Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy o Straży Granicznej oraz niektórych innych ustaw

uzasadnione jest przede wszystkim charakterem i specyfiką wskazanych przestępstw,
popełnianych niejednokrotnie w warunkach zorganizowanych grup przestępczych,
specjalizujących się w czerpaniu zysków z procederu nielegalnej migracji. Proces
wykrywczy dotyczący tej kategorii przestępstw jest powiązany ściśle z wykonywaniem
zadań Straży Granicznej określonych w art. 1 ust. 2 ustawy z dnia 12 października
1990 r. o Straży Granicznej. Jednocześnie, biorąc pod uwagę rodzaj przestępczości oraz
znaczną jej społeczną szkodliwość, uzasadnione wydaje się wykorzystywanie w
zwalczaniu nielegalnej migracji metod ofensywnych, służących wykryciu przestępstwa
oraz uzyskania i utrwalania dowodów jego popełnienia.
Dodatkowo należy wskazać, że w ustawach kompetencyjnych innych organów i służb,
regulacje dotyczące kontroli operacyjnej oraz tzw. „zakupu kontrolowanego” zostały
skonstruowane w ten sposób, iż zawierają one analogiczny katalog czynów
zabronionych, w odniesieniu do których możliwe jest zastosowanie obu wskazanych
metod działania.
W projekcie nie zostały uwzględnione zmiany wynikające z wyroku Trybunału
Konstytucyjnego w sprawie o sygn. K 23/11 z dnia 30 lipca 2014 r., gdyż
przygotowywany jest aktualnie odrębny projekt mający na celu kompleksowe
uwzględnienie wyroku w kilku ustawach, w tym ustawie o Straży Granicznej.
Przedmiotowa nowelizacja ma także na celu rozszerzenie obowiązujących przepisów w
zakresie rozpoznawania, zapobiegania i wykrywania przestępstw i wykroczeń o
„wykroczenia przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji”. Aktualnie do właściwości
Straży Granicznej należy rozpoznawanie, zapobieganie i wykrywanie wyłącznie
przestępstw przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji, pozostających w związku z
wykonywaniem komunikacji lotniczej. Straż Graniczna w toku realizacji czynności
służbowych często reaguje na wykroczenia określone w art. 210 ustawy z dnia 3 lipca
2002 r. – Prawo lotnicze (Dz. U. z 2013 r. poz. 1393 oraz z 2014 r. poz. 768), na
podstawie przepisów upoważniających funkcjonariuszy Straży Granicznej do
nakładania grzywien w drodze mandatów karnych. Uzupełnienie przepisów ustawy z
dnia 12 października 1990 r. o Straży Granicznej o wykroczenia przeciwko
bezpieczeństwu w komunikacji zapewni spójność przepisów określających właściwość
formacji w zakresie zwalczania przestępstw i wykroczeń.
Celem projektowanych zmian jest również uporządkowanie przepisów ustawy z dnia
12 października 1990 r. o Straży Granicznej dotyczących kompetencji Straży
5

Granicznej do rozpoznawania, zapobiegania i wykrywania wykroczeń oraz ścigania ich
sprawców w zakresie czynów związanych z wykonywaniem pracy przez
cudzoziemców, prowadzeniem działalności gospodarczej przez cudzoziemców oraz
powierzaniem wykonywania pracy cudzoziemcom. Aktualnie zadanie ścigania
sprawców tych czynów wynika zasadniczo z art. 1 ust. 2 pkt 4 ustawy. Natomiast
kompetencje Straży Granicznej do prowadzenia czynności zmierzających do
pociągnięcia sprawcy do odpowiedzialności za wykroczenie, w tym prawo kierowania
wniosków o ukaranie do sądu, wynikają z przepisów art. 17 § 3, art. 56 § 2 Kodeksu
postępowania w sprawach o wykroczenia, zwanego dalej „kodeksem”. Z kolei
uprawnienia Straży Granicznej do nakładania grzywien w drodze mandatu karnego za
popełnione wykroczenia wynikają z art. 11 ust. 1 pkt 6a ustawy oraz wydanego na
podstawie art. 95 § 4 kodeksu, rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia
18 kwietnia 2014 r. w sprawie wykroczeń, za które funkcjonariusze Straży Granicznej
są uprawnieni do nakładania grzywien w drodze mandatu karnego (Dz. U. poz. 539
oraz z 2015 r. poz. 263). Jednocześnie w ustawie o Straży Granicznej, w części
regulującej uprawnienia Straży Granicznej, znajduje się przepis (art. 10d ust. 21),
zgodnie z którym „w przypadku stwierdzenia w toku kontroli naruszenia przepisów
ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy
(Dz. U. z 2013 r. poz. 674, z późn. zm.) lub ustawy z dnia 15 czerwca 2012 r. o
skutkach powierzania wykonywania pracy cudzoziemcom przebywającym wbrew
przepisom na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej stanowiących wykroczenie organ
Straży Granicznej dokonujący kontroli występuje z wnioskiem do właściwego sądu
rejonowego o ukaranie osób odpowiedzialnych za stwierdzone nieprawidłowości”.
Regulacja ta jest wadliwa, biorąc pod uwagę, że kwestia dotycząca właściwości
rzeczowej jest uregulowana w art. 1 ust. 2 pkt 4 ustawy, zaś kompetencje Straży
Granicznej do prowadzenia czynności zmierzających do pociągnięcia sprawcy do
odpowiedzialności za wykroczenie reguluje przede wszystkim kodeks. Ponadto przepis
art. 10d ust. 21 ustawy ogranicza uprawnienia Straży Granicznej w odniesieniu do
wykroczeń wymienionych w ustawie z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia
i instytucjach rynku pracy (Dz. U. z 2015 r. poz. 149) do kierowania wniosków o
ukaranie. Tymczasem w praktyce niejednokrotnie zachodzi potrzeba zastosowania
postępowania mandatowego, które ze względu na swoją specyfikę jest jednocześnie
ekonomiczne i najmniej uciążliwe (szybkie), zarówno z perspektywy Straży Granicznej,
6

jak i sprawcy wykroczenia. Przy czym nałożenie grzywny w drodze mandatu karnego
jest warunkowane zawsze zgodą sprawcy wykroczenia, co wyklucza arbitralność
działania funkcjonariusza. Zatem w celu uporządkowania i ujednolicenia przepisów
regulujących rozpoznawanie, zapobieganie i wykrywanie wykroczeń oraz ściganie ich
sprawców zasadna jest zmiana przepisów określających właściwość Straży Granicznej
(art. 1 ust. 2 pkt 4), poprzez doprecyzowanie, że do zadań Straży Granicznej należy
ściganie sprawców wykroczeń związanych z naruszaniem przepisów dotyczących
powierzania wykonywania pracy cudzoziemcom, wykonywania pracy przez
cudzoziemców oraz prowadzenia przez nich działalności gospodarczej. Nie ulega
bowiem wątpliwości, że Straż Graniczna powinna takie wykroczenia ścigać, biorąc pod
uwagę jej rolę w systemie organów państwowych oraz fakt, że funkcjonariusze tej
formacji ujawniają te czyny w toku prowadzenia czynności kontrolnych wobec
cudzoziemców. Proponowane doprecyzowanie przepisów pozwoli uniknąć wątpliwości
interpretacyjnych w zakresie przedmiotowych kompetencji. Jednocześnie w kontekście
proponowanych zmian należy, jako przepis zbyteczny, uchylić w art. 10d ust. 21,
ponieważ treść wynikająca z tego przepisu będzie regulowana przez art. 1 ust. 2 pkt 4 i
art. 11 ust. 1 pkt 6a ustawy oraz przepisy kodeksu.
Kolejna z zaproponowanych zmian ma na celu zapewnienie wglądu do danych
gromadzonych w Krajowym Systemie Informacyjnym Policji (KSIP) i umożliwienie
podejmowania bezpośrednio na tej podstawie przez funkcjonariuszy Straży Granicznej
czynności wobec osób poszukiwanych. Jednocześnie podkreślić należy, że bezpośredni
dostęp obejmował będzie tylko wgląd do informacji, w tym danych osobowych, osób
poszukiwanych, które zawarte będą w odrębnej replice, stanowiąc wyciąg z ogółu
danych gromadzonych w KSIP. Ponadto Straż Graniczna nie będzie wskazanych
informacji i danych gromadzić ani dokonywać na nich jakichkolwiek operacji, a jedynie
podejmie zlecone wobec tych osób czynności, po odnalezieniu osoby poszukiwanej w
toku dokonywania kontroli. Zmiana służy uproszczeniu procedur realizacji poszukiwań,
a w przypadku osób ukrywających się przed organami ścigania i wymiaru
sprawiedliwości zapobiega powielaniu tych samych poleceń Prokuratury, które
aktualnie kierowane są zarówno do jednostek organizacyjnych Policji, jak i Komendy
Głównej Straży Granicznej, a po wprowadzeniu zmiany odpisy dokumentów
procesowych byłyby przesyłane tylko do jednostki Policji prowadzącej poszukiwania.
Na tej podstawie rejestrowane byłyby poszukiwania w KSIP oraz udostępniane drogą
7

teleinformatyczną Straży Granicznej. Straż Graniczna realizowałaby poszukiwania jako
czynności zlecone, bezpośrednio na podstawie danych z KSIP, bez konieczności
rejestracji tych samych poszukiwań w bazie Straży Granicznej. Do Straży Granicznej
będą wpływały nadal inne polecenia Prokuratury, które nie są rejestrowane w KSIP, np.
postanowienia o zakazie opuszczenia kraju, czy zlecenia doręczeń wezwań osobom
przekraczającym granicę.
Konsekwencją projektowanych zmian będzie konieczność zapewnienia spójności
przepisów obowiązujących w tym obszarze poprzez dokonanie odpowiednich zmian
rozporządzeń Ministra Sprawiedliwości oraz zarządzeń Prokuratora Generalnego
wydanych na podstawie art. 18 ust. 1, 2, 3 i 3a ustawy z dnia 20 czerwca 1985 r. o
prokuraturze (Dz. U. z 2011 r. Nr 270, poz. 1599, z późn. zm.), w zakresie usunięcia
przepisów o konieczności przesyłania odpisów postanowień o tymczasowym
aresztowaniu i poszukiwaniu listem gończym, wraz z nakazem przyjęcia do Komendy
Głównej Straży Granicznej, a w przypadku odwołania poszukiwań, przesyłanie
zawiadomienia tylko w przypadku, jeżeli przed wejściem w życie projektowanej
regulacji zostały przesłane odpisy postanowień do Komendy Głównej Straży
Granicznej.
Straż Graniczna w ramach kontroli granicznej i kontroli realizowanych na terytorium
kraju dokonuje sprawdzeń w Systemie Informacyjnym Schengen oraz krajowych
bazach, w tym bazie czynności zleconych do wykonania na polecenie sądu i
Prokuratury oraz innych właściwych organów państwowych, zgodnie z art. 9 ust. 1
ustawy z dnia 12 października 1990 r. o Straży Granicznej, a także bazie osób
poszukiwanych, ukrywających się przed organami ścigania lub wymiaru
sprawiedliwości zarejestrowanych w KSIP, w celu potwierdzenia, że osoby nie
stanowią zagrożenia bezpieczeństwa publicznego, wewnętrznego porządku publicznego
lub zdrowia publicznego. Możliwość sprawdzania w wielu bazach i systemach jest
środkiem kompensacyjnym zniesienia kontroli na granicach wewnętrznych UE.
Aktualnie dane z systemu KSIP są udostępniane Straży Granicznej na podstawie
porozumienia między Komendantem Głównym Straży Granicznej a Komendantem
Głównym Policji. Takie rozwiązanie nasuwa wątpliwości odnośnie do wystarczających
podstaw podejmowania wnioskowanych czynności.
Obecnie prokurator, wydając postanowienie o poszukiwaniu listem gończym i list
gończy, odpisy postanowień w postaci dokumentów o tymczasowym aresztowaniu i
8

poszukiwaniu listem gończym wraz z nakazem przyjęcia, przesyła osobno do jednostki
Policji prowadzącej poszukiwania (na tej podstawie są rejestrowane poszukiwania w
KSIP) oraz do Straży Granicznej (na tej podstawie są rejestrowane poszukiwania w
bazie Straży Granicznej). Analogicznie do w przypadku odwołań poszukiwań
przesyłane są dwa odrębne odpisy dokumentacji procesowej. Identyczna sytuacja ma
miejsce w przypadku zarządzenia poszukiwań w celu ustalenia miejsca pobytu. Ponadto
z uwagi na fakt, iż na podstawie art. 15 Kodeksu postępowania karnego, każdorazowo
prokurator określa polecenia do wykonania przez Straż Graniczną i Policję, zdarzają się
przypadki, że poszukiwania zawarte w KSIP nie mają bezpośredniego odniesienia do
informacji w bazie czynności zleconych Straży Granicznej. Takie sytuacje powodują
konieczność dodatkowego porównywania przez funkcjonariuszy informacji
uzyskiwanych z dwóch różnych baz, co znacznie utrudnia realizację ustawowych
czynności kontrolnych realizowanych w przejściach granicznych lub na terytorium
kraju, w tym wydłużenie kontroli, co ma szczególne znaczenie w przypadku kontroli
dokonywanych w lotniczych przejściach granicznych.
Należy wskazać, że projektowane rozwiązanie jest zbliżone do regulacji zawartych w
art. 4 ust. 1 pkt 1–3 ustawy z dnia 24 sierpnia 2007 r. o udziale Rzeczypospolitej
Polskiej w Systemie Informacyjnym Schengen oraz Wizowym Systemie
Informacyjnym (Dz. U. z 2014 r. poz. 1203), która dotyczy podejmowania podobnych
działań przez wskazane podmioty, w tym Straż Graniczną, „zleconych” przez właściwe
organy innych państw członkowskich Unii Europejskiej. Proponowana zmiana w
ustawie o Straży Granicznej dotyczy czynności realizowanych w podobnym zakresie na
polecenie właściwych organów krajowych.
Ponadto możliwość wglądu do informacji i danych zarejestrowanych w KSIP
spowoduje, że analogiczne informacje i dane nie będą rejestrowane w bazie czynności
zleconych Straży Granicznej. Tym samym nastąpi ograniczenie w zakresie
gromadzenia i przetwarzania danych osób poszukiwanych do jednej bazy krajowej.
Straż Graniczna będzie informowała Policję o odnalezieniu osoby poszukiwanej, co
zagwarantuje administratorowi systemu możliwość weryfikacji zasadności i celowości
„wykorzystania danych osoby”, a jednocześnie będzie podstawą do dokonania zmian w
bazie KSIP poprzez np. usunięcie danych osoby, w stosunku do której wnioskowane
czynności zostaną wykonane. W ten sposób zostanie zagwarantowany ustawowo
9