Prawo holdingowe, czyli nowa rzeczywistość dla grup spółek. Nowelizacja KSH

Przeczytaj także: Nowe prawo holdingowe weszło w życie

Czym jest grupa spółek?

Projekt wprowadza do przepisów ogólnych KSH całkowicie nowy dział, mianowicie Dział IV, zatytułowany „Grupy spółek”. Dodatkowo do przepisów ogólnych dopisana zostanie definicja „grupy spółek”, zgodnie z którą to definicją taką grupę należy rozumieć jako „spółkę dominującą i spółkę lub spółki od niej zależne, kierujące się – zgodnie z umową albo statutem każdej spółki zależnej – wspólną strategią gospodarczą (interes grupy spółek), umożliwiającą spółce dominującej sprawowanie jednolitego kierownictwa nad spółką albo spółkami zależnymi.”.

Dalej w projekcie nowelizacji możemy również przeczytać, iż każda ze spółek uczestniczących w grupie spółek, „obok interesu spółki kieruje się interesem grupy spółek, o ile nie narusza to uzasadnionego interesu wierzycieli i mniejszościowych wspólników albo akcjonariuszy spółki zależnej.”

Jasno widzimy więc, że ustawodawca dostrzegając oczywiście wagę interesu grupy spółek, wprowadza swoisty wentyl bezpieczeństwa w postaci odniesienia się do interesu wierzycieli czy wspólników mniejszościowych, które to interesy nie mogą być pokrzywdzone przez interes spółki czy grupy.

Które grupy spółek mogą używać nowych narzędzi prawnych?

Według założeń projektu uchylony zostanie art. 7 KSH, regulujący w obecnym stanie prawnym tzw. umowę o zarządzanie spółką zależną, stanowiący do tej pory bardzo ograniczony wyraz dostrzeżenia przez ustawodawcę problematyki holdingów i ich wzajemnych powiązań. W obecnym stanie prawnym KSH umożliwia zawarcie pomiędzy spółką dominującą i spółką zależną umowy przewidującej zarządzanie spółką zależną przez spółkę dominującą lub przekazywanie zysku przez spółkę zależną do spółki dominującej. Umowa taka (bądź jej wyciąg dotyczący kluczowych kwestii odpowiedzialności spółki dominującej za szkodę oraz za zobowiązania spółki zależnej wobec wierzycieli) podlega złożeniu do akt rejestrowych spółki zależnej.

Uchylenie wspomnianego artykułu 7 doprowadzi do odformalizowania instytucji grupy spółek, ponieważ projektowane rozwiązanie zakłada jedynie dwie przesłanki umożliwiające uznanie za grupę spółek oraz korzystanie z nowych narzędzi – są to: (i) umieszczenie w umowach spółek lub statutach spółek zależnych odpowiednich postanowień informujących, że dana spółka zależna kieruje się interesem grupy spółek oraz (ii) zgłoszenie uczestnictwa w grupie spółek do KRS, zarówno przez spółkę dominującą, jak i wszystkie spółki zależne.

Jakie nowe narzędzia zostaną oddane do dyspozycji grupom spółek?

Przede wszystkim, spółka dominująca otrzyma prawo wydawania spółkom zależnym tzw. „wiążących poleceń” mających na celu realizację interesu grupy. Tylko w niektórych przewidzianych w projekcie przypadkach spółka zależna będzie mogła odmówić realizacji takiego polecenia. Spółka dominująca ponosić będzie wobec spółki zależnej, a w niektórych wypadkach również wobec wierzycieli spółki zależnej czy też pozostałych jej wspólników lub akcjonariuszy, odpowiedzialność odszkodowawczą w związku z realizacją takiego polecenia.

Logiczną konsekwencją instytucji „wiążących poleceń” oraz zasygnalizowanej powyżej odpowiedzialności spółki dominującej jest wprowadzenie pewnych ograniczeń w ponoszeniu odpowiedzialności za działania spółki zależnej przez członków organów tej spółki, o ile działania te wynikają z wykonania wiążącego polecenia spółki dominującej.

Uzupełnieniem powyższej regulacji są także m.in. wyposażenie spółki dominującej w prawo dostępu do dokumentów spółki zależnej oraz, jako istotny wentyl bezpieczeństwa chroniący interesy wspólników mniejszościowych spółki zależnej, ich uprawnienie do złożenia do sądu wniosku o wyznaczenie biegłego w celu zbadania działalności oraz rachunkowości grupy spółek. Takie narzędzie w założeniu ma umożliwić wspólnikom mniejszościowym kontrolę nad tym czy np. zadania realizowane przez spółkę zależną w oparciu o wiążące polecenia wydane przez spółkę dominującą, nierzadko pozostające w sprzeczności z indywidualnym interesem spółki zależnej czy też jej mniejszościowych udziałowców, w rzeczywistości są uzasadnione interesem grupy i mają na celu jego realizację.

Większe uprawnienia rady nadzorczej

Nowelizacja przewiduje także szereg uregulowań, które wzmocnią pozycję rady nadzorczej. Rada nadzorcza spółki dominującej będzie odpowiedzialna za nadzorowanie realizacji interesu grupy spółek, w tym także przez działania spółek zależnych.

W sprawowaniu takiego nadzoru pomóc może udostępnione radzie nadzorczej uprawnienie dokonania wyboru tzw. doradcy rady nadzorczej, który miałby na koszt spółki i na polecenie rady zbadać określone zagadnienia dotyczące działalności spółki czy też jej stanu majątkowego. Wydaje się, że nic nie stoi na przeszkodzie, aby taki doradca rady nadzorczej zweryfikował także wspomnianą realizację interesu grupy spółek.

Rady nadzorcze będą także musiały składać wspólnikom (akcjonariuszom) coroczne sprawozdania z badania sprawozdań finansowych oraz sprawozdań zarządu z działalności spółki, uzyskają także poszerzony dostęp do wszelkich informacji i dokumentów praktycznie od wszystkich organów i osób zaangażowanych w sprawy spółki, w tym współpracujących ze spółką w oparciu o umowę zlecenia, świadczenia usług lub umowę o dzieło. Do tej pory rada nadzorcza mogła domagać się jedynie sprawozdań lub wyjaśnień od pracowników bądź członków zarządu spółki.

Rady nadzorcze, o ile takie postanowienia znajdą się w umowach spółek lub statutach, będą także, poprzez wyrażenie zgody lub jej brak, decydować o zawarciu transakcji o wartości przekraczającej wartość podaną w umowie spółki (statucie) pomiędzy spółkami w ramach grupy.

W spółkach akcyjnych zarządy zostaną dodatkowo zobowiązane do udzielania radom nadzorczym informacji o dużo dalej idącym niż obecnie zakresie. Co istotne, taki obowiązek spoczywać będzie na zarządach z mocy prawa, bez konieczności zwracania się o udzielenie takich informacji przez radę nadzorczą.

Zmiana zasady odpowiedzialności członków organów (‘business judgment rule’)

Nowelizacja wprowadza także istotną zmianę do art. 293 KSH (dot. spółki z o.o.) oraz art. 483 KSH (dot. spółki akcyjnej), polegającą na tym, iż członkowie zarządów, rad nadzorczych (komisji rewizyjnych) czy też likwidatorzy spółek kapitałowych będą zwolnieni od odpowiedzialności wobec spółki za szkodę wyrządzoną spółce określonym działaniem lub zaniechaniem, o ile takie osoby działały w sposób lojalny wobec spółki oraz w granicach uzasadnionego ryzyka gospodarczego, w szczególności na podstawie fachowych analiz i opinii, w oparciu o które osoby te podejmowały decyzje.

Powyższe stanowi implementację na polski grunt znaną z anglosaskiego systemu common law zasadę tzw. ‘business judgment rule’.

Nowe rozwiązanie pozostaje w związku z omówioną pokrótce powyżej regulacją prawa holdingowego, jednak znajduje zastosowanie także do organów pojedynczych spółek, które nie działają w ramach grup spółek.

Nowość – squeeze out w grupie spółek

Zgodnie z planowaną nowelizacją, spółka dominująca posiadająca co najmniej 90% kapitału zakładowego spółki zależnej będzie mogła żądać od spółki zależnej, na rachunek spółki dominującej, wykupienia udziałów wspólników mniejszościowych spółki zależnej. Wykup następowałby po cenie ustalonej przez biegłego.

Umowa lub statut spółki mogą pójść tutaj o krok dalej i dodatkowo obniżyć wskazany powyżej procent udziału w kapitale zakładowym umożliwiający spółce dominującej realizację uprawnienia, ale nie niżej niż do poziomu 75%.

Powyższe stanowi istotną zmianę w KSH, zwłaszcza w realiach spółek z o.o., w których to w obecnym stanie prawnym usunięcie mniejszościowych wspólników jest skomplikowanym i długotrwałym procesem oraz pozostaje uzależnione od orzeczenia sądu, który bada czy istnieją ważne przyczyny dla takiego usunięcia.

Podsumowanie

Cel i kierunek zmian należy ocenić pozytywnie, ponieważ dotychczasowe instytucje KSH w dużej mierze nie przystawały do obecnej rzeczywistości gospodarczej, w ramach której spółki bardzo często, w szczególności w wyniku różnorakich restrukturyzacji czy też procesów fuzji i przejęć, prowadzą swoje działalności w ramach grup (holdingów). W obecnym stanie prawnym daje się zaobserwować prymat indywidualnego interesu spółki nad interesem grupy spółek, podczas gdy interesy te często nie idą w parze.

Projektowane zmiany pozwolą wysunąć na pierwszą pozycję interes grupy spółek oraz umożliwić bardziej efektywne i sprawne funkcjonowanie takich grup.

Wydaje się jednocześnie, że przy proponowanych i opisanych pokrótce powyżej narzędziach nadzoru i kontroli oraz wentylach bezpieczeństwa dla wierzycieli czy udziałowców (akcjonariuszy) mniejszościowych, biorąc też pod uwagę uszczelniony obecnie w dużym stopniu system podatkowy, wprowadzenie do polskiego porządku prawnego w szerszym zakresie instytucji holdingów nie niesie za sobą istotnego ryzyka nadużyć prawnych czy podatkowych przy wykorzystaniu opisanych narzędzi.

Obecnie projekt znajduje się na etapie uzgodnień i konsultacji społecznych. Planowo prace nad nowelizacją mają zakończyć się w IV kwartale 2020 r., a projekt zakłada trzymiesięczne vacatio legis.