Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy o ochronie zwierząt oraz niektórych innych ustaw

środków przeznaczonych na opiekę nad bezdomnymi zwierzętami otrzymują firmy
wyłapujące, nie sprawując w rzeczywistości żadnej opieki. Cała procedura opieki jest
nieefektywna i nie podlega żadnej kontroli ze strony płatników za usługi – czyli
samorządów.
Poza
wymiernymi stratami finansowymi i nieefektywnym
rozdysponowywaniem środków (1/3 pieniędzy wydawana jest bez wystarczającej
kontroli) na uwagę zasługuje również aspekt humanitarny. Tysiące zwierząt znika po ich
odłowieniu. Aż 50% gmin nie nadzoruje w żaden sposób losu zwierząt i zasadności
wydatkowanych środków.
Nieprawidłowości systemu opieki nad bezdomnymi zwierzętami zostały stwierdzone w
szeregu kontroli przeprowadzonych przez Najwyższą Izbę Kontroli i opisane w raporcie
NIK „Wykonywanie zadań gmin dotyczących ochrony zwierząt”, w czerwcu 2013 roku.
W podsumowaniu wyników kontroli NIK stwierdza m.in.:
„Najwyższa Izba Kontroli ocenia negatywnie wykonywanie przez gminy i schroniska
ustawowych zadań dotyczących ochrony zwierząt. Gminy nie zapewniały właściwej
opieki nad bezdomnymi zwierzętami oraz nieskutecznie zapobiegały ich bezdomności,
zaś schroniska nie zapewniły przebywającym tam zwierzętom właściwych warunków
bytowania.
Ponad 1/3 środków publicznych przeznaczonych na ochronę zwierząt wydatkowano
z naruszeniem prawa albo niegospodarnie.
Negatywną ocenę działalności skontrolowanych gmin uzasadniają w szczególności:
− niepodejmowanie skutecznych działań w celu ograniczenia populacji bezdomnych
zwierząt, a nawet brak takich działań (w 50 % skontrolowanych gmin),
− nieprzestrzeganie zakazu odławiania bezdomnych zwierząt bez zapewnienia im miejsc
w schroniskach (61 %) oraz zlecanie takiej czynności podmiotom, które nie posiadały
wymaganych zezwoleń (67 %) albo też bez podjęcia stosownej uchwały przez rady
gminy (40%),
− wydatkowanie nielegalnie, albo niegospodarnie 1.653,7 tys. zł (36% środków z
budżetów 18 gmin) na rzecz podmiotów, które nie posiadały wymaganych zezwoleń oraz
nie zapewniły standardu usług dotyczących opieki nad zwierzętami,
− brak kontroli wykorzystania środków publicznych i sprawowania opieki nad zwierzętami
w schroniskach i w innych miejscach ich przetrzymywania (50 %),
Wejście w życie znowelizowanej ustawy o ochronie zwierząt nie przyczyniło się w
znaczący sposób do rozwiązania problemu bezdomnych zwierząt. Wprawdzie 16 rad
skontrolowanych gmin uchwaliło programy opieki nad zwierzętami bezdomnymi oraz
zapobiegania bezdomności zwierząt, to jednak tylko pięć programów spełniało wszystkie
wymogi określone w art. 11a znowelizowanej ustawy. W znacznej części gmin
postanowienia tych programów dotyczące opieki nad bezdomnymi zwierzętami nie były
realizowane.
W szczególności gminy (67% skontrolowanych) nie przestrzegały zakazu odławiania
bezdomnych zwierząt bez zapewnienia im miejsc w schroniskach (art. 11 ust. 3 uoz).
20
Najwyższa Izba Kontroli oceniła negatywnie działalność schronisk dla zwierząt i
podmiotów zajmujących się wyłapywaniem bezdomnych zwierząt. Negatywną ocenę
uzasadniały skala i rozmiary nieprawidłowości, które w szczególności polegały na:
- niezapewnieniu w 12 z 14 (w 86%) skontrolowanych schronisk i przytulisk właściwych
warunków pobytu i wyżywienia zwierząt – głównie z powodu przepełnienia schronisk i
innych miejsc przetrzymywania zwierząt.
- nieprowadzeniu lub nierzetelnym prowadzeniu w 12 podmiotach (w 63%) ewidencji
zwierząt, a także braku ich oznakowania,
− nieefektywnym wykorzystaniu środków publicznych – bez zapewnienia odpowiednich,
zgodnych z wymogami prawa (w tym umów zawartych z gminami) warunków bytowania
zwierząt,
− prowadzeniu przez 12 z 14 podmiotów działalności w zakresie wyłapywania
bezdomnych zwierząt, bez wymaganych zezwoleń wójtów gmin.
Nieodpowiednie warunki w schroniskach są przyczyną wysokiej śmiertelności
przebywających tam zwierząt. Liczba zgonów (także w wyniku eutanazji) jest wciąż
wysoka, gdyż dotyczy (przeciętnie) co czwartego zwierzęcia przyjętego do schroniska.
W związku z tak wielką skalą nieprawidłowości stwierdzonych przez Najwyższą Izbę
Kontroli niezbędnym staje się uporządkowanie stanu prawnego w zakresie opieki nad
zwierzętami bezdomnymi ze szczególnym uwzględnieniem nadzoru jednostek
samorządu terytorialnego i wydatkowanych na ten cel pieniędzy.
Dlatego też projekt zakłada wprowadzenie powszechnego obowiązku oznakowania
psów. Obecnie jest to jedynie uprawnienie każdego właściciela.
Brak tego obowiązku uniemożliwia określenie faktycznej skali zjawiska bezdomności w
kraju. To samo zwierzę może być kilkukrotnie odławiane i ponownie wypuszczane.
Prowadzi to do nadużyć w zakresie wydatkowania pieniędzy publicznych
przeznaczonych na realizację programów zapobiegania bezdomności.
Nie ma również możliwości zidentyfikowania zwierząt porzuconych lub poszkodowanych
w zdarzeniach drogowych z ich udziałem, skutkuje to dodatkowym obciążeniem dla
gmin, które zobowiązane są ustawowo do opieki nad takimi zwierzętami.
W ramach sprawowanego nadzoru przez organy Inspekcji Weterynaryjnej nie jest
możliwym dokonanie obiektywnej weryfikacji ilości miejsc dla poszczególnych gatunków
zwierząt w schroniskach dla zwierząt, z uwagi na brak dookreślonych norm bytowych dla
zwierząt przebywających w schronisku.
Powyższe prowadzi do nadmiernej koncentracji psów i kotów przetrzymywanych przede
wszystkim w celach zarobkowych.
Brak dookreślenia pojemności danego schroniska umożliwia zawieranie umów na
utrzymywanie zwierząt w schronisku w liczbie większej, niż realne możliwości
zapewnienia godnych warunków bytowych zwierzętom. Powyższe implikuje patologie w
postaci fikcyjnych transferów zwierząt, fikcyjnych adopcji i ucieczek zwierząt oraz
niezasadnych eutanazji.
21
Obecnie na terenie Polski istnieje kilka niezależnych i niepowiązanych ze sobą baz
danych zwierząt poddanych identyfikacji, co w wypadku zaginięcia psa
oznakowanego uniemożliwia skuteczne odnalezienie właściciela. Projekt zakłada
utworzenie centralnego rejestru zwierząt oznakowanych, który prowadziłaby Krajowa
Izba Lekarsko-Weterynaryjna. Podmiot, który już w obecnym stanie prawnym prowadzi
taki rejestr, rejestr psów oznakowanych, w myśl przepisów unijnych dotyczących
przemieszczania się zwierząt w strefie Schengen.

W obowiązującej ustawie o ochronie zwierząt znęcanie się nad zwierzętami jest
określone dwustopniowo. Zgodnie z art. 6 ust. 2 ustawy o ochronie zwierząt przez
znęcanie się nad zwierzętami należy rozumieć zadawanie albo świadome dopuszczanie
do zadawania bólu lub cierpień. Jest to klauzula ogólna. Następnie przepis ten zawiera
otwarty katalog uszczegółowionych zachowań, które zostały uznane za znęcanie się nad
zwierzętami. W projektowanej regulacji przewiduje się poszerzenie przedmiotowego
katalogu o:
1) utrzymywanie zwierzęcia bez pomieszczenia chroniącego go przed zimnem, upałami
lub opadami atmosferycznymi,
2) zaniechanie podjęcia lub kontynuowania leczenia zwierzęcia, w przypadku stanu lub
choroby, które powodują ból lub cierpienie lub prowadzą, albo mogą prowadzić do jego
śmierci;
3) montowanie na elementach budynków urządzeń mogących powodować zranienie lub
okaleczenie ptaków, w szczególności kolców lub drutów.
Utrzymywanie zwierzęcia bez pomieszczenia chroniącego go przed zimnem, upałami lub
opadami atmosferycznymi, to w obecnym stanie prawnym, zachowania wobec zwierząt,
zdefiniowane podwójnie: w art. 6 ust. 2 ustawy o ochronie zwierząt, które stanowią
przestępstwo w myśl art. 35 ust. 1a ustawy oraz w art. 9 ustawy, które stanowią
wykroczenie w myśl art. 37 ust. 1 ustawy. Prowadzi to do sytuacji, iż te same
zachowania np. niezapewnienie odpowiedniego pożywienia i stałego dostępu do wody
wyczerpują znamiona czynu zabronionego, w tym przypadku i przestępstwa i
wykroczenia. Konieczne jest zatem wyeliminowanie tego dualizmu.
Montowanie drutów, kolców lub innych tego typu urządzeń na budynkach, jest
archaicznym i dość powszechnym sposobem odstraszania i okaleczania ptaków. Są one
wyjątkowo niebezpieczne dla zwierząt, powodującym niejednokrotnie „nadziewanie” się
na nie ptaków, co skutkuje obrażeniami narządów wewnętrznych i śmiercią ptaków.
Obecnie są dostępne dużo bardziej humanitarne odstraszacze wykonane z gumy lub
silikonu, które nie powodują ranienia się zwierząt.
W projekcie proponuje się usunięcie art. 10 określającego konieczność uzyskania
zezwolenia od burmistrza, wójta lub prezydenta na posiadanie psa rasy uznanej za
22
agresywną. Przepis ten należy uznać za martwy i uciążliwy, nie wymuszający prewencji
przed rzeczywistymi zagrożeniami wynikającymi z faktu posiadania takiego zwierzęcia.
Ponadto, statystyki pogryzień nie podają, aby do takich zdarzeń przyczyniały się psy
rasowe. A na utrzymywanie, czy posiadanie mieszańca tych ras nie jest wymagane
zezwolenie.
Projekt nowelizacji również zakłada doprecyzowanie obowiązków straży gminnej
i policji w przypadku, kiedy uprawniony przedstawiciel organizacji społecznej, której
statutowym celem działania jest ochrona zwierząt odbiera zwierzę w sytuacji zagrożenia
jego życia lub zdrowia. Obowiązek ten polegałby na udzieleniu asysty, szczególnie
w przypadku, kiedy właściciel lub opiekun zwierzęcia nie zgadza się na jego odbiór
i stawia opór. Praktyka pokazuje, iż przedstawiciele służb niejednokrotnie odmawiają
pomocy przedstawicielom organizacji społecznych, jeżeli właściciel lub opiekun
zwierzęcia odmawia prawa wejścia na posesję lub dobrowolnego wydania zwierzęcia.
Projekt zakłada także doprecyzowanie obowiązków gmin w przypadku odebrania
zwierzęcia, które padło ofiarą znęcania, w zakresie ponoszenia kosztów tymczasowej
opieki nad nim. Jak pokazuje praktyka, organy gmin często odmawiają pokrywania
kosztów opieki nad zwierzęciem, które ponoszone są z własnych środków organizacji. W
konsekwencji doprowadza to do zaniechania odbioru zwierząt przez przedstawicieli
organizacji społecznych w przypadkach zagrożenia ich zdrowia lub życia z uwagi na brak
środków finansowych na ich utrzymywanie.
Projekt zakłada wprowadzenie zakazu utrzymywania psów na uwięzi w sposób stały.
Najczęściej występującą formą uwięzi są łańcuchy. Ustawą z dnia
16 września 2011 r. o zmianie ustawy o ochronie zwierząt oraz ustawą o utrzymaniu
czystości i porządku w gminach ograniczono możliwość utrzymywania w sposób stały na
uwięzi do 12 godzin dziennie oraz określono długość uwięzi na minimum 3 metry.
Naruszenie powyższych norm stanowi wykroczenie. Kontrola przestrzegania
przedmiotowych nakazów nastręcza wielu trudności, a łańcuchy nadal pozostają mało
humanitarną formą utrzymywania zwierzęcia. Wprowadzenie nakazu budowy kojców w
przypadku konieczności ograniczenia swobodnego poruszania się zwierzęcia po terenie
prywatnym, poprawi znacznie dobrostan zwierząt domowych.
W projekcie przewiduje się wprowadzenie definicji psa i kota rasowego, jako jedynych
zwierząt, które mogą być rozmnażane w celach handlowych.
Zgodnie z projektowanymi definicjami, mają to być zwierzęta o odpowiednim dla rasy
fenotypie i posiadające pięciopokoleniowy rodowód – w przypadku psa oraz
czteropokoleniowy rodowód – w przypadku kota, zarejestrowanych w wymienionych
23
w ustawie największych międzynarodowych organizacjach kynologicznych lub
felinologicznych. Powyższa regulacja ma na celu wyeliminowanie tzw. pseudohodowli, w
których rozmnażanie zwierząt odbywa się poza jakąkolwiek kontrolą, często pomiędzy
spokrewnionymi ze sobą osobnikami w pierwszej lini , a zwierzęta utrzymywane są
niejednokrotnie w rażących warunkach bytowania. Dodatkowo, na bazie istniejących
przepisów powstały dziesiątki stowarzyszeń, które wystawiają quasi rodowody, aby
umożliwić swoim członkom masowe rozmnażanie i sprzedaż psów i kotów
rasopodobnych. Działalność ta nie ma nic wspólnego z kynologią i jest zwykłym
oszustwem.
Jednym z celów projektu jest wprowadzenie zakazu wykorzystywania zwierząt w
cyrkach. W cyrkach wykorzystywane są głównie zwierzęta, które w naturze występują
jako zwierzęta dzikie. Cyrki nie są w stanie zapewnić zwierzętom warunków
adekwatnych do ich potrzeb, m.in. kontaktu ze stadem, możliwości izolacji, kiedy tego
potrzebują, pełnowymiarowych wybiegów, stymulacji psychiczno-ruchowej, poczucia
bezpieczeństwa, możliwości samodzielnego zdobywania pożywienia przez dzikie
zwierzęta i dostosowania diety do indywidualnych potrzeb.
W Polsce istnieje 17 cyrków, które wykorzystują w swoich przedstawieniach zwierzęta.
Do największych należą: Cyrk Zalewski, Cyrk Korona, Cyrk Europa, Cyrk Arena, Cyrk
Metropol. Ogólną liczbę zwierząt w cyrkach szacuje się na około 250-300 osobników.
Przetrzymuje się w nich takie zwierzęta jak: słonie, lwy, tygrysy, wielbłądy, foki, lamy,
zebry, krokodyle, fretki, konie, kozy, węże, warany, legwany, psy i byki.
W cyrkach zarówno zwierzęta dzikie, jak i udomowione dotyka szereg schorzeń.
Począwszy od zaburzeń psychicznych, po urazy i choroby związane z tresurą
i przyjmowaniem nienaturalnych postaw. Bardzo często u wszystkich gatunków
obserwuje się stereotypie oraz problemy zdrowotne wywołane patologicznymi postawami
i zaburzeniami w motoryce, takie jak stany zapalne stawów i przewlekłe urazy. Nauka
sztuczek nie leżących w naturze dzikich zwierząt, wymaga często brutalnych metod
tresury, w tym głodzenia. Zazwyczaj ma to miejsce, kiedy zwierzęta są jeszcze młode.
Podczas tresury wykorzystywane są haki, elektryczne pałki, łańcuchy
i pejcze, które mogą poważnie narażać zdrowie, a czasem nawet życie zwierząt.
Całkowity zakaz wykorzystywania zwierząt w cyrkach obowiązuje w: Grecji, Boliwi ,
Chinach, Bośni i Hercegowinie, Brazyli i na Cyprze.
Zakaz wykorzystywania zwierząt dzikich wprowadziły: Finlandia, Austria, Szwecja,
Chorwacja, Izrael, Peru, Singapur, Holandia, Węgry, Kostaryka, Belgia, Słowenia,
Kolumbia, Paragwaj, a w 2015 r. zacznie on obowiązywać w Wielkiej Brytani .
24