Rządowy projekt ustawy o ratyfikacji Konwencji dotyczącej budowy i funkcjonowania Europejskiego Ośrodka Badań Laserem Rentgenowskim na Swobodnych Elektronach, sporządzonej w Hamburgu dnia 30 listopada 2009 r.

Zachodzące obecnie procesy wskazują na to, że wspólnie tworzone wielkie instytucje
naukowe są przyszłością europejskiej infrastruktury badawczej, pozwalającej prowadzić
kosztowne eksperymenty na światowym poziomie. Zdobyte przez uczestników
z Rzeczypospolitej Polskiej w trakcie budowy tego urządzenia doświadczenie będzie
owocowało w przyszłości.
Budowa Europejskiego Ośrodka Badań Laserem Rentgenowskim na Swobodnych
Elektronach (XFEL) jest wydarzeniem na skalę światową. Będzie to pierwsze tego typu
urządzenie nie tylko w Europie, ale i w świecie. Cały świat będzie śledził i oceniał przebieg
realizacji tego projektu, nie może więc zabraknąć w nim tak dużego kraju europejskiego,
jakim jest Rzeczypospolita Polska z jej potencjałem naukowym i przemysłowym.
Udział w projektowaniu, budowie i eksploatacji tego niepowtarzalnego urządzenia, przyczyni
się na pewno do rozwoju nowoczesnych technologii w przemyśle i instytutach zajmujących
się techniką. Dlatego też projektem tym interesuje się wielu bardzo zdolnych, młodych
naukowców. Jego realizacja przyczyni się też na pewno do wzrostu zainteresowania naukami
ścisłymi wśród polskiej młodzieży.

II. Różnica między dotychczasowym a projektowanym stanem prawnym
Obecnie polscy naukowcy prowadzą badania naukowe w niemieckich ośrodkach naukowych,
w tym również w Niemieckim Synchrotronie Elektronowym (DESY) w Hamburgu,
i korzystają z istniejących tam urządzeń dzięki uprzejmości partnerów niemieckich.
W przypadku
przystąpienia do przedmiotowej Konwencji polskim naukowcom
zagwarantowane zostanie prawo do prowadzenia badań naukowych i korzystania
z laboratoriów oraz urządzeń w Europejskim Ośrodku Badań Laserem Rentgenowskim na
Swobodnych Elektronach (XFEL) na jednakowych zasadach, tj. takich, jakie będą
przysługiwały pracownikom naukowym wszystkich państw współudziałowców, będących
Stronami Konwencji.
3
III. Przewidywane skutki związane z wejściem w życie umowy
Wysokość kosztów budowy Europejskiego Ośrodka Badań Laserem Rentgenowskim na
Swobodnych Elektronach (XFEL) została oszacowana na 1 082 mln euro (w cenach 2005 r.)
przez zespoły ekspertów powołane przez Międzynarodowy Komitet Sterujący (International
Steering Committee – ISC) tego przedsięwzięcia. Faza inwestycyjna rozpoczęła się już
w 2007 r. i ma zakończyć w 2015 r. Wspomniane zespoły ekspertów zajęły się również
oceną kosztów użytkowania omawianego Ośrodka. Roczny koszt funkcjonowania Ośrodka
XFEL, w cenach w 2005 r., ma wynosić około 83,6 mln euro.
Kapitał zakładowy Spółki XFEL, która będzie formalnym inwestorem budowy urządzenia
XFEL, ma wynosić 25 000 euro. Minimalny udział przypadający na jednego samodzielnego
udziałowca to co najmniej 1 % wartości wszystkich udziałów. Podział jednostek
udziałowych między udziałowców będzie wynikał z wielkości wkładu w koszty budowy.
Wkłady każdego z udziałowców będą realizowane w formie wpłat pieniężnych, usług lub
wykonania elementów infrastruktury ośrodka badawczego XFEL. Szczegóły dotyczące
wysokości i formy tych wkładów były przedmiotem negocjacji międzynarodowych.
Strona polska utworzyła konsorcjum XFEL Polska, którego celem m.in. jest wyłonienie
udziałowca w Spółce XFEL oraz działanie na rzecz znaczącego udziału rzeczowego
Rzeczypospolitej Polskiej w budowie i funkcjonowaniu tego unikatowego Ośrodka.
Osiemnaście polskich instytucji naukowo-dydaktycznych, naukowo-badawczych oraz
przemysłowych przystąpiło do tego konsorcjum, a instytucją reprezentującą konsorcjum
XFEL Polska jest Instytut Problemów Jądrowych w wierku. Pełni on rolę koordynatora
konsorcjum i ma być polskim udziałowcem w spółce XFEL.
Udział Rzeczypospolitej Polskiej w kosztach budowy i funkcjonowania Ośrodka XFEL,
równoznaczny z pełnoprawnym udziałem w Spółce XFEL, przyniesie dodatkowe korzyści
takie jak:
– status współwłaściciela,
– prawo głosu w Zarządzie XFEL (z wagą zależną od wielkości udziału w finansowaniu
budowy Ośrodka XFEL),
– możliwość wpływania na strategię naukową XFEL oraz na kontrolę dostępu do urządzeń
badawczych,
– przywileje dotyczące ochrony własności intelektualnej, związanej z wynikami badań,
– prawo do reprezentacji we wszystkich gremiach decyzyjnych XFEL,

4
– wgląd we wszystkie prace badawcze prowadzone w ramach XFEL.
Naukowcy polscy uczestnicząc we wszystkich etapach projektowania, budowy
i funkcjonowania Europejskiego Ośrodka Badań Laserem Rentgenowskim na Swobodnych
Elektronach zdobędą doświadczenie w nowoczesnych, unikatowych technologiach
opracowanych specjalnie na potrzeby tego urządzenia. Rzeczpospolita Polska, wnosząc wkład
finansowy w budowę XFEL, będzie współwłaścicielem patentów wypracowanych w trakcie
budowy i funkcjonowania tego ośrodka. Polscy naukowcy, studenci, doktoranci
i inżynierowie będą zatrudnieni jako pracownicy tej instytucji lub będą uczestniczyli
w specjalnych programach szkoleniowych czy naukowych, które są tworzone na potrzeby
tego projektu.
Zobowiązanie Rzeczypospolitej Polskiej do wniesienia wkładu na pokrycie kosztów budowy
w wysokości 21,6 mln euro (około 2 %) oraz 500 euro w kapitale zakładowym spółki stanowi
około 4,3 % kosztów ponoszonych łącznie przez zewnętrznych udziałowców przedsięwzięcia
XFEL.
Finansowanie realizacji zadań wynikających z Konwencji dotyczącej budowy
i funkcjonowania Europejskiego Ośrodka Badań Laserem Rentgenowskim na Swobodnych
Elektronach (Convention concerning the construction and operation of a European X-Ray
Free-Electron Laser Facility) nastąpi ze środków zawartych w części 28, rozdz. 73005, § 6220
budżetu państwa „nauka” pozostających w dyspozycji ministra właściwego do spraw nauki.

IV. Tryb związania Rzeczypospolitej Polskiej umową międzynarodową
Postanowienia Konwencji dotyczącej budowy i funkcjonowania Europejskiego Ośrodka
Badań Laserem Rentgenowskim na Swobodnych Elektronach (Convention concerning the
construction and operation of a European X-Ray Free-Electron Laser Facility), dotyczą
głównie spraw uregulowanych w następujących ustawach: z dnia 14 kwietnia 2000 r.
o umowach międzynarodowych (Dz. U. Nr 39, poz. 443 i z 2002 r. Nr 216, poz. 1824) oraz
z dnia 8 października 2004 r. o zasadach finansowania nauki (Dz. U. z 2008 r. Nr 169,
poz. 1049).
Konwencja przewiduje rozwiązania, zgodnie z którymi zagraniczna spółka, której
współudziałowcem będzie Strona polska, zbuduje na terytorium Republiki Federalnej
Niemiec ośrodek badawczy i przystąpi do jego użytkowania. Przepisy ustawy z dnia
8 października 2004 r. o zasadach finansowania nauki nie przewidują finansowania lub

5
dofinansowywania takich przedsięwzięć poza granicami kraju, a środki finansowe na
realizację zobowiązań wynikających z Konwencji będą stanowić znaczne obciążenie
finansowe dla budżetu państwa. W związku z tym zachodzi potrzeba związania jej
postanowieniami w drodze ratyfikacji za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie zgodnie
z art. 89 ust. 1 pkt 4 i 5 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz stosownie do art. 12 ust. 2
ustawy z dnia 14 kwietnia 2000 r. o umowach międzynarodowych.
W celu wykonania Konwencji nie będzie konieczne wprowadzenie zmian w ustawodawstwie
wewnętrznym. Nie zajdzie również potrzeba wydania dodatkowych aktów normatywnych.


02/27rch

6




Konwencja
dotycząca budowy i funkcjonowania
Europejskiego Ośrodka Badań Laserem Rentgenowskim
na Swobodnych Elektronach


Spis treści