Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Prawo o aktach stanu cywilnego oraz ustawy o opłacie skarbowej

w tym w szczególności z konwencjami Międzynarodowej Komisji
Stanu Cywilnego.
Jednocześnie w art. 3 ust. 2 projektu ustawy przewidziano
6-letni okres czasu, w ciągu którego osoby zatrudnione na
stanowisku kierownika urzędu stanu cywilnego lub jego zastępcy
przed dniem wejścia w życie ustawy, które nie posiadają właściwego
wykształcenia, są zobowiązane ukończyć wyższe studia magisterskie
na kierunku prawo lub administracja, lub podyplomowe studia
administracyjne.
Ad 4) Usankcjonowanie czynności dokonanej przez kierownika usc oraz
jego zastępcę, którzy zostali powołani uchwałą rady gminy bez
przeprowadzenia otwartego naboru.
Konieczność wprowadzenia przepisu sankcjonującego czynności,
jakie zostały dokonane przez kierowników usc (zastępców)
zatrudnionych bez przeprowadzenia otwartego postępowania
konkursowego po dniu 7 sierpnia 2005 r., wynika zarówno ze skali
zjawiska, jak również z charakteru przedmiotowych czynności oraz
możliwości wystąpienia ich negatywnych konsekwencji.
Wywołane niejednoznacznymi przepisami prawa zjawisko
powoływania kierowników usc bez przeprowadzenia otwartego
naboru obejmuje swoim zasięgiem czasowym okres ponad 1,5 roku
i


dotyczy 357 kierowników usc i
zastępców. W większości
przypadków organy nadzorcze nie podjęły żadnych działań
zmierzających do wyeliminowania nieprawidłowości.
Odnosząc się do charakteru przedmiotowych czynności należy
stwierdzić, że w znaczący sposób kształtują one sytuację rodzinną
człowieka. Przykłady czynności dokonywanych przez kierownika
usc: sporządzanie aktów stanu cywilnego i odpisów, wydawanie
decyzji i postanowień z zakresu rejestracji stanu cywilnego oraz

6
zmiany imion i nazwisk, przyjmowanie oświadczeń o wstąpieniu
w związek małżeński czy w sprawie uznania dziecka, wydawanie
zaświadczeń o braku okoliczności wyłączających zawarcie związku
małżeńskiego, spisywanie w formie protokołu oświadczonej ustnie
ostatniej woli spadkodawcy.
Wszystkie czynności dokonane przez kierownika urzędu stanu
cywilnego, nawet w sytuacji gdy jego powołanie nastąpiło
z uchybieniem przepisów art.
3a
–
3d ustawy o pracownikach
samorządowych są objęte domniemaniem legalności i ważności.
Uwzględniając powyższe, jak również fakt że przepisy ustawy
– Prawo o aktach stanu cywilnego nie znają sankcji nieważności
z mocy samego prawa, należy jednak podkreślić, że zarówno akty
stanu cywilnego, jak i inne czynności dokonywane przez kierownika
usc lub jego zastępcę, mogą zostać unieważnione w przewidzianych
przepisami prawa trybach.
W odniesieniu do aktów stanu cywilnego właściwym
postępowaniem będzie tryb określony w art. 30 pkt 2 w związku
z art. 33 ustawy – Prawo o aktach stanu cywilnego. Zgodnie
z powyższymi przepisami prawa, akt stanu cywilnego unieważnia
się, jeżeli uchybienia powstałe przy sporządzeniu aktu zmniejszają
jego moc dowodową. Natomiast w sytuacji, gdy osoba
nieuprawniona wydała decyzję administracyjną, rozstrzygnięcie
o stwierdzenie nieważności zapada w trybie art. 156 i nast. ustawy
z
dnia 14
czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania admini-
stracyjnego. Szczególnie poważne konsekwencje mogą wystąpić
w sytuacji złożenia przez małżonków oświadczenia o wstąpieniu
w związek małżeński przed osobą do tego nieuprawnioną. Zgodnie
z art. 1 § 1 ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny
i opiekuńczy (dalej Kro) małżeństwo zostaje zawarte, gdy mężczy-
zna i kobieta jednocześnie obecni złożą przed kierownikiem urzędu

7
stanu cywilnego oświadczenia, że wstępują ze sobą w związek
małżeński. W sytuacji, gdy nie zostanie spełniona którakolwiek ze
wskazanych powyżej przesłanek – w danym stanie faktycznym
małżeństwo zostało zawarte przed osobą nieuprawnioną – każdy, kto
ma w tym interes prawny, może wystąpić, zgodnie z art. 2 Kro,
z powództwem o ustalenie nieistnienia małżeństwa.
Konsekwencje unieważnionych czynności, które zostały dokonane
przez błędnie powołanego kierownika usc są daleko idące i obejmują
skutki społeczne, prawne oraz finansowe. Przykładowymi
problemami jakie mogą się pojawić są np.: kwestia rozliczeń
finansowych i składania zeznań podatkowych, problemy z ważnością
umów cywilnoprawnych, sprawy spadkowe czy prawa do świadczeń
np. renty rodzinnej. Dodatkowo podkreślić należy, że skutki
finansowe wskazanych czynności, związane z roszczeniami osób
fizycznych o odszkodowania, ponosić mogą również organy
administracji publicznej. W województwie lubelskim odnotowano
przypadek, gdzie konsekwencją unieważnienia małżeństwa
zawartego przed kierownikiem usc powołanym na to stanowisko bez
przeprowadzenia postępowania konkursowego, było wypłacenie
małżonkom znacznego odszkodowania przez organ gminy.
Argumentując potrzebę wprowadzenia przepisu abolicyjnego należy
wskazać również na fakt, że sprawy powołań kierowników usc stały
się w ostatnim okresie czasu przedmiotem wielu artykułów
prasowych, interpelacji oraz zapytań od osób fizycznych. Wielu
kierowników usc sygnalizuje, że pod ich adresem zgłaszane są
nieuzasadnione wątpliwości, a forma i treść zapytań poddaje
w wątpliwość czynności przez nich dokonywane. Nagłaśniane
medialnie sprawy nieprawidłowych powołań kierowników usc i ich
zastępców oraz ich konsekwencje mogą doprowadzić do spadku
publicznego zaufania, którym cieszyła się dotąd ta grupa zawodowa,

8
zajmująca się wyjątkowo wrażliwymi sprawami z zakresu rejestracji
stanu cywilnego oraz prawa rodzinnego.
Ad. 5) Doprecyzowanie zasad pobierania opłaty skarbowej od pozostałych
decyzji kierownika usc (zastępcy).
W Części I ust. 4 załącznika do ustawy z dnia 16 listopada 2006 r.
o opłacie skarbowej doprecyzowano, że opłata skarbowa
w wysokości 39 zł pobierana będzie wyłącznie od „pozostałych
decyzji wydawanych przez kierownika urzędu stanu cywilnego
uwzględniających wnioski stron”, a nie jak dotychczas od
„pozostałych decyzji wydawanych przez kierownika urzędu stanu
cywilnego”.
Zgodnie z aktualnym stanem prawnym możliwe jest zaistnienie
sytuacji (np. decyzja o odmowie wydania odpisu aktu stanu
cywilnego), gdy wyższa opłata skarbowa pobierana jest od decyzji
negatywnej kierownika usc niż od wydanej przez niego decyzji
pozytywnej. Obowiązujące rozwiązanie spotyka się z niezro-
zumieniem społecznym oraz tym samym narusza zasadę pogłębiania
zaufania obywateli do organów państwa. Brak akceptacji społecznej
skutkuje uchylaniem się od obowiązku uiszczenia dodatkowej
kwoty, która stanowi różnicę między stawką opłaty skarbowej
przewidzianą od decyzji pozytywnej a stawką opłaty skarbowej od
decyzji negatywnej, co rodzi generujący dodatkowe koszty
obowiązek przeprowadzenia postępowania egzekucyjnego.
Zaproponowana zmiana pozwoli na wyeliminowanie powyższych
sytuacji oraz będzie zgodna z sugestiami obywatelskimi.
9
OCENA SKUTKÓW REGULACJI

1. Skutki wprowadzenia ustawy
Niniejszy projekt ustawy oddziałuje na następujące podmioty:
– kierowników urzędów stanu cywilnego,
– organy gmin,
– osoby fizyczne, których mogą dotyczyć skutki czynności z zakresu
rejestracji stanu cywilnego dokonane przez kierownika usc i jego
zastępcę, powołanych bez zachowania procedury konkursowej.
2. Wpływ regulacji na sektor finansów publicznych, w tym budżet państwa
i budżety jednostek samorządu terytorialnego
Wpływ na budżety jednostek samorządu terytorialnego wywierają dwa
zapisy projektowanej ustawy, a mianowicie nałożenie na urzędy gmin
obowiązku zatrudnienia dodatkowych osób na stanowisko kierownika usc
lub jego zastępcy oraz doprecyzowanie, że opłata skarbowa w wysokości 39
zł pobierana będzie wyłącznie od innych decyzji kierownika usc, które
uwzględniają wnioski stron.
Odnosząc się do pierwszej z powyższych regulacji należy wskazać, że
obciążenie budżetu jednostek samorządu terytorialnego jest rezultatem
zmiany fakultatywnego dotychczas powoływania innego niż wójt (burmistrz,
prezydent miasta) kierownika usc oraz jego zastępcy na obligatoryjne
zatrudnienie dodatkowej osoby.
Wyliczenia skutków finansowych oparto na danych statystycznych z 2006 r.
Biorąc pod uwagę, że od wskazanego okresu czasu mogła wystąpić zmiana
w ilości usc oraz pracujących tam osób, dane te należy traktować
szacunkowo.
Uwzględniając przepis art. 1 pkt 1 projektu ustawy, zgodnie z którym wójt
(burmistrz, prezydent miasta) zatrudnia zastępcę kierownika urzędu stanu

10