątku.

Przez pojęcie "jednostka gospodarcza" należy rozumieć każdy podmiot gospodarczy funkcjonujący w oparciu o obowiązujące przepisy prawa. Podmiotem tym może być w szczególności osoba fizyczna lub grupa osób fizycznych, osoba prawna oraz jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej. Jednostką gospodarczą będą więc spółki: cywilna, komandytowa, jawna, akcyjna, z ograniczoną odpowiedzialnością, a ponadto fundacja i stowarzyszenie, założone przez dłużnika, o ile w ich statutach przewidziano działalność gospodarczą, którą rzeczywiście prowadzą. W przypadku przeniesienia przez dłużnika swojego majątku na spółkę fikcyjną (niezarejestrowaną), majątek ten nadal należy do dłużnika. Takie zachowanie nie może być przyczyną niezaspokojenia wierzycieli, tj. czynem karalnym. Treść art. 301 § 1 k.k. wyklucza również działanie przestępne dłużnika poprzez przeniesienie majątku dłużnika na istniejące już jednostki gospodarcze, np. przez wykup udziałów spółki z ograniczoną odpowiedzialnością.

Przenoszenie składników majątkowych na nową jednostkę gospodarczą może wyrazić się przez każdą czynność prawną rozporządzającą. Forma przenoszenia składników majątkowych jest nieistotna, ważne jest tylko to, aby była zgodna z obowiązującym krajowym porządkiem prawnym. Podobnie jak sam akt przenoszenia składników majątku nie musi być jednorazowy i może odbywać się etapami. Nie stanowi przeniesienia składników majątku jego obciążenie, niepołączone z przeniesieniem prawa lub rzeczy, tzn. obciążenie bierne, np. polegające na przejęciu długu w trybie art. 519-525 k.c.

Do przypisania odpowiedzialności za czyn z art. 301 § 1 k.k. ważne jest ustalenie, czy dłużnik, tworząc nową jednostkę gospodarczą oraz przenosząc na nią składniki majątkowe z jednej kontrolowanej przez siebie jednostki organizacyjnej działał z zamiarem (bezpośrednim lub ewentualnym) udaremnienia lub ograniczenia zaspokojenia należności swoich wierzycieli. Dłużnik musi sobie zdawać sprawę, że przez swoje działanie może pokrzywdzić kliku wierzycieli lub większą ich liczbę i musi mieć zamiar wyrządzenia wierzycielom szkody lub się na to godzi.

Bankructwo umyślne i nieumyślne (art. 301 § 2 i 3 k.k.)

Przepisy art. 301 § 2 i 3 k.k. określają czyny zabronione, stanowiące podstawę przestępstwa umyślnego lub nieumyślnego bankructwa, których istotą jest karalne lekkomyślne doprowadzenie przez dłużnika do swojego bankructwa (upadłości lub niewypłacalności).

Przy ujęciu obu przestępstw bankructwa należy wskazać, że mogą mieć one różny ciężar gatunkowy. Przy zwykłej postaci bankructwa skutek wywołany przez dłużnika musi być następstwem rażącego naruszania reguł prawidłowej gospodarki. W zachowaniu dłużnika brak będzie działań świadczących o oszukańczych zamiarach, lecz podejmowane przez dłużnika inicjatywy gospodarcze będą tak nieracjonalne i pozbawione szans na osiągnięcie celu gospodarczego, jakim jest wypracowanie zysku, że całokształt zachowania się sprawcy będzie świadczyć co najmniej o godzeniu się na bezpośrednie zmierzanie w kierunku osiągnięcia stanu niewypłacalności lub upadłości.