Senacki projekt ustawy o zmianie ustawy o kombatantach oraz niektórych innych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego oraz niektórych innych ustaw

U Z A S A D N I E N I E

1.
Potrzeba i cel uchwalenia ustawy
Projekt inicjatywy ustawodawczej ma na celu realizację skierowanej do Senatu petycji
(P-8-22/14) dotyczącej poszerzenia zakresu podmiotowego ustawy z dnia 24 stycznia 1991 r.
o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu
powojennego (zwanej dalej ustawą o kombatantach) o żołnierzy zastępczej służby wojskowej
przymusowo zatrudnionych, w latach 1949–1959, z przyczyn politycznych, w kopalniach
węgla, kamieniołomach lub zakładach rud uranu oraz o żołnierzy z poboru z 1949 r.
wcielonych z powodów politycznych do nadkontyngentowych brygad „Służby Polsce”
i przymusowo zatrudnionych w kopalniach węgla lub kamieniołomach.
Z chwilą uchwalenia ustawy z dnia 2 września 1994 r. o świadczeniu pieniężnym
i uprawnieniach przysługujących żołnierzom zastępczej służby wojskowej przymusowo
zatrudnianym w kopalniach węgla, kamieniołomach, zakładach rud uranu i batalionach
budowlanych (zwanej dalej ustawą o żołnierzach górnikach) ówczesny ustawodawca wskazał
w preambule, że przymusowe zatrudnianie żołnierzy zastępczej służby wojskowej
w kopalniach węgla, kamieniołomach, zakładach wydobywania rud uranu i batalionach
budowlanych stanowiło szczególny rodzaj represji z przyczyn politycznych. Podzielając to
stanowisko należy jednak stwierdzić, że ten szczególny rodzaj represji powinien zostać
uznany za represję okresu powojennego w rozumieniu ustawy o kombatantach.
Projekt zakłada objęcie zakresem ustawy o kombatantach wszystkich dotychczasowych
adresatów ustawy o żołnierzach górnikach. Będą to objęci petycją przymusowo zatrudnieni
z przyczyn politycznych żołnierze zastępczej służby wojskowej i żołnierze z poboru
(wskazani w art. 1 pkt 1 i 2 ustawy o żołnierzach górnikach) oraz nieobjęci zakresem petycji
żołnierze przymusowo zatrudniani w batalionach budowlanych (wskazani w art. 1 pkt 3
ustawy o żołnierzach górnikach). Każda z powyższych grup żołnierzy górników była poddana
szczególnego rodzaju represjom politycznym, i jako taka powinna podlegać jednakowym
regulacjom prawnym.



– 2 –
2.
Rzeczywisty stan w dziedzinie, która ma być unormowana
Zgodnie z informacjami przekazanymi przez Szefa Urzędu do Spraw Kombatantów
i Osób Represjonowanych w Polsce żyje obecnie około 27,5 tysiąca represjonowanych
żołnierzy oraz około 20 tys. wdów po nich. Żołnierze górnicy uprawnieni są do świadczenia
pieniężnego, którego maksymalna wysokość, w 2014 r., wynosiła 206,76 zł miesięcznie (za
20 miesięcy trwania przymusowej pracy) oraz ryczałt energetyczny. Żołnierze górnicy
zaliczeni do jednej z grup inwalidów wskutek inwalidztwa pozostającego w związku
z zatrudnieniem są również uprawnieni do świadczeń określonych w ustawie z dnia 29 maja
1974 r. o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych oraz ich rodzin. Ponadto ustawa
o żołnierzach górnikach stanowi odrębny tytuł dla żołnierzy zastępczej służby wojskowej
zatrudnionych w zakładach pozyskiwania i wzbogacania rud uranowych do, ograniczonego
kwotowo, odszkodowania.
Uprawnieni na podstawie ustawy o kombatantach, po potwierdzeniu ich statusu przez
Szefa Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych, mają prawo do szeregu
świadczeń przewidzianych w przepisach tej ustawy. Są to m. in. uprawnienia określone jako
uprawnienia pracownicze, uprawnienia emerytalne, prawo do wcześniejszego przejścia na
emeryturę, dodatek kombatancki (za 2014 r. w wysokości 206,76 zł miesięcznie),
pierwszeństwo do środowiskowej opieki socjalnej i w domach opieki społecznej, ulga
w przejazdach środkami komunikacji publicznej, dodatek kompensacyjny, ryczałt
energetyczny, świadczenie w wysokości dodatku kombatanckiego oraz przyznawana
w drodze wyjątku emerytura lub renta, a także doraźna lub okresowa pomocy pieniężna.
Ponadto kombatantom będącym inwalidami wojennymi lub wojskowymi przysługują
świadczenia pieniężne i inne uprawnienia przewidziane w przepisach="http://lex.senat.pl/lex/index.rpc#hiperlinkText.rpc?hiperlink=type=tresc:nro=Powszechny.846480&full=1"z dnia 29 maja
1974 r. o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych oraz ich rodzin. Kombatantom,
o których mowa w art. 12 ust. 2 pkt 1 ustawy o kombatantach przysługuje prawo do
bezpłatnego zaopatrzenia w leki, na zasadach art. 46 ustawy o świadczeniach opieki
zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych.

3.
Różnica pomiędzy dotychczasowym a projektowanym stanem prawnym
Żołnierze górnicy objęci obecnie ustawą o żołnierzach górnikach z dniem wejścia
w życie nowych regulacji zostaną uznani za uprawnionych na podstawie ustawy
o kombatantach. Projekt ustawy przewiduje tym samym uchylenie ustawy o żołnierzach
– 3 –
górnikach. W ustawie o kombatantach, w art. 4, poszerzono katalog represji pozwalających
uznać żołnierzy górników za represjonowanych na podstawie tej ustawy. W art. 21 ustawy
o kombatantach
wprowadzono wyłączenie podmiotowe dla żołnierzy Korpusu
Bezpieczeństwa Wewnętrznego i Wojsk Ochrony Pogranicza odkomenderowanych w 1956 r.
do kopalń węgla bez selekcjonowania politycznego określonego kategorią zastępczej służby
wojskowej oraz żołnierzy, którzy w ramach werbunku ochotniczego zawarli umowę o pracę
w górnictwie węglowym, analogiczne do obecnie obowiązującego wyłączenia z art. 1 ust. 2
ustawy o żołnierzach górnikach. Zmiany art. 9 i art. 12 ustawy o kombatantach, związane
z uprawnieniami pracowniczymi i emerytalnymi, przewidują korekty odesłań do zmienionego
art. 4 (nowy ust. 1a). Zmiana art. 12 ust. 1 pkt 2 ustawy o kombatantach poszerzy również
krąg podmiotów uprawnionych do bezpłatnego zaopatrzenia w leki, na zasadach art. 46
ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (ten
ostatni przepis przyznaje takie uprawnienia m. in. „osobom represjonowanym”
zdefiniowanym przez ustawę o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków
publicznych jako osoby, o których mowa w art. 12 ust. 2 pkt 1 ustawy o kombatantach).
Konsekwencją nowych rozwiązań (uchylenia ustawy o żołnierzach górnikach) są
modyfikacje przepisów ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych (stosowne
zwolnienie przedmiotowe wynikać będą bezpośrednio z art. 21 ust. 1 pkt 25, 25a i 27 lit. b
ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych), ustawy o emeryturach i rentach
z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, ustawy o świadczeniach rodzinnych oraz ustawy
o świadczeniu pieniężnym i uprawnieniach przysługujących cywilnym niewidomym ofiarom
działań wojennych.
Przepis przejściowy zakłada „automatyczne” objęcie, w dniu wejścia w życie
projektowanej ustawy, zmienionymi przepisami ustawy o kombatantach, wszystkich
żołnierzy górników uprawnionych dotychczas do świadczeń na podstawie ustawy
o żołnierzach górnikach. Szef Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych
obowiązany będzie do przekazania stosownej informacji wszystkim uprawnionym. Dane
o osobach pobierających świadczenia na podstawie ustawy o żołnierzach górnikach, Szefowi
Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych, przekaże Zakład Ubezpieczeń
Społecznych.
Jako zasadniczy termin wejścia w życie ustawy wskazano pierwszy dzień czwartego
miesiąca następującego po miesiącu ogłoszenia. Taka vacatio legis pozwala adresatom
– 4 –
ustawy w należyty sposób przygotować się do jej wymogów. Z tych samych powodów
wcześniejszym terminem wejście w życie, objęto przepis pozwalający na przekazanie, przez
Zakład Ubezpieczeń Społecznych, danych o osobach pobierających świadczenia na podstawie
ustawy o żołnierzach górnikach, Szefowi Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób
Represjonowanych.

4.
Skutki projektowanej ustawy
Skutki finansowe wejścia w życie projektowanych rozwiązań oparto na informacjach
przekazanych przez Szefa Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych. Biorąc
pod uwagę, że w Polsce żyje obecnie około 27,5 tysiąca represjonowanych żołnierzy oraz
około 20 tys. wdów po nich, koszt zrównania żołnierzy górników w uprawnieniach
z beneficjentami ustawy o kombatantach oszacować można na około 32,3 mln zł. Na kwotę tę
składają się koszty wyrównania różnicy pomiędzy świadczeniem pieniężnym wypłacanym
żołnierzom górnikom a dodatkiem kombatanckim, a także koszty przyznania żołnierzom
i wdowom dodatku kompensacyjnego oraz 51% zniżki na przejazdy komunikacją autobusową
i kolejową.
W trakcie prac nad projektem swoją opinię co do skutków finansowych wnoszonej
ustawy, w zakresie zaopatrzenia w bezpłatne leki, przedstawił Minister Zdrowia, szacując
koszt wprowadzenia zmian w tym zakresie na 96,71 mln zł. Podstawą do wyliczenia Ministra
Zdrowia była liczba wszystkich żołnierzy górników, którzy w myśl projektowanej ustawy
uzyskają status kombatanta (27,5 tys. żołnierzy górników oraz 20 tys. wdów po nich). Należy
jednak zwrócić uwagę, ze uprawnionymi do bezpłatnych leków nie staną się wszyscy
dotychczasowi żołnierze górnicy, a jedynie te osoby, które spełniają warunek z art. 12 ust. 2
pkt 1 ustawy o kombatantach. Jak ocenił podczas prac nad projektem ustawy przedstawiciel
Szefa Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych takich „nowych” osób
uprawnionych może być około 400 (liczbę ta należy powiększyć o osoby pozostające na
wyłącznym utrzymaniu uprawnionych). Dodatkowo, w myśl wyjaśnień przedstawiciela Szefa
Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych, część z tych osób może już
faktycznie zaopatrywać się w bezpłatne leki, jako osoby legitymujące się książką inwalidy
wojennego (wojskowego), która w praktyce potwierdza uprawnienia z art. 45 i art. 46 ustawy
o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych.
Projekt nie wpływa na dochody jednostek samorządu terytorialnego.
– 5 –
Projektodawca oczekuje, że przyznanie żołnierzom górnikom statusu osób
represjonowanych w rozumieniu ustawy o kombatantach przyczyni się do wzrostu poczucia
sprawiedliwości społecznej wśród tej grupy beneficjentów nowych rozwiązań.
Projektowane rozwiązania nie niosą bezpośrednich skutków gospodarczych.
Skutki prawne zostały opisane w poprzednich punktach uzasadnienia.
Ustawa nie wywrze wpływu na budżety jednostek samorządu terytorialnego.

5.
Konsultacje
W trakcie prac nad projektem wystąpiono o opinię do:
1) Ministra Obrony Narodowej,
2) Ministra Finansów,
3) Ministra Pracy i Polityki Społecznej,
4) Ministra Zdrowia,
5) Instytutu Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu,
6) Szefa Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych,
7) Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa,
8) Sądu Najwyższego,
9) Naczelnego Sądu Administracyjnego,
10) Zakładu Ubezpieczeń Społecznych,
11) Rzecznika Ubezpieczonych,
12) Naczelnej Rady Adwokackiej,
13) Krajowej Rady Radców Prawnych,
14) Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka,
15) Związku Kombatantów Rzeczypospolitej Polskiej i Byłych Więźniów Politycznych,
16) Związku Represjonowanych Politycznie Żołnierzy Górników,
17) Polskiego Związku Emerytów, Rencistów i Inwalidów,
18) Związku Inwalidów Wojennych Rzeczypospolitej Polskiej.
Minister Pracy i Polityki Społecznej uznał projekt za ważną zmianę obowiązujących
rozwiązań dotyczących uprawnień przysługujących osobom, które podlegały różnym formom
represji w okresie systemów totalitarnych, istotnie modyfikującą status żołnierzy górników.