Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o zapasach ropy naftowej, produktów naftowych i gazu ziemnego oraz zasadach postępowania w sytuacjach zagrożenia bezpieczeństwa paliwowego państwa i zakłóceń na rynku naftowym

Ropa naftowa, jako surowiec mineralny służący do produkcji paliw oraz innych towarów
ropopochodnych (takich jak oleje, asfalty itp.) jest w obecnej dobie surowcem niezbędnym dla
cywilizacyjnego funkcjonowania każdego społeczeństwa. Transport tego surowca może odbywać
się przy wykorzystaniu infrastruktury kolejowej, drogowej, morskiej i rurociągowej.
W Polsce za rurociągowy transport (przesył) ropy naftowej odpowiedzialna jest spółka należąca
w 100% do Skarbu Państwa – Przedsiębiorstwo Eksploatacji Rurociągów Naftowych „Przyjaźń”
S.A. [PERN]. PERN w chwili obecnej dysponuje infrastrukturą przesyłową pozwalającą na
transport ropy naftowej z kierunku wschodniego z Białorusi, do Płocka i dalej na zachód do
rafinerii niemieckich, a także w kierunku północnym na trasie Płock – Gdańsk. Obecnie na
ukończeniu są prace związane z realizacją trzeciej nitki rurociągu „Przyjaźń” relacji Adamowo –
Płock.
Infrastruktura PERN zapewnia dostawy ropy naftowej do dwóch największych polskich rafinerii
– PKN Orlen S.A. w Płocku oraz Grupy LOTOS S.A. w Gdańsku (d. Rafinerii Gdańskiej).
Ponadto infrastruktura PERN wykorzystywana jest na potrzeby dostaw ropy naftowej z kierunku
wschodniego oraz z Naftoportu w Gdańsku do rafinerii niemieckich, a także do Gdańska, gdzie
ropa naftowa przeładowywana jest na tankowce.
Infrastruktura ta połączona jest także z magazynami ropy naftowej – IKS Solino (należącymi do
PKN Orlen S.A.), oraz ze zbiornikami należącymi do PERN w Bazie Surowcowej Adamowo
(przy granicy z Białorusią), Bazie Surowcowej Plebanka (k. Płocka) oraz z Bazie Manipulacyjnej
Górka k. Gdańska.
Obecnie PERN jako jedyny podmiot w Polsce świadczy więc na rzecz swoich kontrahentów
usługę przesyłu ropy naftowej z wykorzystaniem posiadanej infrastruktury. Ponadto PERN
zarówno w ramach przesyłu, jak również osobno, jako odrębną usługę, świadczy usługę
magazynowania ropy naftowej (działając na rynku konkurencyjnym obok innych podmiotów, np.
PKN Orlen S.A. czy OLPP Sp. z o.o. – dawne Naftobazy Sp. z o.o.).
Infrastruktura PERN istniejąca obecnie jest w stanie przesłać rocznie ok. 50 mln ton ropy
naftowej na potrzeby swoich kontrahentów. Obecnie z infrastruktury PERN korzystają zarówno
rafinerie polskie i niemieckie, jak i podmioty trudniące się pośrednictwem w sprzedaży ropy
naftowej. Na potrzeby polskich rafinerii w skali roku PERN przesyła ok. 20 mln ton ropy. Na
potrzeby niemieckich odbiorców (głównie rafinerii) PERN przesyła ok. 22 mln ton ropy. W
tranzycie (w kierunku Gdańska do załadowania na tankowce) rocznie PERN przesyła ok. 8 mln
ton ropy. Prognozuje się, że ropociągiem Odessa-Brody-Płock rocznie będzie mogło być
przesyłanych 15÷25 mln ton ropy naftowej.
PERN posiada obecnie łącznie 2,8 mln m3 pojemności magazynowej przeznaczonej do
magazynowania ropy naftowej, przy statystycznym wykorzystaniu jej w skali roku na poziomie
80%. Na rynku pojemności magazynowych PERN dysponując pojemnością 2,8 mln m3
konkuruje z Grupą PKN ORLEN, dysponującą pojemnością ok. 4,4 mln m3 w magazynach
podziemnych i ok. 0,3 mln m3 w zbiornikach naziemnych oraz z Grupą LOTOS dysponującą
pojemnością ok. 0,3 mln m3 w zbiornikach naziemnych.
PERN prowadzi działalność o strategicznym znaczeniu dla bezpieczeństwa energetycznego
państwa zapewniając ciągłość przesyłu dostarczanego mu surowca, niezbędnego do produkcji
paliw przez najważniejsze polskie rafinerie. Obecna działalność PERN oparta jest o umowy
dotyczące przesyłu ropy naftowej dla dwóch rafinerii polskich i dwóch niemieckich oraz
przedsiębiorców dokonujących tranzytu przez Gdańsk.
Ceny za usługę przesyłu ropy naftowej w przypadku kontraktów wieloletnich zawartych jeszcze
w latach 90’tych są cenami okresowo renegocjowanymi lub podnoszonymi periodycznie w
oparciu o uzgodnione indeksy. Dochody uzyskiwane przez operatora sieci przesyłowej pozwalają
na jej utrzymanie i generują zysk dla firmy.
Działalność magazynowa zaś opiera się o oddzielne umowy na magazynowanie lub regulowana
jest w aneksach do umów transportowych. Z usług magazynowych PERN korzystają rafinerie
polskie, rafinerie niemieckie, klienci tranzytowi oraz Agencja Rezerw Materiałowych.
Ceny na usługę magazynowania zapasów interwencyjnych są kształtowane w oparciu o warunki
dyktowane przez istniejący rynek. Jednakże, gdy chodzi o magazynowanie operacyjne
wykonywane w ramach przesyłu ropy naftowej w oparciu o długoterminowe kontrakty, usługa
magazynowania nie jest precyzyjnie oddzielona od usługi przesyłu, co powoduje potrzebę
regulowania magazynowania operacyjnego łącznie z usługą transportu w jednej umowie
transportowej. Usługi magazynowania operacyjnego (opóźniony odbiór ropy naftowej przez
klienta) traktowane są jako usługi dodatkowe do podstawowej usługi transportu ropy naftowej
(która generuje największe przychody dla spółki).
Dotychczas działalność w zakresie przesyłu i magazynowania operacyjnego ropy
naftowej nie była regulowana przepisami prawa, z wyjątkiem częściowej regulacji zawartej w
ustawie z dnia 16 lutego 2007 r. o zapasach ropy naftowej, produktów naftowych i gazu
ziemnego oraz zasadach postępowania w sytuacjach zagrożenia bezpieczeństwa paliwowego
państwa i zakłóceń na rynku naftowym. Umowy o przesyłanie ropy naftowej oraz o
magazynowanie operacyjne były zawierane w granicach swobody umów (art. 3531 Kodeksu
cywilnego), a status przedsiębiorcy świadczącego usługi przesyłu i magazynowania ropy
naftowej nie był uregulowany. Brak było także przepisów obligujących operatora systemu
rurociągowego do dysponowania zdolnością przesyłową systemu w sposób zapewniający
przejrzystość i równouprawnienie użytkowników, a także ustawowych dyrektyw prowadzenia
działalności z uwzględnieniem zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego kraju.
Przedmiotem ustawy jest określenie zasad:
1) dostępu do systemu przesyłowego ropy naftowej;
2) zawierania umów między operatorem systemu przesyłowego a użytkownikami
systemu;
3) funkcjonowania systemu przesyłowego ropy naftowej w sytuacjach zagrożenia
bezpieczeństwa paliwowego państwa.
Ustawa wprowadza kluczowe pojęcia, takie jak: operator systemu infrastruktury przesyłowej i
magazynowej, użytkownik systemu przesyłowego oraz odbiorca końcowy.
Operator systemu infrastruktury przesyłowej i magazynowej ropy naftowej został zdefiniowany
jako przedsiębiorstwo zajmujące się przesyłaniem ropy naftowej, odpowiedzialne za ruch
sieciowy w systemie przesyłowym ropy naftowej, bieżące i długookresowe bezpieczeństwo
funkcjonowania tego systemu, eksploatację, konserwację, remonty oraz niezbędną rozbudowę
sieci przesyłowej ropy naftowej, w tym połączeń z innymi systemami.
Odbiorca końcowy to użytkownik systemu przetwarzający ropę naftową, którego instalacje są
przyłączone do systemu infrastruktury przesyłowej i magazynowej. Definicja obejmuje zatem
rafinerie przyłączone do systemu rurociągowego: PKN Orlen S.A. w Płocku, Grupę LOTOS S.A.
w Gdańsku, PCK AG w Schwedt oraz Total Raffinerie Mitteldeutschland AG w Leuna.
Definicja użytkownika systemu przesyłowego, jako podmiotu dostarczającego ropę do systemu
infrastruktury przesyłowej i magazynowej lub zaopatrywanego z tego systemu, ma na celu
objęcie swoim zakresem zarówno klientów przedsiębiorstw prowadzących obrót ropą naftową,
jak i udzielających zlecenia na przesył przedsiębiorstw dostarczających ropę odbiorcom.
Operator systemu infrastruktury przesyłowej i magazynowej ma obowiązek utrzymania zdolności
swojej infrastruktury do realizacji zaopatrzenia w ropę naftową w sposób ciągły i niezawodny, co
jest realizacją postawionego w Strategii celu zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego kraju.
Ustawa wprowadza zasadę, która nakazuje operatorowi systemu przesyłowego oraz operatorom
systemu mgazynowego zapewniać wszystkim odbiorcom, producentom i handlowcom ropy
naftowej dostęp do świadczonych usług przesyłania lub magazynowania ropy naftowej.
Rozwiązanie będzie zatem sprzyjać konkurencji i przejrzystości decyzji podejmowanych przez
uczestników rynku usług przesyłania i magazynowania ropy naftowej. Powinno to sprzyjać
optymalnemu wykorzystaniu zdolności przesyłowej systemu rurociągowego.
Sprecyzowano obowiązki operatorów systemu infrastruktury przesyłowej i magazynowej,
tworząc otwarty katalog spraw, za które są odpowiedzialni wobec organów władzy publicznej,
jak również użytkowników systemu przesyłowego. Regulacja czyni operatorów istotnymi
elementami systemu zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego państwa.
Projekt zakłada, iż operator systemu infrastruktury przesyłowej i magazynowej będzie działał na
przejrzystych i konkurencyjnych zasadach ustalonych w wydanym przez siebie, zatwierdzonym
przez ministra gospodarki i opublikowanym kodeksie sieci. Jest to rozwiązanie sprzyjające
transparentności procedur oraz równości zasad udostępniania infrastruktury przesyłowej.
wiadczenie usług przesyłania ropy naftowej dokonuje się z uwzględnieniem grafików tłoczeń,
które operator systemu przesyłowego tworzy na podstawie nominacji określających trasy między
punktami nadawczymi i zdawczymi oraz terminy tłoczeń ropy naftowej, a także ilości tłoczonej
ropy. Ustawa dopuszcza organizowanie okresowych aukcji przepustowości rurociągów, jeżeli
operator ocenia popyt na usługi przesyłania jako wyższy niż techniczne możliwości przesłania
systemem infrastruktury ropy naftowej. Ustawa ustala pierwszeństwo, którym powinien się
kierować operator systemu przesyłowego przydzielając trasy i terminy tłoczeń. Ustawa ustala
pierwszeństwo tłoczenia, którym powinien się kierować operator systemu infrastruktury
przesyłowej i magazynowej przydzielając trasy i terminy tłoczeń. Niewykorzystane zdolności
przesyłowe mogą zostać zagospodarowane przez operatora systemu przesyłowego przy pomocy
umów krótkoterminowych (krótszych niż 12 miesięcy). Przyjęte rozwiązania kształtują
kompromis między interesami producentów paliw i bezpieczeństwem energetycznym z jednej
strony oraz optymalnym wykorzystaniem zdolności infrastruktury na przejrzystych i równych
zasadach z drugiej strony.
Umowy przesyłowe można zawierać jedynie na czas oznaczony, przy czym może być on równy
okresowi obowiązywania grafiku tłoczeń lub dłuższemu. Umowy zawarte na czas co najmniej 12
miesięcy muszą mieć charakter rezerwacji zdolności przesyłowej na cały okres obowiązywania
umowy. Takie rozwiązanie zagwarantuje stałe wpływy operatorowi systemu przesyłowego w
zamian za zagwarantowanie gotowości do tłoczenia z pierwszeństwem przed przesyłem
zlecanym przez użytkowników systemu przesyłowego zawierających umowy na okres krótszy.
Umowy przekraczające swoim okresem okres, na który został ustalony grafik tłoczeń, nie mogą
sprzyjać monopolizacji danej trasy przez klientów będących ich stronami. Operator systemu
przesyłowego musi tak dostosować swoje zobowiązania wobec stron umów dotyczące ilości
przesyłanej ropy w podziale na okresy umowne, by było możliwe realizowanie przesyłu ropy
naftowej na tych samych trasach przez innych użytkowników systemu, korzystających z równego
lub wyższego priorytetu w dostępie do systemu.
Ze względu na bezpieczeństwo energetyczne operator systemu przesyłowego musi mieć swobodę
w modyfikacji swoich zobowiązań wobec użytkowników systemu przesyłowego. Dlatego też
przewidziano możliwość wypowiedzenia umów przesyłowych z wyprzedzeniem 3 miesięcy
W celu przeciwdziałania sytuacjom zagrożenia dla bezpieczeństwa energetycznego kraju
operator systemu przesyłowego został wyposażony w instrumenty sprawnego reagowania.
Kryzys związany z przerwaniem dostaw ropy naftowej w styczniu 2007 r., choć krótkotrwały,
dowiódł konieczności wprowadzenia specyficznych instrumentów, które umożliwią modyfikację
zobowiązań operatora systemu przesyłowego w stosunku do użytkowników. Najważniejszym
instrumentem jest możliwość modyfikacji grafików tłoczeń, która pozwala przekierowanie ropy
naftowej do użytkownika końcowego zagrożonego przerwaniem dostaw. Skorzystanie z tego
instrumentu powoduje, że na użytkowniku końcowym, na którego rzecz dokonano
przekierowania, spoczywa obowiązek rozliczenia się z użytkownikiem systemu zlecającym
przesył.