Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks cywilny

poz. 1012, Nr 220, poz. 1425 i 1431 i Nr 228, poz. 1506, z 2009 r. Nr 42, poz. 341, Nr 79, poz. 662
i Nr 131, poz. 1075 oraz z 2010 r. Nr 40, poz. 222 i Nr 155, poz. 1037.








04/11-kt
5
UZASADNIENIE

1.
Ustawą z dnia 30 maja 2008 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych
innych ustaw (Dz. U. Nr 116, poz. 731) dokonano m.in. zmiany art. 49 ustawy z dnia
23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93, z późn. zm.), zwanej dalej
„K.c.”, który reguluje status prawny tzw. urządzeń przesyłowych. Zasadniczym celem tej
zmiany było stworzenie podstawy prawnej umożliwiającej uzyskanie przez przedsiębiorcę
przesyłowego tytułu prawnego do korzystania z urządzeń, których koszty budowy poniosła
inna osoba. Cel ten zrealizowano przez dodanie § 2 do art. 49 K.c. W przepisie tym przyjęto,
że podstawowym instrumentem, który pozwala określić tytuł prawny do korzystania przez
przedsiębiorcę z urządzeń sfinansowanych przez inną osobę – jest umowa zawarta między
przedsiębiorcą a podmiotem, który poniósł koszty budowy urządzeń i ubiega się
o przyłączenie do sieci. Strony umowy decydują o tytule prawnym, na podstawie którego
przedsiębiorca będzie korzystał z takich urządzeń. Chodzi przede wszystkim o przeniesienie
własności na warunkach uzgodnionych w umowie (odpłatnie lub nieodpłatnie); możliwe jest
też ustanowienie innego tytułu prawnorzeczowego (użytkowanie) bądź obligacyjnego (najem,
leasing). Przeniesienie własności urządzeń, które w świetle art. 49 K.c., należy uznać za
rzeczy ruchome, lub określenie innego tytułu prawnego do korzystania z nich, następuje na
rzecz przedsiębiorcy zdefiniowanego w art. 43¹ K.c. z tym, że z chwilą zawarcia umowy
prawa do tych urządzeń stają się składnikiem przedsiębiorstwa w rozumieniu art. 55¹ K.c.
W razie odmowy zawarcia takiej umowy przez przedsiębiorcę, osobie, która poniosła koszty
budowy urządzeń i jest ich właścicielem, przysługuje roszczenie o nabycie własności tych
urządzeń przez przedsiębiorcę za odpowiednim wynagrodzeniem. Odpowiednio takie
roszczenie przysługuje przedsiębiorcy, jeżeli zawarcia umowy odmawia osoba, która poniosła
koszty budowy urządzeń.


2. Pierwsze doświadczenia wynikające ze stosowania tego przepisu wskazują na
konieczność jego uszczegółowienia. W praktyce występują bowiem bardzo zróżnicowane
i złożone stany faktyczne, co do których zastosowanie art. 49 K.c. wywołuje wątpliwości.
W
pierwszej
kolejności należy rozważyć potrzebę rozszerzenia zakresu stosowania
art. 49 § 1 K.c. w odniesieniu do urządzeń infrastruktury telekomunikacyjnej, urządzeń
przeznaczonych do prowadzenia ruchu kolejowego, urządzeń tras tramwajowych i linii
trolejbusowych. Zagadnienie to ma bardzo ważne znaczenie praktyczne z punktu widzenia
np. statusu prawnego różnych urządzeń infrastruktury miast i wsi w sensie podstawowych
urządzeń nieodzownych do prawidłowego funkcjonowania gospodarki komunalnej i terenów
zabudowanych, w szczególności uzbrojenia terenów, komunikacji i transportu. Urządzenia te
służą celom publicznym i są lokalizowane na nieruchomościach z reguły niebędących
przedmiotem własności lub innego prawa rzeczowego eksploatującego je przedsiębiorstwa
lub zakładu. Przykładem mogą być urządzenia służące do nadawania, odbioru lub transmisji
sygnałów telekomunikacyjnych, tory i urządzenia trakcji tramwajowej lub trolejbusowej.
W obowiązującym stanie prawnym brak jest przepisu określającego prawo do tego rodzaju
urządzeń, wobec czego pytanie o dopuszczalność odpowiednio szerokiego rozumienia
hipotezy art. 49 K.c. nabiera szczególnej wagi. Trudno bowiem byłoby uznać za prawidłową
wykładnię, w wyniku której wchodzące np. w skład przedsiębiorstwa kanalizacyjnego
studzienki kanalizacyjne i rury odprowadzające ścieki nie należą do części składowej gruntu,
a urządzenia trakcji tramwajowej wchodzące w skład zakładu budżetowego miasta, mogłaby
stanowić część składową gruntu (art. 48 K.c.). Wniosek taki prowadziłby do wyników
niemożliwych do zaakceptowania z punktu widzenia prawidłowej wykładni. Problemu nie
rozwiązuje użycie w treści art. 49 § 1 sformułowania „inne urządzenia podobne”, gdyż chodzi
o podobieństwo do urządzeń przesyłowych. W orzecznictwie Sądu Najwyższego zastosowano
to określenie jedynie przy kwalifikowaniu urządzeń sieci telewizji kablowej jako urządzeń,
o których stanowi art. 49 § 1 K.c. (por. wyroki SN z dnia 3 grudnia 1998 r. II CKN 216/98,
Lex nr 82290 i z dnia 3 grudnia 2004 r. IV CK 347/04, dotychczas niepublikowany).
Zastosowanie art. 49 § 1 K.c. także do urządzeń infrastruktury telekomunikacyjnej,
urządzeń przeznaczonych do prowadzenia ruchu kolejowego, urządzeń transportu linowego
i linii trolejbusowych jest w pełni uzasadnione, skoro urządzenia służące do tego transportu
z reguły nie są posadowione na gruntach stanowiących własność przedsiębiorców
świadczących te usługi. Jednocześnie proponuje się utrzymać sformułowanie „inne
urządzenia podobne”, co umożliwia niezbędną elastyczność przy wykładni tego przepisu.


3. W projektowanym art. 49 § 1 K.c. wymieniono urządzenia infrastruktury
telekomunikacyjnej. Zgodnie z art. 2 ust. 8 ustawy z dnia 16 lipca 2004 r. – Prawo
telekomunikacyjne (Dz. U. Nr 171, poz. 1800, z późn. zm.), infrastruktura telekomunikacyjna
to urządzenia telekomunikacyjne, oprócz telekomunikacyjnych urządzeń końcowych, oraz
w szczególności linie, kanalizacje kablowe, słupy, wieże, maszty, kable, przewody oraz
osprzęt, wykorzystywane do zapewnienia telekomunikacji.

2
Telekomunikacja w ujęciu ogólnym jest jedną z najszybciej rozwijających się
dziedzin, co przekłada się na dynamiczny rozwój infrastruktury telekomunikacyjnej.
Rozszerzenie wskazanego w ustawie katalogu o urządzenia infrastruktury telekomunikacyjnej
jest zatem uzasadnione z uwagi na prawidłowy rozwój rynku telekomunikacyjnego.
Urządzenia telekomunikacyjne są lokalizowane na nieruchomościach z reguły niebędących
przedmiotem własności lub innego prawa rzeczowego dostawcy usług telekomunikacyjnych.
Przykładem mogą być np. linie, kanalizacje kablowe/słupy, wieże maszty czy też kable.
Wskazanie w art. 49 § 1 K.c. urządzeń infrastruktury telekomunikacyjnej niewątpliwie
zapobiegnie występującym problemom interpretacyjnym.

4. Proponuje się objęcie zakresem stosowania art. 49 § 1 K.c. urządzeń
przeznaczonych do prowadzenia ruchu kolejowego. W art. 4 pkt 2 ustawy z dnia
28 marca 2003 r. o transporcie kolejowym (Dz. U. Nr 86, poz. 789, z późn. zm.) zawarta jest
ustawowa definicja „linii kolejowej”. Zgodnie z tym przepisem przez linię kolejową należy
rozumieć tory kolejowe wraz z zajętymi pod nie gruntami oraz przyległy pas gruntu, a także
budynki, budowle i urządzenia przeznaczone do prowadzenia ruchu kolejowego, wraz
z zajętymi pod nie gruntami. W ustawie tej zdefiniowano także „pas gruntu pod linię
kolejową” – jako powierzchnię gruntu wykorzystywaną do budowy lub przebudowy linii
kolejowej określoną w decyzji o ustaleniu lokalizacji linii kolejowych; „przyległy pas gruntu”
– jako grunty wzdłuż linii kolejowych, usytuowane po obu ich stronach, przeznaczone do
bezpośredniego prowadzenia szlaku kolejowego. W ustawie tej zdefiniowano także pojęcie
„infrastruktury kolejowej” – jako linie kolejowe oraz inne budowle, budynki i urządzenia
wraz z zajętymi pod nie gruntami, usytuowane na obszarze kolejowym, przeznaczone do
zarządzania, obsługi przewozu osób i rzeczy, a także niezbędnego w tym celu majątku
zarządcy infrastruktury.
Ze
względu na to, że ustawowa definicja linii kolejowej zawarta w ustawie
o transporcie kolejowym obejmuje nie tylko tory kolejowe, lecz również zajęty pod nie grunt
oraz przyległy pas gruntu, nie jest możliwe odwołanie się w art. 49 § 1 K.c. do określenia
„linii kolejowej”. Grunt zajęty pod torami nie może być uznany za „urządzenie”.
W projektowanym przepisie posłużono się zatem określeniem „urządzenia przeznaczone do
prowadzenia ruchu kolejowego”, co odpowiada przyjętej w art. 49 § 1 K.c. konwencji
urządzenia rozumianego jako rodzaj mechanizmów lub zespół elementów służących do
wykonywania określonych czynności. Przez urządzenia te należy więc rozumieć tory (szyny),

3
sygnalizatory, sieć trakcyjną, zwrotnice, sygnałowe trasy kablowe, sieć światłowodów, kabli
teletechnicznych, jak również infrastrukturę punktową, np. maszty antenowe czy kontenery
różnorodnych urządzeń przytorowych itp., a nie grunty zajęte pod torami. Dotyczy to także
metra, do którego stosuje się odpowiednio przepisy ustawy o transporcie kolejowym.
Należy wskazać, że w wyniku uwłaszczenia PKP (obecnie PKP S.A.) grunty zajęte
pod torami stały się przedmiotem użytkowania wieczystego tego podmiotu, a budynki i inne
urządzenia znajdujące się na tych gruntach stały się z mocy prawa jego własnością
(por. art. 34, 35, 37a ustawy z dnia 8 września 2000 r. o komercjalizacji, restrukturyzacji
i prywatyzacji przedsiębiorstwa państwowego „Polskie Koleje Państwowe” (Dz. U. Nr 84,
poz. 948, z późn. zm.). W tej sytuacji, zgodnie z art. 235 § 2 K.c., przysługująca wieczystemu
użytkownikowi własność budynków i urządzeń na użytkowanym gruncie jest prawem
związanym z użytkowaniem wieczystym. Zatem w tych przypadkach własność urządzeń linii
kolejowych jest prawem związanym z użytkowaniem wieczystym gruntów, a więc urządzenia
te nie stanowią części składowej gruntu, a co za tym idzie art. 49 § 1 K.c. nie znajdzie
zastosowania.


5. Ustawa o transporcie kolejowym nie obejmuje urządzeń tras tramwajowych oraz
urządzeń transportu linowego (art. 3); nie dotyczy też – co oczywiste – urządzeń linii
trolejbusowych. Z tego względu w projektowanym art. 49 § 1 K.c. wymieniono także te
urządzenia.
Nie posłużono się pojęciem „urządzenia linii tramwajowych”, albowiem pojęcie
„urządzenia tras tramwajowych” pełniej definiuje infrastrukturę tramwajową, pozwalając na
uwzględnienie jej wszystkich elementów, takich jak szyny, podkłady, kable.
Jeżeli chodzi o urządzenia transportu linowego, należy wskazać, że w § 4 pkt 1
rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 11 grudnia 2003 r. w sprawie zasadniczych
wymagań dla kolei linowych przeznaczonych do przewozu osób (Dz. U. z 2004 r. Nr 15,
poz. 130), wydanym na podstawie art. 9 ust. 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. o systemie
oceny zgodności (Dz. U. Nr 166, poz. 1360, z późn. zm.), przez koleje linowe rozumie się
zespół urządzeń przeznaczonych do przewozu osób przy użyciu pojazdów lub urządzeń
wyciągowych, w których przemieszczanie odbywa się za pomocą lin usytuowanych wzdłuż
toru jazdy. Kolejami linowymi są: koleje linowo – terenowe, w których pojazd osadzony jest
na kołach lub na innych urządzeniach podtrzymujących, a do przemieszczania go na całej
trasie lub części trasy służy jedna lub więcej lin; urządzeniami tymi są również urządzenia

4