Rządowy projekt ustawy o ratyfikacji Porozumienia między Unią Europejską a Republiką Islandii oraz Królestwem Norwegii w sprawie stosowania niektórych postanowień Konwencji z dnia 29 maja 2000 roku o pomocy prawnej w sprawach karnych pomiędzy Państwami Członkowskimi Unii Europejskiej oraz Protokołu z 2001 roku do Konwencji, podpisanego w Brukseli dnia 19 grudnia 2003 roku

kowskimi Unii Europejskiej oraz Protokół do tej Konwencji. Akty te w stosunku do
Rzeczypospolitej Polskiej weszły w życie w dniu 26 października 2005 r.
Charakter Porozumienia zawartego między Unią Europejską a Republiką Islandii
i Królestwem Norwegii, mającego na celu rozszerzenie zakresu podmiotowego sto-
sowania Konwencji z 2000 roku o pomocy prawnej w sprawach karnych pomiędzy
Państwami Członkowskimi Unii Europejskiej oraz Protokołu z 2001 roku do Kon-
wencji w sposób niewykraczający poza postanowienia tych aktów (a także treść
wzmiankowanego wyżej art. 29 Konwencji, wskazująca, że twórcy Konwencji za-
kładali późniejsze objęcie jej postanowieniami także Republiki Islandii i Królestwa
Norwegii, jako państw stowarzyszonych z UE, w ramach współpracy opartej na po-
rozumieniach z Schengen), od momentu akcesji naszego państwa do UE rodzi po-
trzebę związania się tą umową także przez Rzeczpospolitą Polską. Samo Porozu-
mienie nie wskazuje terminu wykonania tego zobowiązania.
Z uwagi na złożenie przez Rzeczpospolitą Polską, na podstawie art. 24 ust. 5 Trak-
tatu o Unii Europejskiej tzw. zastrzeżenia konstytucyjnego do Porozumienia, obec-
nie niezbędne jest przeprowadzenie procedury ratyfikacyjnej tej umowy międzyna-
rodowej, umożliwiającej jej wdrożenie do krajowego porządku prawnego.
Podstawowym celem związania się przez Rzeczpospolitą Polską Porozumieniem
jest uproszczenie dotychczasowych mechanizmów wzajemnej pomocy prawnej,
funkcjonujących w stosunkach z Republiką Islandii i Królestwem Norwegii, w
stopniu wynikającym z postanowień wymienionych wyżej Konwencji o pomocy
prawnej w sprawach karnych pomiędzy Państwami Członkowskimi Unii Europej-
skiej oraz Protokołu do niej.
W konsekwencji Porozumienie umożliwi, w odniesieniu do współpracy sądowej
polskich organów, rozszerzenie o te dwa państwa obszaru, w którym istnieją ramy
stworzone przez wskazane akty prawne, zapewniające, jak wspomniano, bardziej
efektywną i dostosowaną do współczesnych potrzeb kooperację w sprawach kar-
nych. Podkreślenia wymaga, że regulacje zawarte w Konwencji o pomocy prawnej
w sprawach karnych pomiędzy Państwami Członkowskimi Unii Europejskiej oraz
Protokole do tej Konwencji znacznie ułatwiają współpracę sądową, w szczególno-
ści przez rozwój i unowocześnienie istniejących już rozwiązań w zakresie pomocy
prawnej, rozszerzenie katalogu okoliczności, w jakich można występować z wnio-

4
skiem o udzielenie pomocy prawnej, oraz wprowadzenie środków, dzięki którym
procedura międzynarodowej pomocy prawnej staje się szybsza, bardziej elastyczna,
a w rezultacie bardziej skuteczna.
Z perspektywy ostatnich lat widoczne jest, że związanie się przez Rzeczpospolitą
Polską Konwencją umożliwiło włączenie się naszego kraju w nurt ścisłej współpra-
cy prawnej w sprawach karnych między Państwami Członkowskimi UE i uczyniło
ją bardziej efektywną, co stanowiło również realizację polskich zobowiązań akce-
syjnych, wynikających w szczególności z art. 5 ust. 1 i art. 6 ust. 1 Aktu dotyczące-
go warunków przystąpienia Rzeczypospolitej Polskiej (…) do Unii Europejskiej z
dnia 16 kwietnia 2003 r.
Z oczywistych powodów te same cele przemawiają także za związaniem się przez
Rzeczpospolitą Polską przedmiotowym Porozumieniem, co rozszerzy o obszar Re-
publiki Islandii i Królestwa Norwegii zakres terytorialny funkcjonowania przedsta-
wionej wyżej ściślejszej współpracy, z której Rzeczpospolita Polska korzysta we-
wnątrz UE.
Realizowanie przedmiotowego Porozumienia stanowić będzie konsekwentną kon-
tynuację procesu zacieśniania wielopłaszczyznowej współpracy między UE a Re-
publiką Islandii i Królestwem Norwegii, wynikającą przede wszystkim ze stosowa-
nia i rozwoju dorobku porozumień z Schengen.
W omawianym kontekście, oprócz wskazanych już wyżej umów zawartych między
UE a tymi państwami, na szczególną uwagę zasługują jeszcze: Umowa w sprawie
kryteriów i mechanizmów ustanowienia odpowiedzialności państwa w zakresie ba-
dania wniosków o udzielenie azylu składanych w Państwie Członkowskim, Repu-
blice Islandii lub Królestwie Norwegii z dnia 19 stycznia 2001 r. wraz z Protokołem
z dnia 29 czerwca 2005 r.12) (włączająca Republikę Islandii i Królestwo Norwegii
do stosowania rozporządzenia Rady UE 343/2003 z dnia 18 lutego 2003 r. o usta-
nowieniu kryteriów i mechanizmów określania państwa członkowskiego odpowie-
dzialnego za rozpatrzenie wniosku azylowego złożonego w jednym z państw człon-
kowskich przez obywatela państwa trzeciego13) i korzystania z europejskiej bazy
odcisków palców EURODAC), Umowa o współpracy z Europolem

z dnia 28 czerwca 2001 r., decyzja Rady 2003/169/WSiSW z dnia 27 lutego 2003 r.
określająca, które postanowienia Konwencji z 1995 r. w sprawie uproszczonej pro-

5
cedury ekstradycyjnej między Państwami Członkowskimi UE oraz Konwencji
z 1996 r. odnoszącej się do ekstradycji między Państwami Członkowskimi UE sta-
nowią rozwój dorobku Schengen zgodnie z Układem dotyczącym włączenia Repu-
bliki Islandii oraz Królestwa Norwegii we wprowadzanie w życie, stosowanie i
rozwój dorobku Schengen14) (włączająca Republikę Islandii i Królestwo Norwegii
do stosowania postanowień obu konwencji), oraz Umowa w sprawie procedury
przekazywania osób między Państwami Członkowskimi Unii Europejskiej a Repu-
bliką Islandii i Królestwem Norwegii z dnia 27 czerwca 2006 r.15)

III. Zakres przedmiotowy Porozumienia
Porozumienie przewiduje, że – z zastrzeżeniem jego postanowień – w stosunkach
między Republiką Islandii i Królestwem Norwegii oraz w stosunkach wzajemnych
między każdym z tych państw a Państwami Członkowskimi Unii Europejskiej sto-
suje się art. 4, 8, 9, 10, 11, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 21, 22, 25 i 26 Konwencji
z 2000 r. o pomocy prawnej w sprawach karnych pomiędzy Państwami Członkow-
skimi Unii Europejskiej, a także art. 1 i 24, w stopniu, w jakim mają one znaczenie
dla wymienionych artykułów (art. 1 ust. 1 Porozumienia).
Bezpośrednie odwołanie się przepisów Porozumienia do norm wskazanej Konwen-
cji wymaga zatem omówienia postanowień tego aktu.
Wskazane przepisy Konwencji, w stosunkach między państwami, które ją wprowa-
dziły w życie, wprowadziły daleko idące zmiany w zakresie dotychczasowych roz-
wiązań obowiązujących w obszarze międzynarodowej współpracy prawnej w spra-
wach karnych.
Konwencja nie jest jednak w pełni samodzielnym instrumentem prawnym; jej po-
stanowienia zmierzają do uzupełnienia już istniejących umów międzynarodowych
regulujących pomoc prawną w sprawach karnych: Europejskiej Konwencji o pomo-
cy prawnej w sprawach karnych z dnia 20 kwietnia 1959 r. oraz Protokołu dodat-
kowego do tej Konwencji z dnia 17 marca 1978 r., Konwencji wykonawczej do
Układu z Schengen z dnia 19 czerwca 1990 r. (jej przepisów dotyczących współ-
pracy w sprawach karnych) oraz Traktatu Beneluksu z dnia 11 maja 1974 r. (jego
przepisów zawartych w rozdziale 2). Konwencja uzupełniła więc część postano-
wień wskazanych umów międzynarodowych, ułatwiając ich stosowanie, ale także

6
wprowadziła nowe rozwiązania mieszczące się w klasycznej formule pomocy
prawnej oraz formy takiej pomocy dotychczas utożsamiane wyłącznie ze współpra-
cą policyjną.
Poniżej przedstawiono najważniejsze postanowienia objętych Porozumieniem prze-
pisów Konwencji z 2000 roku o pomocy prawnej w sprawach karnych pomiędzy
Państwami Członkowskimi Unii Europejskiej.
Zgodnie z Konwencją prawo państwa wezwanego nie jest wyłącznie właściwe do
wykonywania wniosku (art. 4). Państwo występujące z wnioskiem może bowiem
zastrzec, że wykonanie czynności powinno nastąpić zgodnie z jej prawem, a pań-
stwo wezwane jest uprawnione do odmowy wykonania takiego wniosku jedynie
wówczas, gdy podstawy do odmowy wynikałyby wprost z postanowień Konwencji
lub gdy wykonanie wniosku naruszałoby podstawowe zasady jego porządku praw-
nego. Wykonanie powinno nastąpić w terminach uwzględniających potrzeby i ter-
miny procesowe państwa wzywającego.
Konwencja przewiduje także możliwość zwracania się do innego Państwa Człon-
kowskiego o przekazanie znajdujących się tam przedmiotów pochodzących z prze-
stępstwa, celem ich wydania osobom pokrzywdzonym na terytorium państwa zwra-
cającego się z takim wnioskiem (art. 8).
Konwencja zawiera również przepisy uzupełniające postanowienia Konwencji z
1959 r., dotyczące możliwości tymczasowego przekazywania osób pozbawionych
wolności z terytorium państwa, do którego wniosek został skierowany, na teryto-
rium państwa wzywającego, w celu wykonania czynności procesowych z udziałem
osoby pozbawionej wolności na potrzeby postępowania prowadzonego w tym
ostatnim państwie (art. 9). Zgodnie z tym przepisem państwa mogą zawierać poro-
zumienia regulujące warunki, na jakich przekazanie może nastąpić, w sytuacji kie-
dy osoba pozbawiona wolności na terytorium państwa wzywającego może być
przekazana na terytorium państwa wezwanego, celem przeprowadzenia tam nie-
zbędnych czynności procesowych na potrzeby postępowania karnego, prowadzone-
go w państwie wzywającym. Przewidziana została możliwość złożenia zastrzeże-
nia, że wykonanie wniosku przez państwo wezwane będzie uzależnione od zgody
osoby, która miałaby być tymczasowo przekazana. Rzeczpospolita Polska skorzy-
stała z możliwości złożenia takiego zastrzeżenia.

7
Konwencja stwarza także podstawy do wykorzystywania nowych możliwości tech-
nicznych do sprawniejszego wykonywania wniosków o udzielanie pomocy praw-
nej.
W tym zakresie mocą jej art. 10 i 11 wprowadzono możliwość przesłuchiwania
świadków i biegłych w formie wideokonferencji oraz konferencji telefonicznej.
Wnioski o przesłuchanie w formie wideokonferencji świadka czy biegłego mogą
być kierowane, kiedy ich osobisty udział w procesie mającym miejsce w państwie
występującym z wnioskiem jest niemożliwy (np. osobiste stawiennictwo narażałoby
świadka na poważne niebezpieczeństwo) lub napotyka na istotne trudności (np.
wiek świadka, stan zdrowia). Możliwości odmowy wykonania takiego wniosku
przez państwo wezwane są bardzo ograniczone. Odmowę można uzasadnić jedynie
naruszeniem podstawowych zasad prawa tego państwa lub brakiem wyposażenia
technicznego do przeprowadzenia wideokonferencji, przy czym państwo wzywają-
ce, za zgodą państwa wezwanego, może dostarczyć niezbędny sprzęt techniczny.
Na przesłuchanie świadka lub biegłego w formie wideokonferencji nie jest wyma-
gana zgoda tych osób. Przesłuchanie jest prowadzone bezpośrednio przez przed-
stawicieli organu państwa wzywającego i według prawa tego państwa. Z kolei or-
gan państwa wezwanego czuwa nad stroną organizacyjną i prawną przesłuchania
(wzywa osoby, które mają być przesłuchane, sprawdza ich tożsamość, uprzedza o
odpowiedzialności za składanie fałszywych zeznań; jego przedstawiciel jest obecny
podczas przesłuchania i czuwa, aby nie doszło do naruszenia prawa państwa we-
zwanego, oraz sporządza protokół z przesłuchania, który dokumentuje tryb prze-
prowadzenia przesłuchania, a nie jego treść). Osoba, która w przesłuchaniu takim
złożyła fałszywe zeznania, może odpowiadać karnie w państwie wezwanym.
Konwencja przewiduje również możliwość przesłuchania w formie wideo-
konferencji podejrzanego lub oskarżonego. Przesłuchanie tego rodzaju może się
jednak odbyć jedynie za zgodą takiej osoby. Konwencja przewiduje możliwość zło-
żenia zastrzeżenia, że państwo-strona nie będzie wykonywać wniosków dotyczą-
cych przesłuchania ww. osób w tej formie. Rzeczpospolita Polska złożyła takie za-
strzeżenie, a inne kraje mogą w tym zakresie stosować wobec Rzeczypospolitej
Polskiej zasadę wzajemności.

8