Nieważność testamentu

Przeczytaj także: Czy podważenie testamentu znalezionego po latach jest możliwe?

Aby przyjąć, iż testament sporządzono pod wpływem błędu, nie bada się, czego błąd dotyczył, czy samej treści testamentu, czy przyczyn jego sporządzenia. Wystarczającym jest by w danych okolicznościach był on subiektywnie istotny, czyli prowadził do ustalenia, iż gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu określonej treści. Nie ma też znaczenia, czy oraz kto i w jaki sposób błąd wywołał.

Sporządzenie testamentu pod wpływem groźby może mieć miejsce niezależnie od tego, czego groźba dotyczyła, od kogo pochodziła i czy była bezprawna. A zatem każda groźba może powodować nieważność testamentu.

Na nieważność testamentu z powyższych przyczyn nie można się powołać po upływie lat trzech od dnia, w którym osoba mająca w tym interes dowiedziała się o przyczynie nieważności, a w każdym razie po upływie lat 10 od otwarcia spadku (art. 945 § 2 KC).

Zgodnie z postanowieniem Sądu Najwyższego z dnia 25 czerwca 2003 r. (III CKN 366/01) dla skutecznego powołania się na nieważność testamentu nie jest konieczne wyraźne stwierdzenie, że testament jest nieważny, lecz wystarczy powołanie się na którąkolwiek z przesłanek nieważności testamentu, przewidzianych w art. 945 KC. Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 22 stycznia 1974 r. (III CRN 326/73) wskazuje, iż jeżeli odwołanie testamentu następuje w ten sposób, że spadkodawca sporządza nowy testament, to odwołanie pierwszego testamentu jest skuteczne tylko wtedy, gdy nowy testament jest ważny.

Na nieważność testamentu spowodowaną wadą oświadczenia woli może powołać się każda osoba mająca w tym interes, nie wydaje się natomiast możliwe uwzględnienie tej nieważności przez sąd z urzędu. Z urzędu natomiast sąd musi uwzględnić upływ terminów określonych w wyżej powołanym przepisie (tak Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 8 sierpnia 2007 r. I CSK 140/07). Stwierdzenie nieważności testamentu następuje w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku. Spornym natomiast była możliwość dopuszczalności powództwa o ustalenie ważności lub nieważności testamentu (art. 189 KPC).

Zasadą pozostaje stwierdzenie nieważności w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku lub w postępowaniu o uchylenie lub zmianę takiego postanowienia, jednakże wskazać należy, iż powództwo o ustalenie ważności lub nieważności testamentu jest dopuszczalne, jeżeli interes powoda w powyższym postępowaniu nie może być zaspokojony - uchwała SN z dnia 30 grudnia 1968 r., III CZP 103/68. Zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 22 października 1992 r. III CZP 130/92 zgłoszenie przez uczestnika postępowania w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku zarzutu nieważności testamentu, przerywa bieg przedawnienia jego roszczenia o zachowek, zaś mając na względzie wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 grudnia 1969 r. III CZP 95/69 wskazać należy, iż jeżeli prawomocnym wyrokiem zostało oddalone powództwo o ustalenie nieważności testamentu, spadku, sąd rozpoznając sprawę w trybie art. 679 KPC, nie może ponownie badać ważności testamentu, chyba że wniosek w tym względzie zostanie zgłoszony przez zainteresowaną osobę, która nie była stroną procesu o ustalenie nieważności testamentu.