Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy o świadczeniach rodzinnych

U Z A S A D N I E N I E

Przedkładany projekt ustawy o zmianie ustawy o świadczeniach rodzinnych
wynika przede wszystkim z uznania przez Trybunał Konstytucyjny w wyroku
z dnia 23 października 2007 r. (sygn. akt P 28/07) za niekonstytucyjny art. 24
ust. 2 ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dz. U.
z 2006 r. Nr 139, poz. 992, z późn. zm.), w zakresie w jakim dotyczy ustalania
uprawnienia do zasiłku pielęgnacyjnego.
Zgodnie z art. 24 ust. 2 ww. ustawy w obecnym brzmieniu, prawo do wszystkich
świadczeń rodzinnych, w tym zasiłku pielęgnacyjnego, ustala się począwszy od
miesiąca złożenia wniosku. Do wniosku należy dołączyć orzeczenie

o niepełnosprawności lub orzeczenie o umiarkowanym albo znacznym stopniu
niepełnosprawności wydawane przez powiatowe zespoły do spraw orzekania
o niepełnosprawności. Przepisy nie przewidują szczególnego trybu ustalania
po raz pierwszy prawa do zasiłku pielęgnacyjnego w przypadku długotrwałej
procedury związanej z uzyskaniem orzeczenia. Rozwiązanie uwzględniające
długotrwałość oczekiwania na orzeczenie przewidują dopiero przepisy
dotyczące kontynuacji pobierania zasiłku pielęgnacyjnego.
Tryb uzupełniania niepełnej dokumentacji stosowany w przypadkach
niedostarczenia wraz z wnioskiem o zasiłek pielęgnacyjny odpowiedniego
orzeczenia reguluje art. 12 § 4 rozporządzenia Ministra Polityki Społecznej
z dnia 2 czerwca 2005 r. w sprawie sposobu i trybu postępowania w sprawach
o świadczenia rodzinne (Dz. U. Nr 105, poz. 881, z późn. zm.). Zdaniem
Trybunału kwestia ta powinna być uregulowana w ustawie, a nie w akcie niższej
rangi, jakim jest rozporządzenie.
Trybunał zwrócił także uwagę na problem ogólny dotyczący sytuacji, gdy
przyznanie prawa do każdego świadczenia rodzinnego zależy od urzędowego
stwierdzenia w innym postępowaniu okoliczności uzasadniających uprawnienie
do tego świadczenia. Jednak kwestia ta nie może być rozwiązana jednolicie.

2
O ile za dopuszczalną należy uznać możliwość wypłaty za okres wsteczny
zasiłku pielęgnacyjnego, do którego uprawnienie nie zależy od dochodu, to nie
ma praktycznej możliwości ustalenia prawa do innych świadczeń rodzinnych
– zasiłku rodzinnego wraz z dodatkami oraz świadczenia pielęgnacyjnego,
których nabycie zależy od dochodu uzyskanego przez rodzinę w roku
kalendarzowym poprzedzającym okres zasiłkowy, a „urzędowe stwierdzenie
innych okoliczności” jest zaledwie jednym z wielu warunków, które muszą być
spełnione.
Ponadto w projekcie doprecyzowuje się niektóre przepisy oraz wprowadza
drobne zmiany redakcyjne.
W art. 5 w ust. 5 i 7 wprowadzono zmiany doprecyzowujące. Ostatnią
nowelizacją ustawy o świadczeniach rodzinnych zmienione zostało brzmienie
definicji instytucji zapewniającej całodobowe utrzymanie, co spowodowało, że
art. 5 ust. 5 ustawy stał się przepisem martwym, a ust. 7 wymagał
dostosowania.
Zmiany w art. 5 ust. 8 i 9 mają na celu wyeliminowanie wątpliwości, w jaki
sposób ustalany jest dochód z gospodarstwa rolnego. Dzięki
zaproponowanemu brzmieniu nie będzie wątpliwości, że dochód z hektara
przeliczeniowego ma charakter ryczałtowy i ustalanie jego wysokości nie zależy
od faktycznego uprawiania gospodarstwa.
W art. 7 pkt 6, art. 15b ust. 4, art. 16 ust. 5a i art. 17 ust. 5 pkt 5 zawarto
regulacje mające na celu wyeliminowanie sytuacji, w których członek rodziny
nabędzie uprawnienie do świadczeń rodzinnych (np. z tytułu urodzenia się
dziecka) wyłącznie na podstawie ustawodawstwa innego państwa oraz będzie
starał się o przyznanie takich świadczeń (np. z tytułu urodzenia się dziecka)
również w Polsce. Przepis ten pozwoli na wykluczenie sytuacji, w której członek
rodziny nabywa jednocześnie uprawnienie do świadczeń w dwóch państwach
(wyłącznie na podstawie przepisów krajowych tych państw), oraz zapobiegnie
możliwości kumulacji tych świadczeń – np. z tytułu urodzenia się dziecka, a tym
samym ich podwójnego pobierania.




3
Zmiany w art. 10 ust. 5 pkt 4 i art. 17 ust. 5 pkt 2 lit. b umożliwią pobieranie
dodatku do zasiłku rodzinnego z tytułu opieki nad dzieckiem w okresie
korzystania z urlopu wychowawczego lub świadczenia pielęgnacyjnego,
w przypadku gdy dziecko, które jest formalnie umieszczone w placówce
zapewniającej całodobową opiekę, w związku z feriami szkolnymi czy chorobą
dziecka faktycznie przebywa w domu.
Zmiana art. 15b ust. 3 ma na celu wyeliminowanie z grona osób uprawnionych
do jednorazowej zapomogi z tytułu urodzenia dziecka osób, które stały się
opiekunami prawnymi ubezwłasnowolnionej osoby pełnoletniej.
Regulacje zawarte w art. 16 ust. 1 i 5 są związane z wyrokiem Trybunału
Konstytucyjnego z dnia 23 października 2007 r. Zmiany te doprecyzowują, że
zasiłek pielęgnacyjny przysługuje wyłącznie osobom legitymującym się
odpowiednim orzeczeniem o niepełnosprawności lub stopniu niepełno-
sprawności albo osobom powyższej 75. roku życia.
W nowelizowanym art. 17 wprowadzono rozwiązania dotyczące wliczania do
składu rodziny dziecka, na które rodzic pobiera świadczenie pielęgnacyjne,
także w sytuacji, gdy dziecko to posiada własne dziecko, mające na celu
doprecyzowania przepisów, które obecnie budzą szereg wątpliwości. Ze
względu na interesy osób wychowujących dzieci niepełnosprawne, przy
ustalaniu prawa do świadczeń rodzinnych wprowadzono wyjątek od zasady,
wynikający z zawartej w art. 3 pkt. 16 ustawy definicji „rodziny”, że do składu
rodziny nie wlicza się dziecka, które posiada własne dziecko. W przypadku
świadczenia pielęgnacyjnego, mając na uwadze jego specyfikę, posiadanie
dziecka przez niepełnosprawne dziecko nie będzie pozbawiało rodzica do
pobierania świadczenia pielęgnacyjnego na nie, czego konsekwencją będzie
wliczanie tego dziecka do składu rodziny przy ustalaniu dla rodzica prawa do
świadczenia pielęgnacyjnego.
Zmiany w art. 23a ust. 5 i 6 są podyktowane koniecznością doprecyzowania
obecnego brzmienia art. 23a ust. 5 i 6 w oparciu o przepisy o koordynacji
systemów zabezpieczenia społecznego oraz wyjaśnienia wątpliwości
zgłaszanych przez realizatorów świadczeń odnośnie interpretacji powyższych



4
zapisów, w szczególności w części dotyczącej realizacji decyzji marszałka oraz
ustalenia okresu, za który organy właściwe powinny uchylić swoje decyzje,
w związku z podleganiem członka rodziny pod ustawodawstwo innego państwa
członkowskiego, w związku z zastosowaniem przepisów o koordynacji
systemów zabezpieczenia społecznego.
W art. 23a doprecyzowano ust. 9 w celu usunięcia wątpliwości, który organ ma
ustalać nienależnie pobrane świadczenia rodzinne związane z koordynacją
systemów zabezpieczenia społecznego.
Zmiana art. 23a ust. 10 i uchylenie art. 30 ust. 2a mają na celu doprecyzowanie
oraz uszczegółowienie obecnego zapisu ust. 10, w przypadku kiedy
świadczenia nienależnie pobrane w Polsce zostaną zwrócone przez instytucję
innego państwa członkowskiego, a pozostała po zwrocie kwota nienależnie
pobranych świadczeń będzie wynikać w szczególności z różnic kursowych.
Jednocześnie, ponieważ świadczenia te zostały potrącone ze świadczeń
wypłacanych w innym państwie członkowskim, przepis ten zapobiega
pokrzywdzeniu obywateli posiadających prawo do świadczeń rodzinnych
w innym państwie, przed podwójnym dochodzeniem świadczeń nienależnie
pobranych, które zostały już zwrócone przez instytucję innego państwa. Obecny
przepis art. 30 ust. 2a, w przypadku zwrotu świadczeń zgodnie z przepisami
o
koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego, nie uznawał
wypłaconych świadczeń za nienależnie pobrane.
Przepis art. 24 oraz dodany art. 24a wprowadzają szczególne zasady
nabywania prawa do zasiłku pielęgnacyjnego oraz innych świadczeń
uzależnionych od niepełnosprawności oraz wprowadzeniu przepisów
dotyczących uzupełnienia dokumentacji składanej wraz z wnioskiem
o odpowiednie świadczenia rodzinne. Rozwiązania te korelują z wyżej
wskazanym wyrokiem TK. Zasady nabywania prawa do zasiłku pielęgnacyjnego
oraz innych świadczeń rodzinnych uzależnionych od niepełnosprawności
zostały skonstruowane inaczej niż zasady nabywania prawa do pozostałych
świadczeń rodzinnych. Zgodnie z generalną zasadą wyrażoną w art. 24
ust. 1 i 2 ustawy, prawo do świadczeń rodzinnych jest ustalane od miesiąca
złożenia wniosku do końca okresu zasiłkowego. W przypadku zasiłku



5
pielęgnacyjnego
i innych
świadczeń rodzinnych uzależnionych od
niepełnosprawności uwzględniony został szczególny charakter tych świadczeń,
których nabycie uzależnione jest od posiadania odpowiedniego orzeczenia
o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności wydawanego przez
powiatowe zespoły ds. orzekania o niepełnosprawności. Jeżeli więc strona nie
złoży wniosku wraz z dokumentacją, ponieważ nie posiada jeszcze
odpowiedniego orzeczenia o niepełnosprawności, to może wniosek złożyć
dopiero wtedy, gdy otrzyma orzeczenie, a zasiłek zostanie jej wypłacony za
okres wsteczny. W art. 24 ust. 2a została ustalona więc zasada nabywania po
raz pierwszy prawa do zasiłku pielęgnacyjnego, uwzględniająca możliwość
opóźnienia w wydawaniu przez powiatowy zespół odpowiedniego orzeczenia.
W art. 24 w ust. 3a ustawy zostały określone zasady nabywania prawa do
rodzinnych uzależnionych od niepełnosprawności w przypadku kontynuacji ich
pobierania. Rozwiązanie to umożliwia nabycie prawa do świadczeń za okres
wsteczny, w
przypadku gdy między utratą ważności jednego orzeczenia,
a wydaniem nowego orzeczenia nastąpiła przerwa. W związku z tym przepisy
ust. 2a i 3a wprowadzone do art. 24 ustawy mają charakter szczególny
względem pozostałych przepisów dotyczących sposobu ustalania prawa do
świadczeń rodzinnych. W art. 24a ustawy znalazły się przepisy dotyczące
uzupełniania dokumentacji. Odnoszą się one do wszystkich świadczeń
rodzinnych, a więc także mogą mieć zastosowanie do zasiłku pielęgnacyjnego
i innych świadczeń uzależnionych od niepełnosprawności, gdy strona złoży
wniosek do urzędu gminy bez właściwej dokumentacji.
Zmiany w art. 30 polegają na rozszerzeniu katalogu nienależnie pobranych
świadczeń oraz mają na celu usunięcie wątpliwości zgłaszanych przez gminy
w związku z ostatnią nowelizacją ustawy o świadczeniach rodzinnych, a także
polegają na wprowadzeniu bardziej precyzyjnego sposobu naliczania odsetek.
Przed nowelizacją kwoty zwracanych świadczeń nienależnie pobranych były
wpłacane przez osoby zobowiązane na rachunek wskazany przez organ
właściwy – często był to rachunek wyodrębniony dla tych celów. Było to
związane z zapewnieniem przejrzystości ewidencjonowania tych wpływów
pieniężnych. Proponowana zmiana ma na celu przywrócenie stanu prawnego
sprzed nowelizacji ustawy o świadczeniach rodzinnych – tak, by organy