Wynagrodzenie za pracę w godzinach nadliczbowych

Przeczytaj także: Tańsze godziny nadliczbowe: zmiany w Kodeksie pracy

Zgodnie z art. 151§1 Kodeksu pracy, pracą w godzinach nadliczbowych jest praca wykonywana:

1. ponad obowiązujące pracownika normy czasu pracy,
2. ponad przedłużony dobowy wymiar czasu pracy, wynikający z obowiązującego pracownika systemu i rozkładu czasu pracy.

Chodzi tu o pracę faktycznie wykonywaną. Nie wystarczy pozostawanie w dyspozycji pracodawcy, czyli np. oczekiwanie w miejscu pracy, na to, aby pracodawca zlecił wykonanie jakiejś pracy.

Praca w godzinach nadliczbowych jest dopuszczalna jedynie w przypadku:

1. konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii,
2. szczególnych potrzeb pracodawcy.

Za taką pracę pracownikowi przysługuje wynagrodzenie, mające zrekompensować dodatkowy czas poświęcony na pracę na rzecz pracodawcy, nazywane wynagrodzeniem za pracę w godzinach nadliczbowych. Składa się ono z normalnego wynagrodzenia za pracę, powiększonego o odpowiedni dodatek do wynagrodzenia.

Zdaniem Sądu Najwyższego, za „normalne wynagrodzenie” należy w tym przypadku uznać „takie wynagrodzenie, które pracownik otrzymuje stale i systematycznie, a więc obejmujące zarówno wynagrodzenie zasadnicze wynikające ze stawki osobistego zaszeregowania, jak i dodatkowe składniki wynagrodzenia o charakterze stałym, jeżeli na podstawie obowiązujących w zakładzie pracy przepisów płacowych pracownik ma prawo do takich dodatkowych składników” (wyrok SN z dnia 3 czerwca 1986 r., I PRN 40/86; OSNCP 1987, nr 9, poz. 140). Do normalnego wynagrodzenia mogą być więc wliczone np.: dodatek funkcyjny, dodatek stażowy, dodatek za pracę szkodliwą dla zdrowia, dodatek za znajomość języków obcych czy dodatek za jakieś inne szczególne umiejętności, o ile normalnie przysługują one pracownikowi. Ponadto, zdaniem Sądu Najwyższego, do „normalnego wynagrodzenia” może być wliczona także premia, o ile ma ona charakter stały i nie jest uzależniona od uzyskania określonych osiągnięć w pracy.

Druga część wynagrodzenia przysługującego za pracę w godzinach nadliczbowych to dodatek do wynagrodzenia w wysokości:

1. 100 % wynagrodzenia – jeśli praca w godzinach nadliczbowych była wykonywana:

• w nocy,
• w niedziele i święta, o ile nie są one dla pracownika dniami pracy wynikającymi z rozkładu pracy (np. w przypadku zatrudnienia w systemie pracy weekendowej, gdzie z założenia pracuje się w niedziele i święta),
• w dniu wolnym od pracy udzielonym pracownikowi w zamian za pracę w niedzielę lub święto, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy;

2. 50 % wynagrodzenia – za pracę w godzinach nadliczbowych w niewymienionych wyżej przypadkach.

Przy obliczaniu dodatku do wynagrodzenia nie bierzemy jednak jako podstawy „normalnego wynagrodzenia”, tylko wynagrodzenie zasadnicze wynikające z osobistego zaszeregowania pracownika, określonego stawką godzinową lub miesięczną. Jeśli taki składnik wynagrodzenia nie został wyodrębniony przy określaniu warunków wynagradzania, podstawą obliczania dodatku będzie wynagrodzenie, jakie przysługiwałoby pracownikowi za czas urlopu. Sąd Najwyższy uznał, że do wynagrodzenia będącego podstawą do obliczenia dodatku wlicza się dodatek funkcyjny.

Dodatek w wysokości 100% wynagrodzenia przysługuje również za każdą godzinę pracy nadliczbowej, która przekracza przeciętną tygodniową normę czasu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym. Nie bierze się tu jednak pod uwagę godzin nadliczbowych, które zostały policzone z tytułu przekroczenia normy dobowej (nie liczy się dwa razy tych samych godzin nadliczbowych).

Przykład:
Pan Józef jest zatrudniony w podstawowym systemie czasu pracy, w pełnym wymiarze czasu pracy. Pracuje od poniedziałku do piątku, w godzinach od 13.00 do 21.00. W czerwcu 2010 roku przepracował 14 godzin nadliczbowych. W każdy czwartek czerwca, na prośbę pracodawcy, zostawał dłużej o 2 godziny. W dwa poniedziałki czerwca, również na prośbę pracodawcy, przyszedł do pracy o godz. 10.00.

Wynagrodzenie pana Józefa składa się z:

1. wynagrodzenia zasadniczego (Wz) – 2000 zł
2. dodatku funkcyjnego (Df) – 400 zł
3. dodatku za staż pracy (Ds) – 400 zł
4. premii stałej (Pst) – 200 zł
5. premii za najwyższą sprzedaż (Pns) – 500 zł

Jakie wynagrodzenie za pracę w godzinach nadliczbowych (WNAD) będzie przysługiwało panu Józefowi za czerwiec 2010?

WNAD = normalne wynagrodzenie + dodatek do wynagrodzenia

Normalne wynagrodzenie

Aby obliczyć normalne wynagrodzenie musimy zsumować te składniki wynagrodzenia pana Józefa, które przysługują mu stale i systematycznie.

Wz (2000 zł) + Df (400 zł) + Ds (400 zł) + Pst (200zł) = 3000 zł

Premia za najwyższą sprzedaż nie będzie częścią „normalnego wynagrodzenia”, ponieważ jej otrzymanie jest uzależnione od wysokości sprzedaży w danym miesiącu, a co za tym idzie nie jest stałym i systematycznie otrzymywanym składnikiem wynagrodzenia.

W miesiącu czerwcu 2010 roku są 22 dni robocze.
22 x 8 h = 176 h (liczba godzin roboczych w miesiącu czerwcu)

3000 zł : 176 h = 17,05 zł (stawka normalnego wynagrodzenia za godzinę)

14 h (godziny nadliczbowe przepracowane w czerwcu) x 17,05 zł = 238,70 zł

Normalne wynagrodzenie przysługujące panu Józefowi za pracę w czerwcu 2010 roku wynosi 238, 70 zł.

Dodatek do wynagrodzenia

Aby ustalić jaki dodatek do wynagrodzenia przysługuje panu Józefowi za pracę w godzinach nadliczbowych w czerwcu, trzeba ustalić wynagrodzenie będące podstawą do obliczenia tego dodatku (WPOD).

WPOD = Wz (2000 zł) + Df (400 zł) = 2400 zł
2400 zł : 176 h = 13,64 zł (stawka za godzinę)

Za 8 godzin nadliczbowych przepracowanych w czwartki po 21.00 przysługuje panu Józefowi dodatek w wysokości 100 % wynagrodzenia, ponieważ była to praca w porze nocnej. Za pozostałe 6 godzin nadliczbowych przysługuje mu dodatek w wysokości 50 % wynagrodzenia.

8 x 13,64 zł = 109,12 zł
6 x 13,64 zł x 50% = 40,92 zł
109,12 zł + 40, 92 zł = 150,04 zł

Za pracę w godzinach nadliczbowych w czerwcu 2010 roku panu Józefowi będzie przysługiwał dodatek do wynagrodzenia w wysokości 150,04 zł.

WNAD = 238,70 zł + 150, 04 zł
WNAD = 388,74 zł

Panu Józefowi za pracę w godzinach nadliczbowych w miesiącu czerwcu 2010 roku będzie przysługiwało wynagrodzenie w wysokości 388,74 zł.

Kodeks pracy przewiduje także możliwość zastąpienia wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych ryczałtem, którego wysokość powinna odpowiadać przewidywanemu wymiarowi pracy w godzinach nadliczbowych. Dotyczy to jednak włącznie pracowników, którzy wykonują swoją pracę stale poza zakładem pracy. Ryczałt nie powinien odbiegać wysokością od wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych obliczanego według zasad ogólnych.

W zamian za czas przepracowany w godzinach nadliczbowych, zamiast wynagrodzenia, pracodawca może udzielić pracownikowi czasu wolnego od pracy. Jeśli pracodawca uczyni to na wniosek pracownika, udzielony czas wolny musi mieć taki sam wymiar jak czas przepracowany przez pracownika w godzinach nadliczbowych (za 10 h nadliczbowych przysługuje 10 h czasu wolnego). Jeśli pracodawca zdecyduje się na udzielenie czasu wolnego z własnej inicjatywy, musi go udzielić w wymiarze o połowę większym niż czas przepracowany przez pracownika w godzinach nadliczbowych (za 10 h nadliczbowych przysługuje 15 h czasu wolnego).

O tym czy za pracę w godzinach nadliczbowych przyznać wynagrodzenie czy czas wolny, decyduje pracodawca. Nawet gdy pracownik złoży wniosek o przyznanie mu czasu wolnego, pracodawca nie musi się do wniosku przychylić. Jeśli jednak decyduje się na udzielenie czasu wolnego z własnej inicjatywy, musi to uczynić do końca okresu rozliczeniowego, w którym pracownik przepracował godziny nadliczbowe, za które ma być przyznany czas wolny.


Autor: Paulina Gajewska