Ochrona majątku przed wierzycielami na granicy prawa

Przeczytaj także: Jak odzyskać należność po wykreśleniu spółki z rejestru?

Należy podkreślić, że nie każda czynność zbycia majątku może świadczyć o „złej woli” dłużnika. Częstokroć może dojść do sytuacji, w której podejmowane działania zmniejszają co prawda majątek dłużnika, lecz w przyszłości mogą wpłynąć na poprawę sytuacji finansowej, co w konsekwencji doprowadzi do zaspokojenia roszczeń wierzycieli. Argument taki można użyć również do obrony takich działań, jak np. spieniężenie majątku w celu dokonania inwestycji kapitałowych, nawet obciążonych bardzo znaczącym ryzykiem, jeśli podejmowane są w celu wygenerowania środków na spłacenie wierzycieli.

Przestępstwo z art. 300 § 1 k.k. może być popełnione wyłącznie w okresie niewypłacalności lub upadłości albo w okresie kiedy staje się realną groźba wystąpienia jednego z tych stanów. W praktyce pojawiają się problemy w ustaleniu momentu początkowego i końcowego, w którym zachowanie dłużnika pozostaje w sferze działania prawa karnego.

Początkowym momentem warunkującym odpowiedzialność karną jest grożąca dłużnikowi niewypłacalność lub upadłość, które mogą być stanem o szerokiej rozpiętości czasowej, niejednokrotnie przekraczającej okres jednego roku [H.Pracki Nowe rodzaje przestępstw gospodarczych Część II „Prokuratura i Prawo” Nr 2/1995, s 28-29]. W takich sytuacjach nieuchronne nadejście trwałego załamania finansowego danego podmiotu oddalane jest tylko przez dodatkowe czynności dłużnika (np. pozyskiwanie nowych kredytów), które faktycznie doprowadzają do dalszego obciążenia finansowego, nie przynosząc efektów gospodarczych.

Ustalając moment początkowy można zastosować jako kryterium pomocnicze art. 5 § 1 ustawy Prawo Upadłościowe i Naprawcze, który nakłada na podmiot gospodarczy obowiązek zgłoszenia wniosku do sądu o ogłoszenie swojej upadłości, w ciągu dwóch tygodni od dnia zaprzestania płacenia długów. Problem przy stosowaniu tego kryterium, tkwi w tym, że nie jest łatwo określić moment zaprzestania płacenia długów, który ma charakter stały. Trwałe zaprzestanie płacenia długów jest zwykle przyczyną załamania finansowego polegającego na niewypłacalności dłużnika [K. Piasecki Prawo Upadłościowe, Prawo o postępowaniu układowym, Bankowe postępowanie ugodowe wraz z komentarzem, Bydgoszcz 1994, str. 13].

Nie ulega wątpliwości, że dla bytu przestępstwa z art. 300 § 1 k.k. zaprzestanie płacenia długów musi być objawem niewypłacalności dłużnika, a nie tylko przejawem jego woli, polegającej na odmowie spłacenia długów. Nie będzie istotne również spłacanie przez dłużnika tylko części długów, ponieważ takie jego zachowanie nie wyłącza istnienia groźby stanu niewypłacalności lub też zaistnienia tego stanu, o ile oczywiście dłużnik nie płaci przeważającej części swych długów z powodu braku środków płatniczych [J. Korzonek, Prawo upadłościowe i prawo o postępowaniu układowym, Komentarz Kraków 1935, s. 11].

Momentem końcowym, do którego ustawodawca penalizuje określone zachowanie się dłużnika, wydaje w świetle art. 300 k.k. jest uprawomocnienie się postanowienia o ogłoszeniu upadłości – z tą chwilą dłużnik traci prawo do rozporządzania swoim majątkiem.

Odmiana typu czynu zabronionego - przestępstwo z art. 300 § 3 w zw. z § 1 k.k.

W § 3 art. 300 k.k. wprowadzono kwalifikowany typ przestępstw określony w art. 300 § 1 k.k. Do znamion kwalifikujących należy przede wszystkim wyrządzenie szkody wielu wierzycielom. Ustawodawca posłużył się nieostrym pojęciem znamienia kwalifikującego, jakim jest określenie "wielu wierzycieli". Biorąc pod uwagę fakt, iż § 1 wymienia tylko jednego wierzyciela, określenie "wielu" użyte w § 3 należy interpretować jako "więcej niż jednego". Przeciwna interpretacja prowadziłby do zniesienia penalizacji pokrzywdzenia dwóch wierzycieli. Trzeba więc uznać, iż określenie "wielu wierzycieli" ujęte w art. 300 § 3 k.k. jest dopełnieniem i zarazem przeciwieństwem określenia "wierzyciela" (jednego) z § 1 wymienionego artykułu.