Senacki projekt ustawy o zmianie ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych

Druk nr 1353

Warszawa, 22 marca 2013 r.
SEJM
RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
VII kadencja
Marszałek Senatu



Pani

Ewa
Kopacz
Marszałek Sejmu
Rzeczypospolitej
Polskiej


Szanowna Pani Marszałek

Zgodnie z art. 118 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia
2 kwietnia 1997 r. mam zaszczyt przekazać Pani Marszałek podjętą przez Senat na
29. posiedzeniu w dniu 21 marca 2013 r. uchwałę w sprawie wniesienia do Sejmu
projektu ustawy


- o zmianie ustawy o spółdzielniach
mieszkaniowych wraz z projektem tej ustawy.

Projekt ustawy stanowi wykonanie obowiązku dostosowania systemu
prawa do orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego.

Jednocześnie pragnę poinformować, że Senat upoważnił senatora
Andrzeja Matusiewicza do reprezentowania Senatu w dalszych pracach nad tym
projektem.

Z poważaniem

(-) Bogdan Borusewicz

U C H W A Ł A
S E N A T U R Z E C Z Y P O S P O L I T E J P O L S K I E J
z dnia 21 marca 2013 r.
w sprawie wniesienia do Sejmu projektu ustawy o zmianie ustawy o spółdzielniach
mieszkaniowych
Na podstawie art. 118 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia
1997 r., Senat wnosi do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej projekt ustawy o zmianie ustawy
o spółdzielniach mieszkaniowych.
Jednocześnie upoważnia senatora Andrzeja Matusiewicza do reprezentowania Senatu
w pracach nad projektem.


MARSZAŁEK SENATU




Bogdan BORUSEWICZ
projekt
U S T A W A
z dnia
o zmianie ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych
Art. 1. W ustawie z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych
(Dz. U. z 2003 r. Nr 119, poz. 1116, z pó n. zm.1)) w art. 491 dotychczasową treść oznacza się
jako ust. 1 oraz dodaje się ust. 2 w brzmieniu:
„2. W toku postępowania sądowego wydatki obciążające osobę, o której mowa
w ust. 1, ponosi tymczasowo Skarb Państwa. W orzeczeniu kończącym postępowanie
w instancji sąd rozstrzyga o tych wydatkach, stosując odpowiednio art. 113 ustawy
z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2010 r.
Nr 90, poz. 594, z pó n. zm.2)), z tym że obciążenie nimi osoby, o której mowa w ust. 1,
a także pozostałymi kosztami procesu, których nie miała ona obowiązku ponosić, może
nastąpić jedynie w wypadkach szczególnie uzasadnionych. Skarb Państwa pokrywa
koszty procesu poniesione przez spółdzielnię, jeżeli nie ma podstaw do obciążenia nimi
osoby, o której mowa w ust. 1.”.
Art. 2. Przepis art. 491 ust. 2 ustawy, o której mowa w art. 1, stosuje się do spraw
wszczętych w danej instancji po dniu wejścia w życie niniejszej ustawy.
Art. 3. Ustawa wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia.

1) Zmiany tekstu jednolitego wymienionej ustawy zostały ogłoszone w Dz. U. z 2004 r. Nr 19, poz. 177
i Nr 63, poz. 591, z 2005 r. Nr 72, poz. 643, Nr 122, poz. 1024, Nr 167, poz. 1398 i Nr 260, poz. 2184,
z 2006 r. Nr 165, poz. 1180, z 2007 r. Nr 125, poz. 873, z 2008 r. Nr 235, poz. 1617, z 2009 r. Nr 65,
poz. 545, Nr 117, poz. 988, Nr 202, poz. 1550 i Nr 223, poz. 1779, z 2010 r. Nr 207, poz. 1373, z 2011 r.
Nr 201 poz. 1180 oraz z 2012 r. poz. 201, 888 i 989.
2) Zmiany tekstu jednolitego wymienionej ustawy zostały ogłoszone w Dz. U. z 2010 r. Nr 152, poz. 1016
i Nr 197, poz. 1307, z 2011 r. Nr 92, poz. 531, Nr 106, poz. 622, Nr 149, poz. 887, Nr 163, poz. 981
i Nr 240, poz. 1431 oraz z 2012 r. poz. 1101.
U Z A S A D N I E N I E

1. Cel projektowanej ustawy
Projektowana ustawa o zmianie ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych ma na celu
realizację wskazań zawartych w wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 27 lipca 2012 r.
(sygn. akt P 8/12), stwierdzającego niezgodność art. 491 zdanie drugie ustawy z dnia 15 grudnia
2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych (Dz. U. z 2003 r. Nr 119, poz. 1116, z pó n. zm.;
dalej jako u.s.m.) z Konstytucją.
Sentencja orzeczenia została opublikowana w Dz. U. z dnia 3 sierpnia 2012 r., poz. 888.
Pełny tekst rozstrzygnięcia, wraz z uzasadnieniem, ukazał się w OTK Z.U. Nr 7A, poz. 85.

2. Przedmiot i istota wypowiedzi Trybunału Konstytucyjnego
Trybunał orzekł, że art. 491 zdanie drugie u.s.m. – zarówno w brzmieniu obowiązującym
do dnia 29 grudnia 2009 r., jak i w brzmieniu obowiązującym po tej dacie – jest niezgodny
z art. 45 ust. 1 w związku z art. 32 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, przez to,
że obciąża pozwaną spółdzielnię mieszkaniową kosztami procesu niezależnie od wyniku
postępowania.
Otóż, zakwestionowany fragment przepisu w brzmieniu pierwotnym (obowiązującym od
dnia 31 lipca 2007 r., a więc od momentu dodania powołanego art. 491 na mocy art. 1 pkt 38
ustawy z dnia 14 czerwca 2007 r. o zmianie ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych oraz
o zmianie niektórych innych ustaw) zawierał rozwiązanie, zgodnie z którym w sprawach
z powództwa przeciwko spółdzielni mieszkaniowej, wszczętych na podstawie art. 64 Kodeksu
cywilnego w związku z art. 1047 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego (czyli o wydanie tzw.
zastępczego oświadczenia woli o ustanowieniu prawa odrębnej własności lokalu), „[p]ozew
jest wolny od opłaty sądowej, zaś koszty postępowania sądowego pokrywa spółdzielnia.”
Z kolei po wejściu w życie ustawy z dnia 18 grudnia 2009 r. o zmianie ustawy o spółdzielniach
mieszkaniowych oraz o zmianie niektórych innych ustaw, a mianowicie z dniem 30 grudnia
2009 r., przesądzono w tym samym miejscu, że „[k]oszty sądowe oraz koszty zastępstwa
procesowego pokrywa spółdzielnia.”
Jak wywiódł Trybunał Konstytucyjny, w obu przytoczonych brzmieniach art. 491 zdanie
drugie u.s.m. wyrażał praktycznie tożsamą regulację. Mimo bowiem zastosowania na jego
gruncie odmiennej terminologii w różnych punktach czasowych, ostatecznie miał on ten skutek,

2
że wprowadzając wyjątek od zasad ogólnych, pozwalał na obciążenie pozwanej spółdzielni
mieszkaniowej kosztami procesu (tudzież ich przeważającą częścią), podczas gdy powód nie
mógł zostać zobowiązany do ich zwrotu nawet w sytuacji, gdy nie została spełniona kluczowa
przesłanka z art. 491 zdanie pierwsze u.s.m. w postaci bezczynności danej spółdzielni
mieszkaniowej, ani też wtedy, gdy dochodzone roszczenie okazało się oczywiście bezzasadne
(np. gdy powód w ogóle nie był osobą uprawnioną do wystąpienia z żądaniem ustanowienia
na jego rzecz prawa odrębnej własności lokalu).
Nawiązując do bogatego orzecznictwa z zakresu problematyki kosztów postępowania
sądowego, Trybunał przypomniał, że regulując tę sferę, ustawodawca „(…) musi starannie
wyważyć rozmaite dobra jednostkowe i ogólnospołeczne. Urzeczywistnienie przez państwo
konstytucyjnego prawa do sądu [art. 45 ust. 1 Konstytucji] wymaga znacznych środków
finansowych. Ustawa nie może ustanawiać nadmiernych ograniczeń dostępu, a jednocześnie
musi uwzględnić usprawiedliwione interesy ogólnospołeczne (…), stworzyć odpowiedni
system pokrywania kosztów sprawnego funkcjonowania sądów i wprowadzić niezbędne
mechanizmy zabezpieczające przed nadużywaniem prawa do sądu poprzez podejmowanie
prób dochodzenia na drodze sądowej roszczeń oczywiście bezzasadnych.” Wynika stąd,
że jakiekolwiek odstępstwa od zasady odpłatności postępowania sądowego oraz zasady
odpowiedzialności za wynik procesu powinny mieć charakter wyjątkowy i muszą być
interpretowane w sposób ścisły. „Prawo do zwolnienia [od kosztów] nie jest nieograniczone
i nie jest jego celem zapewnienie idealnej (wedle oceny zainteresowanego) dostępności
wymiaru sprawiedliwości zawsze i w każdej sprawie (…) [Z]wolnienie z kosztów nawet
osoby najuboższej w sytuacji oczywistej bezzasadności powództwa lub obrony nie jest (…)
uzasadnione żadnymi racjami ani społecznymi, ani procesowymi (…)”. Co więcej: „(…)
zwolnienie od kosztów postępowania, w szczególności innych niż koszty sądowe, nie może
mieć charakteru bezwzględnego, tzn. nie może powodować sytuacji, w której druga strona
wygrywając sprawę nie może domagać się uwzględnienia zwrotu poniesionych przez nią
wydatków, wskazanych w przepisach ogólnych o postępowaniu cywilnym. (…) Jeżeli
ustawodawca, mając na uwadze pewne okoliczności przemawiające za takim ukształtowaniem
sytuacji prawnej strony postępowania, przyjmuje bezwzględne zwolnienie od kosztów strony
przegrywającej, muszą przez niego zostać jednocześnie stworzone takie mechanizmy prawne,
które umożliwią drugiej z nich – w wypadku, gdy wygrywa sprawę – uzyskanie zwrotu
poniesionych kosztów z innego ródła. Jedną z teoretycznych i czasem w ustawodawstwie