Uchylenie uchwały zgromadzenia wspólników - środki prawne

Przeczytaj także: Zaskarżenie uchwały wspólników - kto uprawniony?

Wstąpienie do postępowania rejestrowego

Niezależnie od zaistnienia przesłanek dla zastosowania art. 23 ust. 1 ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym, z punktu widzenia odwołanego członka zarządu bardzo ważne jest bezpośrednie uczestnictwo w samym postępowaniu. Dlatego też odwołany członek zarządu powinien skorzystać z ogólnej konstrukcji prawnej zawartej w art. 510 Kodeksu postępowania cywilnego, dopuszczającej każdego zainteresowanego, tj. osobę, której praw postępowanie dotyczy, do wzięcia udziału w sprawie nieprocesowej na każdym jej etapie, aż do zakończenia postępowania w drugiej instancji. Dodatkowo, chcąc wstąpić do postępowania rejestrowego odwołany członek zarządu może powołać się na przepis szczególny, tj. art. 6943 § 1 i 2 Kodeksu postępowania cywilnego, który wprost stanowi:

---

art. 694³ § 1 i 2 Kodeksu postępowania cywilnego:
„§ 1. Wniosek o wpis do Krajowego Rejestru Sądowego składa podmiot podlegający wpisowi do tego rejestru, jeżeli przepisy szczególne nie stanowią inaczej.
§ 2. Podmiot podlegający wpisowi do Krajowego Rejestru Sądowego jest uczestnikiem postępowania, chociażby nie był wnioskodawcą. Przepisu art. 510 § 2 nie stosuje się”.

---

Zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 4 czerwca 2009 roku (sygnatura akt III CZP 30/09), wydaną co prawda na gruncie przepisów prawa spółdzielczego, ale mającą analogiczne zastosowanie do spółek „Członek zarządu spółdzielni, wykreślony przez sąd rejestrowy z rejestru na podstawie art. 24 ust. 4 ustawy z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym, jest zainteresowany w sprawie o wykreślenie go z rejestru (art. 510 § 1 w związku z art. 6943 § 2 k.p.c.)”. Idąc dalej, Sąd uzasadnił, że „Nie ma sporu co do tego, że użyty w art. 510 k.p.c. termin "zainteresowany" oznacza "mającego interes prawny". W literaturze zgodnie wskazuje się, że osobą, której praw dotyczy wynik postępowania, jest nie tylko ten, kto w określonym wyniku postępowania ma interes bezpośredni, ale i pośredni. Do uznania osoby za zainteresowaną nie jest konieczne, by była stroną stosunku prawnego, który legł u podstaw danego postępowania; jeżeli tylko jego wynik może oddziaływać na sferę prawną takiej osoby, może ona być zainteresowana w rozumieniu art. 510 k.p.c. O tym, kto jest zainteresowany w sprawie często decydują przepisy określające uczestników postępowania lub osoby uprawnione do zgłoszenia wniosku o wszczęcie postępowania. Takim przepisem jest w rozważanej sytuacji art. 6943 § 2 k.p.c., w którym wskazano na podmiot podlegający wpisowi jako na uczestnika postępowania”.

Nie powinno być zatem wątpliwości, że członek zarządu odwołany z funkcji uchwałą walnego zgromadzenia (zgromadzenia wspólników) ma prawo wstąpić do postępowania rejestrowego w przedmiocie wykreślenia go z rejestru – każde wykreślenie jest bowiem wpisem, natomiast były członek zarządu jest podmiotem podlegającym wpisowi, nie będącym zwykle wnioskodawcą.

Na gruncie art. 58 Kodeksu cywilnego

Kolejnym ze sposobów podważenia uchwały walnego zgromadzenia (zgromadzenia wspólników) z pominięciem trybu z Kodeksu spółek handlowych jest zakwestionowanie jej zgodności z przepisami prawa na zasadzie art. 58 § 2 Kodeksu cywilnego. Możliwość taka, stojąca co prawda w sprzeczności z dotychczasowymi poglądami prezentowanymi w doktrynie, została w wyjątkowych sytuacjach dopuszczona w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 25 lutego 2010 roku (sygnatura akt I CSK 384/09): „Dopuszczalne jest – mimo istnienia powództwa o uchylenie uchwały w związku z jej sprzecznością z dobrymi obyczajami – oparcie powództwa o stwierdzenie nieważności uchwały zgromadzenia wspólników na zarzucie jej sprzeczności z zasadami współżycia społecznego (art. 58 § 2 kodeksu cywilnego w związku z art. 2 kodeksu spółek handlowych)”.

Biorąc pod uwagę fakt, że powyższa koncepcja jest stosunkowo świeża oraz że może być stosowana tylko wyjątkowo, opieranie na niej przez byłego członka zarządu powództwa zmierzającego do podważenia uchwały walnego zgromadzenia (zgromadzenia wspólników) należy uznać za dość ryzykowne i niepewne. Niemniej jednak trzeba o niej pamiętać i w skrajnych sytuacjach – wykorzystywać.

Na gruncie art. 189 Kodeksu postępowania cywilnego
Na zakończenie warto dodać, że ochrona interesów byłego członka zarządu może nastąpić również na podstawie art. 189 Kodeksu postępowania cywilnego. Niniejszy przepis stanowi bazę dla zaskarżania tzw. uchwał nieistniejących, zdefiniowanych jak do tej pory m.in. w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 12 grudnia 2008 roku (sygnatura akt II CSK 278/08): „O uchwale nieistniejącej wspólników można mówić wtedy, gdy uchwała została powzięta przez osoby niebędące w rzeczywistości wspólnikami, gdy w ogóle nie doszło do zwołania zgromadzenia wspólników oraz gdy brak było niezbędnego do jej podjęcia quorum lub też uchwała nie uzyskała wymaganej większości głosów. Uchwała wspólników może być uznana za nieistniejącą również w innych sytuacjach, mianowicie wtedy, gdy wyniki głosowania zostały sfałszowane, zaprotokołowano uchwałę bez głosowania lub uchwałę powzięto w sprawie nieumieszczonej w porządku obrad, z wyjątkiem określonym w art. 239 § 1 k.s.h., a także, zgodnie z ogólnymi regułami dotyczącymi nieistniejących czynności prawnych, gdy zastosowano przymus fizyczny wobec wspólników, uchwała została powzięta nie na serio albo treść uchwały jest niezrozumiała i nie można ustalić jej sensu w drodze wykładni”.

Oparcie przez byłego członka zarządu na art. 189 Kodeksu postępowania cywilnego powództwa skierowanego przeciwko uchwale np. o jego odwołaniu z funkcji, pozwala mu na ominięcie podstawowych wymogów zaskarżania uchwał określonych w Kodeksie spółek handlowych. W przypadku bowiem art. 189 sąd nie weryfikuje, czy powód, tj. były członek zarządu, znajduje się wśród podmiotów formalnie legitymowanych do zaskarżenia. Wyeliminowana jest zatem podstawowa wątpliwość, która uniemożliwia byłemu członkowi zarządu zaskarżanie uchwał.

Pomimo, że kwestia możliwości zaskarżania uchwał walnego zgromadzenia (zgromadzenia wspólników) na podstawie art. 189 Kodeksu postępowania cywilnego jest dość kontrowersyjna w doktrynie, z praktycznego punktu widzenia niniejszy przepis stanowi elastyczny oręż w rękach byłego członka zarządu. Przepis ten powinien być więc bezwzględnie stosowany.

Konkluzja

Biorąc pod uwagę rozwiązania zaprezentowane powyżej, były członek zarządu nie jest z góry skazany na porażkę w walce o usuniecie niepożądanej uchwały z obrotu prawnego. Na gruncie obowiązujących przepisów, poza trybem określonym w Kodeksie spółek handlowych, przysługuje mu bowiem cały szereg uprawnień, na bazie których może kwestionować uchwały walnego zgromadzenia (zgromadzenia wspólników). Co więcej, w wielu przypadkach może aktywnie i bezpośrednio uczestniczyć w postępowaniach dotyczących jego interesów, nie ograniczając się jedynie do roli biernego obserwatora uzależnionego od czynności podejmowanych przez inne osoby.