Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych, ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw

IV. Przepisy przejściowe i wejście w życie
Wprowadzenie nowego mechanizmu naliczania odsetek będzie skutkowało zmianą wysokości
odsetek, w tym wysokości odsetek maksymalnych, które strony wpisują w umowach
cywilnoprawnych. W związku z tym przewidziane zostało wprowadzenie w ustawie
przepisów przejściowych.
Zgodnie z art. 49 ust. 1, do transakcji handlowych zawartych przed dniem 1 stycznia 2016 r.
zastosowanie będą miały przepisy dotychczasowe.
Z kolei, z uwagi na charakter postępowania o udzielenie zamówienia publicznego,
tj. ustalenie treści istotnych warunków umowy w specyfikacji istotnych warunków
zamówienia, przepisy dotychczasowe będą miały zastosowanie do transakcji handlowych
zawieranych w wyniku przeprowadzenia postępowań o udzielenie zamówienia publicznego,
na podstawie przepisów ustawy z dnia 29 stycznia 2004 r. – Prawo zamówień publicznych
(Dz. U. z 2013 r. poz. 907, z późn. zm.), wszczętych przed dniem wejścia w życie niniejszej
ustawy. To oznacza, że jeżeli umowa o zamówienie publiczne zostanie zawarta po dniu
wejścia w życie ustawy, to będą miały do niej zastosowanie przepisy sprzed wszczęcia
postępowania o udzielenie zamówienia publicznego.
Zgodnie z projektowanym art. 50 przepisy dotychczasowe dotyczące odsetek, zarówno tych
naliczanych na podstawie Kodeksu cywilnego, jak i tych wynikających z ustawy o terminach
zapłaty w transakcjach handlowych, będą miały zastosowanie do odsetek naliczanych za
okres kończący się przed dniem wejścia w życie nowych przepisów. To oznacza, że jeżeli
odsetki należne za okres przed dniem 1 stycznia 2016 r. będą dochodzone po tym dniu, to w
stosunku do nich nadal będą miały zastosowanie przepisy dotychczasowe.
Ustawa wejdzie w życie z dniem 1 stycznia 2016 r. (projektowany art. 51). Mając na
względzie, że przepisy projektowanej ustawy określają, przede wszystkim, warunki
wykonywania działalności gospodarczej, wyznaczenie takiego terminu wejścia w życie
projektu ustawy wynika z § 1 ust. 1 uchwały nr 20 Rady Ministrów z dnia 18 lutego 2014 r. w
sprawie zaleceń ujednolicenia terminów wejścia w życie niektórych aktów normatywnych
(M.P. poz. 205) Zgodnie z ww. uchwałą – jeżeli ustawa zawiera przepisy określające warunki
wykonywania działalności gospodarczej, termin jej wejścia w życie powinien być
wyznaczany na dzień 1 stycznia albo 1 czerwca. Pozostałe przepisy projektowanej ustawy,
które nie dotyczą wykonywania działalności gospodarczej, są ściśle związane z
10
rozwiązaniami kierowanymi do przedsiębiorców, w związku z tym celowe jest przyjęcie
jednego terminu wejścia w życie całej ustawy.

V. Informacje końcowe
Stosownie do art. 5 ustawy z dnia 7 lipca 2005 r. o działalności lobbingowej w procesie
stanowienia prawa (Dz. U. Nr 169, poz. 1414, z późn. zm.) oraz § 4 i § 52 uchwały nr 190
Rady Ministrów z dnia 29 października 2013 r. – Regulamin pracy Rady Ministrów
(M.P. poz. 979), projekt ustawy został udostępniony w Biuletynie Informacji Publicznej na
stronie Rządowego Centrum Legislacji.
Projekt ustawy nie zawiera przepisów technicznych, a zatem nie podlega notyfikacji zgodnie
z trybem przewidzianym w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 23 grudnia 2002 r. w
sprawie funkcjonowania krajowego systemu notyfikacji norm i aktów prawnych (Dz. U.
Nr 239, poz. 2039, z późn. zm.).
Projekt ustawy nie podlega przedstawieniu właściwym organom i instytucjom Unii
Europejskiej, w tym Europejskiemu Bankowi Centralnemu, w celu uzyskania opinii,
dokonania powiadomienia, konsultacji albo uzgodnienia, zgodnie z § 27 ust. 4 uchwały
nr 190 Rady Ministrów z dnia 29 października 2013 r. – Regulamin pracy Rady Ministrów.
Projekt ustawy nie narusza przepisów obowiązujących w Unii Europejskiej.
Stosownie do art. 5 ustawy z dnia 7 lipca 2005 r. o działalności lobbingowej w procesie
stanowienia prawa oraz art. 52 § 1 uchwały nr 190 Rady Ministrów z dnia 29 października
2013 r. – Regulamin pracy Rady Ministrów, projekt ustawy został udostępniony w BIP
Rządowego Centrum Legislacji oraz na stronie rządowego portalu konsultacji publicznych
(konsultacje on-line). Nie zgłoszono zainteresowania pracami nad projektem ustawy w trybie
art. 7 ustawy o działalności lobbingowej.

11
Nazwa projektu
Data sporządzenia
Projekt ustawy o zmianie ustawy o terminach zapłaty w transakcjach 7 lipca 2015 r.
handlowych, ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw

Ministerstwo wiodące i ministerstwa współpracujące
Źródło:
Ministerstwo Gospodarki
Osoba odpowiedzialna za projekt w randze Ministra, Sekretarza Prawo UE
Stanu lub Podsekretarza Stanu

Podsekretarz Stanu w MG – Mariusz Haładyj
Nr w wykazie prac legislacyjnych RM
Kontakt do opiekuna merytorycznego projektu
Marta Modzelewska (22) 693 53 14
UC 170
OCENA SKUTKÓW REGULACJI
1. Jaki problem jest rozwiązywany?
Dyrektywa 2011/7/UE została wdrożona do polskiego prawa ustawą z dnia 8 marca 2013 r. o terminach zapłaty w
transakcjach handlowych (Dz. U. poz. 403). Wdrażając w 2013 r. dyrektywę 2011/7/UE, w nowej ustawie o terminach
zapłaty pozostawiono wprowadzony w poprzednio obowiązującej ustawie z 2003 r. mechanizm naliczania odsetek za
opóźnienie – na podstawie przepisów Ordynacji podatkowej (w chwili obecnej odsetki za opóźnienie w transakcjach
między przedsiębiorcami obliczane są zgodnie z mechanizmem określonym w Ordynacji podatkowej (200% kredytu
lombardowego + 2%, ale nie mniej niż 8%) i wynoszą 8%).
Nie przyjęto mechanizmu wynikającego z dyrektywy, zgodnie z którym odsetki za opóźnienie w transakcjach
handlowych (w tzw. profesjonalnym obrocie między przedsiębiorcami) stanowią sumę stopy referencyjnej i co najmniej
8 punktów procentowych. Głównym argumentem przemawiającym za pozostawieniem tego rozwiązania była –
podkreślana w szczególności przez organizacje reprezentujące przedsiębiorców – konieczność zachowania rozwiązań
znanych i przez lata stosowanych przez adresatów ustawy. Wprowadzenie trzeciej kategorii odsetek (poza istniejącymi
na gruncie Kodeksu cywilnego odsetkami ustawowymi i funkcjonującymi na gruncie Ordynacji podatkowej tzw.
odsetkami podatkowymi) skomplikowałoby znacznie system prawny i utrudniło ich stosowanie. Drugim argumentem był
fakt, że na etapie przygotowywania zarówno założeń, jak i projektu ustawy, wysokość tzw. odsetek podatkowych
przewyższała o ok. 2% wysokość odsetek, które byłyby liczone według mechanizmu przewidzianego w dyrektywie.
W związku z kilkukrotnym obniżeniem – od dnia wejścia w życie ustawy o terminach zapłaty w transakcjach
handlowych – wysokości stóp procentowych w Polsce, wysokość odsetek liczona na podstawie mechanizmu tej ustawy
nie jest obecnie zgodna z minimalnym wymogiem dyrektywy 2011/7/UE. W związku z tym Komisja Europejska
wystosowała do polskich władz prośbę o dokonanie nowelizacji ustawy, w szczególności w odniesieniu do kwestii
wysokości odsetek za opóźnienie.
Jednocześnie zasadne jest równoczesne ujednolicenie i uproszczenie systemu naliczania odsetek w obrocie
cywilnoprawnym. Odsetki ustawowe, o których mowa w Kodeksie cywilnym, określane są przez Radę Ministrów w
rozporządzeniu i obecnie wynoszą 8%. Odsetki te mogą mieć charakter zarówno odsetek kapitałowych, jak i odsetek za
opóźnienie. Biorąc pod uwagę, że brak obecnie w Kodeksie cywilnym mechanizmu, na podstawie którego byłyby one
naliczane (wysokość ustalana jest przez Radę Ministrów kierującą się generalnymi wytycznymi, np. „uwzględniając stopy
rynkowe”), co jakiś czas dochodzi do „zachwiania” relacji (różnic w wysokości) zarówno między odsetkami ustawowymi a
podatkowymi, jak i między odsetkami ustawowymi a maksymalnymi. Brak rozróżnienia w Kodeksie cywilnym wysokości
odsetek kapitałowych i odsetek za opóźnienie neutralizuje funkcję „sankcyjną” odsetek za opóźnienie (powinny być
wyższe – rozróżnienie zachowania zgodnego z umową, tj. korzystanie z kapitału od naruszenia umów, tj. zwłoki). Takie
„zachwiania” powodują każdorazowo konieczność zmiany rozporządzenia o odsetkach cywilnych. Celem wyeliminowania
ryzyka występowania ww. sytuacji oraz jednocześnie ujednolicenia i uproszczenia systemu naliczania odsetek w obrocie
cywilnoprawnym wskazane jest ujednolicenie tych mechanizmów przez uzależnienie od wysokości stopy referencyjnej.
Nieterminowe regulowanie płatności w transakcjach handlowych jest istotnym problemem w obrocie gospodarczym. Wg
badania Portfel należności polskich przedsiębiorców za IV kwartał 2014 r. tylko ok. 20% przedsiębiorców w ogóle nie
odczuwało problemów z opóźnieniami w otrzymywaniu należności. W powyższym badaniu przeprowadzonym w
styczniu 2015 r. przez Konferencję Przedsiębiorstw Finansowych i Krajowy Rejestr Długów BIG SA przeciętny okres
przeterminowania płatności wynosił 3 miesiące i 12 dni. Wg cyklicznych raportów – przygotowywanych np. przez
wywiadownie gospodarcze lub ubezpieczycieli – w Polsce od 35% faktur („Barometr Praktyk Płatniczych” firmy
ubezpieczeniowej Atradius) do nawet 56% faktur („Barometr Płatności na świecie 2015 r.” wywiadowni Bisnode) nie
jest płaconych w terminie. Mimo poprawy sytuacji w ostatnich latach nadal zatory płatnicze są niekorzystnym
zjawiskiem dla wielu firm.
12
2. Rekomendowane rozwiązanie, w tym planowane narzędzia interwencji, i oczekiwany efekt
Jedynym sposobem rozwiązania problemu i narzędziem interwencji jest wprowadzenie zmian legislacyjnych.
Planowane zmiany w polskim prawie związane z transpozycją dyrektywy 2011/7/UE polegają w szczególności na:
• uporządkowaniu i ścisłym dostosowaniu do wymogów dyrektywy mechanizmu ustalania odsetek za opóźnienia
w transakcjach handlowych, w tym wprowadzenie w ustawie o terminach zapłaty w transakcjach handlowych:
 mechanizmu obliczania odsetek za opóźnienie wynikającego wprost z dyrektywy – stopa referencyjna + 8 p.p.,
 rozwiązania, zgodnie z którym wysokość stopy referencyjnej ustalana będzie 2 razy w roku (dla pierwszego
półrocza – 1 stycznia, dla drugiego – 1 lipca),
• uporządkowaniu i ścisłym dostosowaniu pojęć ustawy do brzmienia dyrektywy,
• doprecyzowaniu przepisów, które wywołują trudności w stosowaniu (np. naliczanie rekompensaty w przypadku
umów, na podstawie których wystawianych jest wiele faktur, lub w przypadku braku umowy pisemnej),
• wprowadzenie nowej regulacji dotyczącej podziału zapłaty na części przez sektor publiczny, co umożliwi w
pewnych przypadkach rozłożenie zapłaty na okres dłuższy niż 60 dni (np. w przypadku umów PPP).
Celem zachowania spójności naliczania odsetek proponuje się wprowadzenie mechanizmu uwzględniającego stopę
referencyjną również w Kodeksie cywilnym, w odniesieniu do odsetek ustawowych. Biorąc pod uwagę, że odsetki
ustawowe w Kodeksie cywilnym mogą być odsetkami kapitałowymi lub odsetkami za opóźnienie, proponuje się
wprowadzić zróżnicowanie w wysokości tych odsetek: odsetki za opóźnienie byłyby wyższe od odsetek kapitałowych.
Konsekwencją ww. zmiany byłoby również odpowiednie dostosowanie mechanizmu ustalania wysokości odsetek
maksymalnych.
Oczekiwanym efektem nowelizacji w zakresie ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych jest zwiększenie
ochrony wierzycieli – przez wyeliminowanie ryzyka ustalania odsetek na poziomie niższym niż wynikający z przepisów
dyrektywy. Zmiany mogą przyczynić się do zmniejszenia zatorów płatniczych i tym samym poprawy dyscypliny
płatniczej (zmniejszenie opłacalności opóźniania płatności w transakcjach handlowych).
Z punktu widzenia systemu prawa efektem nowelizacji, w tym zmian w Kodeksie cywilnym, będzie zachowanie
spójności mechanizmów naliczania odsetek w obrocie cywilnoprawnym. Wyeliminowane zostanie ryzyko występowania
wyższych odsetek ustawowych od odsetek maksymalnych. Ponadto, w wyniku rozróżnienia wysokości odsetek za
opóźnienie od odsetek kapitałowych, zaakcentowana zostanie funkcja sankcyjna odsetek za opóźnienie.
Biorąc pod uwagę konieczność wprowadzenia w ustawie o terminach zapłaty w transakcjach handlowych mechanizmu
naliczania odsetek za opóźnienie wynikającego bezpośrednio z dyrektywy (stopa referencyjna + 8 p.p.), proponuje się
wprowadzenie mechanizmu uwzględniającego stopę referencyjną także w Kodeksie cywilnym. W związku z tym, że
odsetki kodeksowe mogą pełnić rolę odsetek kapitałowych lub odsetek za opóźnienie, proponuje się wprowadzić
zróżnicowanie ich wysokości. Odsetki ustawowe za opóźnienie byłyby – z uwagi na ich funkcję „sankcyjną” – wyższe, co
wyraźnie zróżnicowałoby zachowanie zgodne z umową (korzystanie z kapitału) od naruszania umów (zwłoki). Zmiana
byłaby zatem wyraźnym sygnałem, że dla ustawodawcy istotny jest aspekt moralności płatniczej. Odsetki kodeksowe
byłyby jednak niższe od odsetek za opóźnienie naliczanych na podstawie ustawy o terminach zapłaty w transakcjach
handlowych, które stosowane są w tzw. obrocie profesjonalnym.
Z punktu widzenia formalnego natomiast efektem nowelizacji będzie zapewnienie zgodności ustawy o terminach zapłaty
w transakcjach handlowych z dyrektywą i umorzenie postępowania w sprawie naruszenia prawa UE przez Polskę.
W załączeniu do Oceny Skutków Regulacji przedstawiono tabelę przykładowych wysokości odsetek – stan obecny oraz
stan uwzględniający proponowane zmiany.
3. Jak problem został rozwiązany w innych krajach, w szczególności krajach członkowskich OECD/UE?
W zakresie zgodności przepisów ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych z prawem wspólnotowym
powyższy problem dotyczy też innych krajów UE, które nie zdecydowały się na wprowadzenie do swoich systemów
prawnych dodatkowej kategorii odsetek wynikającej z dyrektywy. Z informacji uzyskanych w Komisji Europejskiej
wynika, że Komisja prowadziła postępowania wyjaśniające wobec 13 państw członkowskich. W stosunku do kilku krajów
nadal są prowadzone postępowania w sprawie naruszenia prawa UE. Część z tych państw przygotowuje już nowelizacje
swoich przepisów.
Holandia, Portugalia, Hiszpania, Czechy – przykładowe kraje, w których wynikające z dyrektywy odsetki za opóźnienie w
płatnościach w transakcjach handlowych ustalane są w oparciu o stopę referencyjną banku centralnego (Europejskiego
Banku Centralnego bądź Narodowego Banku), powiększone o co najmniej 8 p.p.
Z reguły odsetki za opóźnienie w obrocie profesjonalnym (business-to-business) są wyższe niż w obrocie
nieprofesjonalnym (konsumenci). Z reguły wyższe są również ustawowe odsetki za opóźnienie w porównaniu do
ustawowych odsetek kapitałowych. Przykładowe wysokości odsetek ustawowych w wybranych krajach na podstawie
13
informacji uzyskanych w trybie roboczym z Wydziałów Promocji Handlu i Inwestycji:
Litwa: w przypadku opóźnienia w obrocie nieprofesjonalnym naliczane są odsetki ustawowe w wysokości 5%,
w przypadku obrotu profesjonalnego – 6%,
Holandia: w przypadku opóźnienia w obrocie nieprofesjonalnym – 2%, w przypadku obrotu profesjonalnego – 8,05%,
Niemcy: w obrocie nieprofesjonalnym odsetki ustawowe wynoszą 4% (a w przypadku opóźnienia 5% + stopa refinansowa
ECB), w obrocie profesjonalnym 5% (a w przypadku opóźnienia 9% + stopa referencyjna ECB),
Portugalia: odsetki ustawowe za opóźnienie w obrocie nieprofesjonalnym wynoszą 4%, w obrocie profesjonalnym – 8,05%,
Hiszpania: w obrocie nieprofesjonalnym odsetki ustawowe wynoszą 3,5%, a w przypadku opóźnienia 4,375%. Odsetki w
obrocie profesjonalnym wynoszą 8,05%,
Rumunia: ustawowe odsetki za opóźnienie wyższe o 1% od ustawowych odsetek kapitałowych,
Czechy: te same zasady dotyczące odsetek w obrocie profesjonalnym i nieprofesjonalnym. Odsetki za opóźnienie ustalane
na podstawie stopy referencyjnej Czeskiego Banku Narodowego powiększone o 8 p.p.
4. Podmioty, na które oddziałuje projekt
Grupa
Wielkość
Źródło danych
Oddziaływanie
Przedsiębiorcy
1,8 mln liczba
GUS („Działalność
Oddziaływanie ekonomiczne
aktywnych
przedsiębiorstw
będzie uzależnione od
przedsiębiorców
niefinansowych w 2013 r.”)
wysokości stopy referencyjnej
będącej podstawą ustalenia


wysokości odsetek za
opóźnienie oraz od skali


wykorzystywania w obrocie


gospodarczym instrumentów
przewidzianych w ustawie.
(z szacunkowych
Na podstawie informacji z
Przy obecnym poziomie stóp
wyliczeń wynika, że
badania dot. znajomości ustawy procentowych dla wierzycieli
ok. 8%
o terminach zapłaty w
korzystających z dochodzenia
przedsiębiorców
transakcjach handlowych
odsetek na podstawie ustawy o
bezpośrednio korzysta przeprowadzonego w 2014 r.
terminach zapłaty w
z doliczenia odsetek na przez firmę windykacyjną
transakcjach handlowych
podstawie przepisów
Kaczmarski Inkasso.
efektem powinna być wyższa
ustawy o terminach
kwota możliwa do uzyskania,
zapłaty w transakcjach
dla dłużnika wyższa kwota do
handlowych, kolejne
zapłacenia.
8% korzysta z tego
instrumentu poprzez
firmy windykacyjne.
Dla celów
obliczeniowych
przyjęto zatem, że z
instrumentu tego
korzysta ok. 288 tys.
aktywnych
podmiotów)
Podmioty publiczne
0,122 mln liczba
GUS, stan na I poł. 2014 r.
Oddziaływanie ekonomiczne
zawierające transakcje
podmiotów gospodarki
(„Zmiany strukturalne grup
będzie uzależnione od
handlowe
– sektor publiczny
podmiotów gospodarki
wysokości stopy referencyjnej
narodowej w rejestrze
będącej podstawą ustalenia

REGON”)
wysokości odsetek za
opóźnienie oraz od skali
wykorzystywania w obrocie
gospodarczym instrumentów
przewidzianych w ustawie.
Przy obecnym poziomie stóp
14