Wybór i odwołanie rady pracowników a orzeczenie TK

Przeczytaj także: Rady pracowników: zmiany w przepisach

Biorący udział w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym Prokurator Generalny również wnosił o stwierdzenie niezgodności wskazanych przez wnioskodawcę przepisów z Konstytucją RP, podnosząc m.in., że rada pracowników ma być organem załogi przedsiębiorstwa, a nie organem reprezentatywnych organizacji.

Natomiast Marszałek Sejmu wnosił o stwierdzenie, że wskazane przez wnioskodawcę przepisy są zgodne z Konstytucją RP – „Nie można bowiem porównywać sytuacji normatywnej dwóch podmiotów nieposiadających wspólnej cechy relewentnej – organizacji związkowej i pracownika. [...] ustawodawca nie uzależnia biernego prawa wyborczego od członkostwa w organizacji związkowej i to zarówno wtedy, gdy wybór członków rady pracowników następuje w głosowaniu powszechnym, jak i wtedy, gdy wyboru tego dokonują organizacje związkowe. Nie ma przeszkód normatywnych do wyboru przez organizacje związkowe członków rady pracowników spośród pracowników niebędących członkami tych organizacji albo do wskazania kandydatów na członków rady pracowniczej spośród pracowników nienależących do związku zawodowego. Podstawowym kryterium posiadania biernego prawa wyborczego nie jest przynależność związkowa, lecz staż pracy u danego pracodawcy. W odniesieniu do tzw. negatywnej wolności związkowej Marszałek Sejmu stwierdził, że kwestionowane przepisy nie stwarzają nawet pośredniego przymusu członkostwa w organizacji związkowej. Nie przewidują także żadnych negatywnych konsekwencji dla niezrzeszonych pracowników”.

Trybunał Konstytucyjny, orzekając niezgodność przepisów ustawy dotyczących powoływania rad pracowników przez reprezentatywne organizacje związkowe, rozpatrywał przede wszystkim problem negatywnej wolności związkowej. Aspekt tej wolności wynika zarówno z umów międzynarodowych, jak i Konstytucji RP (art. 12 i 59 ust. 1). „Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego, negatywna wolność związkowa ma umocowanie w Konstytucji, mimo że art. 59 ust. 1 Konstytucji gwarantuje wprost jedynie wolność zrzeszania się w związkach zawodowych. Zasadne jest jednak przyjęcie, że na istotę wolności związkowej składają się dwa elementy – aspekt pozytywny i negatywny. Skoro zatem zapewnia się wolność zrzeszania się w związkach zawodowych, to tym samym gwarantuje się także wolność nieprzystępowania do organizacji związkowej. Zaskarżone przepisy ustawy pozostają w sprzeczności z zasadą negatywnej wolności związkowej. Pracownicy nienależący do organizacji związkowej nie dysponują prawem wybierania członków rady pracowników i ich odwoływania, a tym samym nie mają żadnego wpływu na działania rady. Jednostka uczestnicząca w procesie pracy powinna mieć realną możliwość wstąpienia bądź niewstąpienia do organizacji pracowniczej. W tym wypadku chodzi nie tylko o prawne zagwarantowanie takiej szansy, ale również o niepodejmowanie działań mogących utrudnić podjęcie tej decyzji. [... ] Naruszenie negatywnej wolności związkowej nie musi mieć charakteru bezpośredniego. Na kształt negatywnego aspektu zrzeszania się może oddziaływać również zjawisko „pośredniego” ograniczania dobrowolności. Jest ono związane z niebezpieczeństwem uprzywilejowanego traktowania przez organy władzy publicznej konkretnych kategorii zrzeszeń, które w świadomości jednostek rodzi przekonanie o „opłacalności” przystępowania do nich.”

Ponadto Trybunał Konstytucyjny uzasadniał, że zróżnicowanie uprawnień pracowników w zależności od przynależności związkowej narusza zasadę równości wyrażoną w art. 32 Konstytucji RP. Na gruncie ustawy funkcjonują bowiem dwie grupy pracowników o zróżnicowanych uprawnieniach – pierwsza to członkowie reprezentatywnych organizacji związkowych, którzy mają wpływ na wybór rady pracowników (poprzez swoje organizacje), i druga grupa to pozostali niezrzeszeni w takich organizacjach pracownicy, pozbawieni jakiegokolwiek wpływu zarówno na wybór, jak i funkcjonowanie rady. Jest to stworzone przez ustawę wyraźnie nierówne traktowanie pracowników.

Trybunał Konstytucyjny określił skutki prawne wydanego przez siebie orzeczenia. Trybunał, działając na podstawie art. 190 ust. 3 Konstytucji, odroczył termin utraty mocy obowiązującej art. 4 ust. 1, 3 i 5 ustawy. Odroczenie to uzasadniał koniecznością wprowadzenia zmian legislacyjnych, a także organizacyjnych w zakładach pracy, w których powstały rady pracowników wybrane przez reprezentatywne organizacje związkowe. W tym miejscu należałoby wskazać, że z informacji przekazywanych, na podstawie art. 18 ustawy, Ministrowi Pracy i Polityki Społecznej wynika, że na dzień 20.8.2008 r. u 2520 pracodawców powołane zostały rady pracowników, w tym w 1904 przypadkach wybrane one zostały przez reprezentatywne organizacje związkowe.