Czy prezes spółki z o.o. może być jej pracownikiem?

Przeczytaj także: Zatrudnienie pracownicze członka zarządu

Pracodawca i pracownik zarazem

Zgodnie z wyżej wskazaną definicją, jednym z niezbędnych elementów stosunku pracy jest element podporządkowania - w sensie formalnym, ale również faktycznym. W sensie formalnym, gdzie spółką jest odrębny podmiot, który zawiera umowę o pracę z osobą fizyczną taki element podporządkowania występuje, natomiast w sensie faktycznym nie występuje, gdyż decyzje za tą spółkę podejmuje ta sama osoba fizyczna. Powyższe oznacza, że w jedna i ta sama osoba jest jednocześnie pracodawcą i pracownikiem Nie można zatem mówić o występowania elementu podporządkowania w takiej sytuacji. Prezes zarządu byłby bowiem podporządkowany samemu sobie.

Dotychczasowe orzecznictwo Sądu Najwyższego w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych przyjęło jednolicie, że o zakwalifikowaniu zatrudnienia jako czynności pracowniczych nie rozstrzygają przepisy prawa handlowego, lecz przepisy charakteryzujące stosunek pracy (II UKN 37/96, II UKN). W ich świetle wymagane jest stwierdzenie, czy praca wykonywana przez wspólnika na rzecz spółki była dostosowana do charakteru stosunku pracy, czyli polegała na wykonywaniu pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem.

W konsekwencji, jednoosobowa spółka w zasadzie nie może być pracodawcą wspólnika. Nie może nim być w układzie, w którym dochodzi do skrzyżowania kompetencji powodujących zobowiązanie wspólnika do wykonywania swoich własnych poleceń jako prezesa zarządu, utrzymywania ze sobą stałych kontaktów w ramach czasu pracy i bieżącego rozliczania się przed sobą z funkcjonowania spółki, gdyż pojęciowo wykluczone jest pracownicze podporządkowanie samemu sobie. Sąd Najwyższy skonstruował jednak układ, w którym jedyny wspólnik mógłby zostać pracownikiem wykonawczym swej jednoosobowej spółki, ukazując, że w tym celu musiałby oddzielić funkcję właściciela kapitału od funkcji zarządcy przez powierzenie prowadzenia spraw spółki pracownikowi najemnemu, któremu podporządkowałby się w pracy (II UKN 244/00).

Konkluzja jest jednoznaczna, iż w analizowanej sytuacji jaskrawa jest rozbieżność między regulacjami prawa pracy, a prawem spółek handlowych. Regulacjom prawa pracy trzeba by jednak nadać pierwszeństwo przed Kodeksem spółek handlowych, gdyż to Kodeks pracy reguluje stosunek pracy oraz prawa i obowiązki pracowników oraz pracodawców ( art. 1 k.p.).

Powyższe oznacza, że choć na gruncie przepisów Kodeksu spółek handlowych zawarcie umowy o pracę jednoosobowej spółki z o.o. z prezesem jednoosobowego zarządu jest możliwe, to taką możliwość wykluczają przepisy prawa pracy, albowiem stosunek jaki powstanie na mocy takiej umowy nie będzie posiadał wszystkich niezbędnych cech stosunku pracy, a prezes (właściciel) jednoosobowej spółki z o.o. nie może być traktowany jak pracownik. Biorąc pod uwagę, iż zarząd jest sferą menedżerską, jego członkowie powinni być zatrudniani na podstawie umowy cywilnoprawnej. Jeśli zaś chodzi o większościowego udziałowca spółki, to może on być zatrudniony na podstawie umowy o pracę, jeśli nie pełni funkcji członka zarządu.

Czy prezesi podlegają ubezpieczeniu społecznemu, a jeśli tak to z jakiego tytułu?

Ustalenie, że jedyny udziałowiec spółki z o.o. nie może być zatrudniony w spółce na podstawie umowy o pracę do pełnienia funkcji członka zarządu, rodzi istotne konsekwencje prawne w sferze ubezpieczeń społecznych. W pierwszej kolejności – przy ustaleniu, że żaden z powyżej wskazanych prezesów nie jest zatrudniony na umowę o pracę – należy zaznaczyć, że ani w pierwszym, ani w drugim przypadku nie będą oni podlegać obowiązkowemu, czy też dobrowolnemu ubezpieczeniu społecznemu jako pracownicy (art. 6 ust. 1 pkt. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych – dalej Usus - a contrario). W związku z powyżej przytoczoną argumentacją należy uznać, że prezes podlegał będzie ubezpieczeniu społecznemu obowiązkowo na podstawie ot choćby art. 6 ust. 1 pkt 4 lub 5 Usus jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność.

Powszechną praktyką do tej pory było zatrudnianie udziałowców większościowych czy też osób będących jedynymi udziałowcami, do pełnienia funkcji członka zarządu (prezesa) na podstawie umowy o pracę i opłacanie za nich składek na ubezpieczenie społeczne jak za pracownika. Należy stwierdzić, że poza nielicznymi przypadkami, gdzie przepisy prawa na to zezwalają (członkowie zarządu spółek Skarbu Państwa) praktyka taka jest nieprawidłowa. Zatem uzasadnione jest stanowisko, że takie umowy o pracę są nieważne bądź wygasły z chwilą skupienia własności w ręku jednego udziałowca będącego członkiem zarządu. Powyżej opisany stan nieuchronnie implikuje zmiany w prawie, a przynajmniej interwencję.