Skarga pauliańska: gdy dłużnik ucieka z majątkiem

Przeczytaj także: Przepisanie majątku a skarga pauliańska

Przesłanki subiektywne

Dalsze warunki stosowania skargi pauliańskiej wiążą się z badaniem elementów subiektywnych dotyczących dłużnika i osoby trzeciej. Jest to pewna niedogodność dla wierzyciela, który nie będąc stroną umowy nie jest w stanie najczęściej przedstawić „twardych” i jednoznacznych dowodów w tym zakresie, choć przepisy ułatwiają to, bowiem w określonych sytuacjach pewne okoliczności się domniemywa.

Po pierwsze wierzyciel musi wykazać, iż dłużnik działał ze świadomością skutków danej czynności, tj. pokrzywdzenia jego aktualnych wierzycieli. Nie jest konieczne, by świadomość ta dotyczyła tego konkretnego wierzyciela, który występuje z powództwem. Odmiennie niż przy ocenie istnienia stanu pokrzywdzenia (dokonywanej na dzień złożenia pozwu oraz na dzień wyrokowania) dłużnik musi mieć świadomość działania na szkodę swoich wierzycieli w chwili dokonywania czynności.

Drugą przesłanką subiektywną jest tzw. zła wiara osoby trzeciej, sprowadzająca się do wiedzy osoby trzeciej o tym, że dłużnik działa ze świadomością pokrzywdzenia swoich wierzycieli. Poprzez skargę pauliańską chronione są więc te czynności, których dłużnik dokonywał będąc w swego rodzaju zmowie ze swoim kontrahentem. Na równi z wiedzą o skutkach czynność traktuje się również stan, w którym osoba ta co prawda nie wiedziała o motywach działania dłużnika, ale z łatwością – gdyby dołożyła należytej staranności – mogła się o tych skutkach dowiedzieć.

Skarga pauliańska w praktyce

Sama konieczność wykazania przez wierzyciela zajścia kumulatywnie wszystkich przesłanek zasadności skargi pauliańskiej w praktyce nastręcza trudności, a dłużnik zazwyczaj aktywnie stara się zwalczać powództwo wykazując jego niezasadność. Pozycję wierzyciela wspomagają jednak w tym zakresie ustanowione w pewnych sytuacjach domniemania prawne, zwalniające wierzyciela z obowiązku wykazywania niektórych przesłanek skargi pauliańskiej. Dochodząc uznania danej czynności dłużnika za bezskuteczną wierzyciel nie powinien również zapominać o możliwości (a wręcz konieczności) zabezpieczenia możliwości jej skutecznej realizacji w przyszłości – służy temu sądowe postępowanie zabezpieczające.

Podsumowanie

Skarga pauliańska jest atrakcyjnym, choć stosunkowo skomplikowanym, instrumentem prawnym pozwalającym wierzycielowi na zaspokojenie swojego roszczenia pieniężnego w razie ucieczki dłużnika z majątkiem. W praktyce często dochodzi do sytuacji, gdy dłużnik ma jeden, acz atrakcyjny, składnik majątku, z którego możliwa jest egzekucja (nieruchomość, pojazd, maszyna, przedsiębiorstwo jako całość etc.), stąd możliwości jakie daje skarga pauliańska są nie do przecenienia w takiej sytuacji. Zwłaszcza, że jedyną alternatywą pozostaje w takiej sytuacji spisanie niewyegzekwowanej należności na straty.