Przedstawiony przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej projekt ustawy o zmianie ustawy - Prawo o stowarzyszeniach oraz niektórych innych ustaw

Zmiana zakresu podmiotowego uprawnienia do tworzenia stowarzyszeń (art. 1 pkt 4
projektu).
Zmiana art. 3 ust. 1 u.p.s. poprzez zamianę słów “obywatelom polskim” na “osobom
fizycznym” jest konsekwencją zmiany art. 1 ust. 1 u.p.s. oraz skreślenia art. 4 u.p.s, czyli
umożliwienia tworzenia stowarzyszeń również przez cudzoziemców nie mających miejsca
zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
Zmniejszenie ilości osób wymaganych do założenia stowarzyszenia z osobowością prawną i
umożliwienie wyboru władz przed rejestracją (art. 1 pkt 6 projektu).
Jedną z istotniejszych zmian proponowanych w projekcie, realizującą zarazem jeden
z głównych postulatów strony społecznej, jest zmiana pozwalająca na zakładanie stowarzyszeń
z osobowością prawną już 7 osobom (art. 9 u.p.s.). Liczba ta jest wynikiem realizacji postulatów
z konsultacji społecznych projektu nowelizacji (lipiec-sierpień 2014 r.), w których postulowano
obniżenie progu z pierwotnie zakładanego 9 osób do 7 osób niezbędnych do założenia
stowarzyszenia. Przyjęte rozwiązanie uwzględnia z jednej strony dążenie do obniżenia progu
ilości osób, z drugiej zapewnia zdolność wyboru organów stowarzyszenia. Proponowana zmiana
to też zakorzenienie w ustawie powszechnie akceptowanej obecnie praktyki wybierania
organów władz stowarzyszenia przed rejestracją, zamiast korzystania z instytucji komitetu
założycielskiego. Aktualne brzmienie art. 9 u.p.s. w językowej wykładni nie daje bowiem takiej
możliwości. W myśl obecnych uregulowań, osoby chcące założyć stowarzyszenie muszą zebrać
grupę piętnastu osób, by zarejestrować stowarzyszenie posiadające osobowość prawną. Obecnie
inicjatywy społeczne przybierają często formę reakcji na bieżące wydarzenia lub trwałych, lecz
jednak tworzonych na potrzebę rozwiązania skonkretyzowanego, pojedynczego problemu akcji
społecznych. Zebranie i utrzymanie wymaganej ilości 15 członków staje się dla takich grup
znaczącą barierą. Bywa więc, że jedyną aktywnością części namówionych członków jest
podpisanie listy założycielskiej stowarzyszenia. W praktyce w większości stowarzyszeń
aktywnie działa więc mniej niż połowa osób, a demokratyczny charakter władz przybiera

6 zob. J. Przewłocka, P. Adamiak, J. Herbst, Podstawowe fakty o organizacjach pozarządowych, Warszawa 2013, s.
65 i n.
8

pozorny wymiarŚwiadczy o tym także rosnąca popularność zakładania fundacji, które
członków w ogóle nie mają, a z którymi łączy się brak w polskim systemie prawnym wskazania
minimalnego kapitału założycielskiego o realnym znaczeniu. W efekcie mamy do czynienia
z zjawiskiem quasi-stowarzyszeń w formie fundacji, wypaczaniem ich (fundacji) idei oraz
jednoczesną erozją samej idei stowarzyszeń.
Warto podkreślić, że 15 osób jest znaczącą ilością zarówno na tle polskich regulacji
innych rodzajów zrzeszeń, jak i na tle regulacji w innych krajach europejskich. I tak we Francji
istnieje możliwość założenia stowarzyszenia przez 2 osoby, podobnie w Belgii, choć w Grecji
już 20, w Niemczech od ponad 100 lat zgodnie z par. 56 tamtejszego Kodeksu Cywilnego
minimum to 7 osób. Proponowane rozwiązanie opiera się więc o poszanowanie
dotychczasowych tendencji Ustawodawcy w Polsce i nie obniża progu w sposób rewolucyjny do
najbardziej liberalnych standardów w Europie, choć w bardzo znaczący. Należy podkreślić
jednak, że długofalowym celem powinno być obniżenie progu do 2-3 osób (por. pkt 17
Rekomendacji Komitetu Ministrów RE).
Wysokie progi w zakresie liczby członków niezbędnych do założenia stowarzyszenia
powodują, że aktualna regulacja sama w sobie jest barierą dla realizacji wolności zrzeszania się.
Proponowane zmiany art. 10 ust. 1 pkt 6 oraz ust. 2 mają charakter porządkowy.
Zaciąganie zobowiązań majątkowych zawiera się w reprezentacji, co zostaje uściślone względem
aktualnego brzmienia. Jednocześnie skrócenie ust. 2 związane jest z proponowanym art. 10a
i 10b, które określać będą kwestie jednostek terenowych szczegółowo.
Uporządkowanie i uściślenie regulacji terenowych jednostek organizacyjnych stowarzyszeń
z osobowością prawną (art. 1 pkt 8 i pkt 14).
Nowoprojektowane art. 10a i 10b u.p.s. mają na celu uregulowanie i rozwiązanie
problemów większych stowarzyszeń rejestrowych, posiadających terenowe jednostki
organizacyjne. Zaproponowane przepisy rozstrzygają w oparciu o czyj statut mają działać

7 zob. Tamże, s. 62
8 por. H. Izdebski, Prawne warunki funkcjonowania stowarzyszeń w Polsce. Propozycje zmian legislacyjnych,
Opinie i Ekspertyzy Kancelarii Senatu 2009, s. 5
9 za International Center for Not-for-Profit Law, Legal Framework of NGOs in Western European Countries, 2006,
s. 2 i 4 [odczyt 21.01.2014, http://www.icnl.org/research/library/files/France/framework.pdf]
9

terenowe jednostki organizacyjne, ustalają zakres elementów ustroju jednostek, które powinny
być zawarte w statucie stowarzyszenia, w tym sposób korzystania z majątku terenowej jednostki
organizacyjnej oraz zasady jej likwidacji. Przepisy przewidują możliwość wprowadzenia zarządu
komisarycznego w terenowej jednostce organizacyjnej posiadającej osobowość prawną,
w przypadku kiedy działalność jednostki wykazuje rażące lub uporczywe naruszenie przepisów
prawa lub statutu. Czynności te na mocy dodawanego art. 11a mogą być poddane kontroli
sądowej.
Konsekwencją wskazanych wyżej zmian są zmiany w art. 17 u.p.s. Proponowana w art.
17 ust. 4 zmiana przewiduje wyłączne prawo zarządu stowarzyszenia do reprezentacji terenowej
jednostki w postępowaniu rejestrowym. Propozycje dotyczące art. 17 regulują aspekty
postępowania rejestrowego, wynikające ze specyfiki podwójnej osobowości prawnej jednostek
terenowych. Wykluczają też możliwość powtórnej oceny statutu stowarzyszenia przez sąd
rejestrowy właściwy dla jednostki terenowej. Do najczęściej wymienianych przez
przedstawicieli stowarzyszeń posiadających oddziały terenowe z osobowością prawną trudności
należą, jak dotąd, problemy dot. rejestracji zmian statutowych, sprawy majątkowe (dot.
własności, zobowiązań finansowych) oraz powoływania i odwoływania władz jednostek
terenowych. Najbardziej odbiegającą praktyką od intencji twórców przepisów dotyczących
podwójnej osobowości prawnej są przypadki dotyczące zmian statutowych. W związku z różną
właściwością miejscową sądów dla stowarzyszenia i jego terenowych jednostek
organizacyjnych, sądy rejestrowe zatwierdzają zmiany statutu stowarzyszenia niezależnie, te
zgłaszane przez władze stowarzyszenia, jak i te zgłaszane przez władze terenowej jednostki
organizacyjnej z osobowością prawną. Efektem takiego procesu bywa zatwierdzanie przez sądy
zmian statutu w dwóch różnych wersjach pomimo, iż wcześniej ten sam statut został już
prawomocnym orzeczeniem zatwierdzony przez sąd właściwy dla stowarzyszenia. Przeczy to
również zasadzie ekonomiki procesowej. Stąd też decyzja projektodawcy, aby sądem właściwym
w sprawach o wpis do rejestru terenowych jednostek organizacyjnych z osobowością prawną był
sąd miejscowo właściwy dla organizacji macierzystej, na strukturę której składa się jednostka
terenowa (proponowany art. 17 ust. 1). W ust. 4 powołanego przepisu przewidziano możliwość
wystąpienia przez stowarzyszenie macierzyste do sądu z wnioskiem o wykreślenie z rejestru
terenowej jednostki organizacyjnej.
10

W założeniu projektodawcy proponowane rozwiązanie ma ostatecznie doprecyzowywać
koncepcję podwójnej osobowości prawnej i wyeliminować rozbieżne praktyki sądów
rejestrowych.
Zmiana wprowadzana ust. 5 do art. 11, zgodnie z którą przynajmniej jeden z członków
zarządu upoważniony do zaciągania zobowiązań w imieniu stowarzyszenia musi posiadać
miejsce zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, ma na celu zapewnienia
bezpieczeństwa obrotu. Przepis znajdzie odpowiednie zastosowanie do stowarzyszeń zwykłych.
Wprowadzenie ustawowego uprawnienia członków do wnioskowania o uchylenie uchwał
walnego zebrania stowarzyszenia (art. 1 pkt 10).
Zmiana przewidziana w dodawanym art. 11a zapewnia członkom stowarzyszenia
bezpośrednią możliwość przeciwdziałania nieprawidłowościom w organizacji. Przyznane
uprawnienie wnioskowania do sądu o uchylenie uchwał walnego zebrania członków (lub
delegatów) stowarzyszenia, nie ogranicza się jedynie do uchwał dotyczących konkretnego
członka stowarzyszenia (poza rozstrzygnięciami dotyczącymi spraw związanych
z członkostwem) ale dotyczy działalności organizacji jako takiej. Jednocześnie wprowadza się 6-
tygodniowy termin na złożenie wniosku, co ma służyć ochronie pewności obrotu prawnego w
kontekście aktów władz stowarzyszenia, z zastrzeżeniem chroniącym dobrą wiarę
zainteresowanych przez okres roku. Kryterium oceny uchwał ograniczono do badania ich
zgodności z prawem lub statutem. Możliwość skorzystania z drogi sądowej warunkowana jest
wcześniejszym wyczerpaniem procedury odwoławczej, o ile takowa istnieje.
Warto dodać, że przedstawiona propozycja (oparta o podobną regulację zawartą m.in.
w art. 42 ustawy - Prawo spółdzielcze) rozstrzyga wątpliwości praktyki co do zakresu
możliwości składania powództw o uchylenie uchwał przez członków stowarzyszeń -
jednoznacznie regulując to uprawnienie i kierując je na tory szybszego postępowania
nieprocesowego przed sądami rejestrowymi właściwszymi dla zagadnień stowarzyszeń niż sądy
okręgowe.
Zmiany art. 12 u.p.s. są konsekwencją wprowadzenia w art. 9 u.p.s. możliwości wyboru
w akcie inicjującym utworzenie stowarzyszenia jego władz.
11

Rezygnacja z udziału organu nadzorującego w postępowaniu rejestrowym (art. 1 pkt 11-
13).
Proponowana regulacja zmienia brzmienie art. 13 u.p.s. i art. 16 u.p.s. oraz uchyla art. 15
u.p.s., tworząc nową ścieżkę rejestracji opartą wyłącznie o weryfikację wniosku założycieli
przez sąd rejestrowy. Zmiana jest konsekwencją rezygnacji z udziału w postępowaniu
rejestrowym organu nadzorującego i stanowi realizację zgłaszanych od wielu lat postulatów
strony społecznej. Projektodawca uznał, że po 25 latach funkcjonowania organizacji
pozarządowych w nowej rzeczywistości ustrojowej nie ma konieczności utrzymywania nadzoru
prewencyjnego ze strony właściwych organów administracyjnych, polegającego na możliwości
zgłaszania uwag do dokumentów dołączanych do wniosku o rejestrację stowarzyszenia. Udział
organu nadzoru w postępowaniu rejestrowym i jednoczesne przyznanie mu prawa wypowiadania
się w sprawie każdego wniosku o rejestrację stowarzyszenia w terminie 14 dni znacznie wydłuża
procedurę rejestrową. W ocenie projektodawcy utrzymywanie dotychczasowego stanu rzeczy nie
znajduje uzasadnienia, zwłaszcza, że do znacznej części zrzeszeń ustawodawca takiego
mechanizmu nie wprowadził, nie ma on również zastosowania do fundacji. Dotychczasowe
rozwiązanie jest więc zarówno niecelowe jak i nieekonomiczne, w sposób niezasadny
opóźniające realizację prawa do zrzeszania się w stowarzyszeniach z osobowością prawną.
Konsekwencją wyeliminowania organu nadzorującego z postępowania rejestrowego jest
skrócenie terminu na rozpatrzenie przez sąd rejestrowy wniosku o wpis stowarzyszenia do KRS.
Co do zasady wniosek powinien być rozpatrzony niezwłocznie, nie później jednak niż
w terminie 7 dni.
Projekt przewiduje w art. 16 ust. 2. obowiązek zawiadomienia przez sąd organu
nadzorującego o wpisie stowarzyszenia do rejestru przesyłając mu jednocześnie jego statut. Jest
to o tyle potrzebne, że projekt zachowuje nadzór następczy starostów albo wojewodów nad
stowarzyszeniami już działającymi. Zastosowano tu konstrukcję znaną już z ustawy
o fundacjach.
W powołanych przepisach oraz w zmianie do art. 14 wprowadzono zmianę
ujednolicającą terminologię związaną z wpisem stowarzyszenia do Krajowego Rejestru
Sądowego.
12