Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw

emerytury częściowej. Jednocześnie osoba pobierająca emeryturę częściową miałaby status
emeryta, ze wszystkimi konsekwencjami tego stanu rzeczy.
Prawo do częściowej emerytury rolniczej, która po osiągnięciu wieku emerytalnego
podlegałaby zamianie na emeryturę rolniczą, przysługiwałoby również ubezpieczonym
rolnikom (art. 3 pkt 4 projektu).
W przypadku mężczyzn uprawnienie do emerytury częściowej ma przysługiwać po
osiągnięciu 65 lat życia, czyli po osiągnięciu dziś obowiązującego wieku emerytalnego.
W przypadku kobiet, emerytura częściowa przysługiwałaby dopiero po osiągnięciu 62 lat
życia, podczas gdy obecny wiek emerytalny kobiet wynosi 60 lat. Tak ustalonych granic
wieku nie można uznać w jakikolwiek sposób za dyskryminujące. Konsekwencją innego
wieku uprawniającego do emerytury częściowej dla kobiet i mężczyzn jest inny wymagany
staż ubezpieczeniowy (okres składkowy i nieskładkowy).
Dotychczasowe orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego dopuszczało traktowanie
zróżnicowanego wieku emerytalnego jako przejawu uprzywilejowania wyrównawczego.
W uzasadnieniu wyroku z dnia 15 lipca 2010 r. , sygn. akt K 63/07 Trybunał Konstytucyjny
przypomniał, że „różnice wieku emerytalnego uznaje się zatem za naturalny, utrwalony
społecznie rezultat nierównego podziału funkcji macierzyńskich i wychowawczych

w rodzinie oraz równoczesnego obciążenia kobiet zarówno pracą zawodową, jak

i obowiązkami rodzinnymi. Powyższe ustalenia uzasadniają stwierdzenie, że przemiany
powodujące zrównanie ról w społeczeństwie obu płci nie zostały jeszcze zakończone i również
obecnie można mówić o występowaniu, choć w mniejszym zakresie niż wcześniej, różnic
społecznych wynikających z pełnienia przez kobiety ról w tradycyjnym modelu rodziny.”
„Regulacje ustawowe wprowadzające niższy wiek emerytalny kobiet były traktowane
jako konstytucyjnie usprawiedliwione, gdy były one związane ze szczególnym charakterem
pracy, w którym biologiczne różnice między płciami bezpośrednio wpływały na
niejednakową możliwość jej wykonywania przez kobiety i mężczyzn. Należy w tym
kontekście zauważyć, że powszechny system emerytalny obejmuje zarówno zawody,
w których biologiczne różnice między płciami bezpośrednio wpływają na możliwość
wykonywania danej pracy przez kobiety i tempo „zużywania się w pracy”, jak i zawody
związane z pracą umysłową, których wykonywanie w żadnym razie nie daje podstawy do
zróżnicowanego traktowania kobiet i mężczyzn. Tak więc ocena znaczenia różnic
biologicznych występujących pomiędzy kobietami i mężczyznami dla wyznaczenia wieku
emerytalnego na równym bądź zróżnicowanym poziomie nie może być dokonywana
w sposób ogólny – dla całego systemu emerytalnego – bez uwzględnienia specyfiki
4

poszczególnych zajęć lub zawodów. Nie ma jednak podstaw do przyjęcia, że różnice
biologiczne, w powiązaniu z omówionymi wyżej różnicami społecznymi (funkcjonalnymi),
straciły całkiem na znaczeniu przy ocenie wieku zakończenia aktywności zawodowej osób
obu płci.”
Należy również wskazać, że w dotychczasowym orzecznictwie Trybunału
Konstytucyjnego różnice wieku emerytalnego kobiet i mężczyzn były uznawane za zgodne
z Konstytucją, jeśli osiągnięcie wieku emerytalnego nie powoduje obowiązku zakończenia
zatrudnienia. Osiągnięcie wieku emerytalnego przez kobiety, daje zainteresowanym osobom
możliwość zdecydowania o zakończeniu ich aktywności zawodowej, nawet jeżeli wiąże się to
z otrzymywaniem niższych świadczeń emerytalnych, lecz jest rekompensowane innymi
korzyściami osobistymi lub rodzinnymi.
Biorąc pod uwagę wskazane mechanizmy niwelujące niekorzystne skutki
zróżnicowania wieku emerytalnego, Trybunał Konstytucyjny uznaje, że wartość
uzasadniająca odstępstwo od zasady równości w niniejszej sprawie jest proporcjonalna do
wagi wartości uzasadniającej równe traktowanie podmiotów podobnych.
W ocenie Trybunału Konstytucyjnego omawiana regulacja znajduje uzasadnienie
w świetle zasad, wartości i norm konstytucyjnych. Odnosi się to w pierwszym rzędzie do
zasady sprawiedliwości społecznej, proklamowanej w art. 2 Konstytucji, która w odniesieniu
do omawianych relacji oznacza uwzględnianie odmienności sytuacji kobiet w społeczeństwie.
Wskazane powyżej argumenty odwołujące się do występujących w społeczeństwie swoistości
położenia kobiet natury społecznej (funkcjonalnej) i obiektywnych różnic natury biologicznej,
tworzą konstytucyjne uzasadnienie wprowadzania szczególnych rozwiązań dotyczących
kobiet w porównaniu z mężczyznami. Rozwiązania te mają na celu zapewnienie kobietom
rzeczywistego równego traktowania, co nie musi być tożsame z identycznością ich
położenia.”
Powyższe argumenty są nadal aktualne. Obecnie także istnieją przesłanki pozwalające
na zróżnicowanie sytuacji kobiet i mężczyzn w powszechnym systemie emerytalnym, które
usprawiedliwione jest uwarunkowaniami historycznymi, społecznymi, gospodarczymi
i kulturowymi. Jest to dopuszczalne, zwłaszcza że w tym przypadku dotyczy tylko
szczególnej instytucji – emerytury częściowej, dającej dodatkowe uprawnienia
ubezpieczonym, które będzie rozwiązaniem opcjonalnym, zależnym od wyboru dokonanego
przez ubezpieczonego. Urzeczywistnienie pełnego zrównania uprawnień emerytalnych kobiet
i mężczyzn następować powinno stopniowo i być oparte o rzeczywiste zmiany w strukturze
społecznej, gospodarczej i demograficznej. Będzie to monitorowane w ramach
5

przewidzianego w projekcie obowiązku dokonywania przeglądu funkcjonowania systemu
emerytalnego co cztery lata.
W ramach kontynuacji reformy systemu emerytalnego, rozpoczętej w 1999 r.,
w projekcie ustawy proponuje się ograniczenie stosowania przepisów, umożliwiających
wcześniejsze zakończenie aktywności zawodowej, które dotychczas funkcjonują w systemie
emerytalnym rolników oraz sędziów i prokuratorów.
Zgodnie z obecnym stanem prawnym rolnik, który nie osiągnął powszechnego wieku
emerytalnego, ma prawo do emerytury po osiągnięciu 55 lat życia – kobieta i 60 lat
– mężczyzna, jeżeli podlegał ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu przez okres co najmniej
30 lat i zaprzestał prowadzenia działalności rolniczej. W projekcie proponuje się, aby z tego
uprawnienia mogli skorzystać tylko ci rolnicy, którzy ww. wiek oraz staż ubezpieczeniowy
osiągną do dnia 31 grudnia 2017 r. (art. 3 pkt 3 lit. c).
W związku z projektowanym wydłużeniem wieku emerytalnego i pozostawieniem
rolnikom podlegającym ubezpieczeniu społecznemu rolników możliwości korzystania

z wcześniejszych emerytur do 31 grudnia 2017 r. ulegnie zwiększeniu różnica pomiędzy
wiekiem emerytalnym a wiekiem uprawniającym do ubiegania się o tzw. wcześniejszą
emeryturę rolniczą w obniżonym wieku emerytalnym. W konsekwencji powstała konieczność
zmiany art. 26 ust. 3 ustawy, na podstawie którego, osobom w wieku o 5 lat niższym od
emerytalnego, część uzupełniającą świadczenia zmniejsza się o 25% emerytury podstawowej.
Tak ustaloną część uzupełniającą zwiększa się o 5% emerytury podstawowej po upływie
każdego roku dzielącego uprawnionego od wieku emerytalnego (art. 3 pkt 6 projektu).
Kolejna zmiana przedstawiona w art. 3 pkt 8 jest przede wszystkim konsekwencją
wydłużenia wieku emerytalnego, jak również obowiązującymi w przepisach o ubezpieczeniu
społecznym rolników innymi rozwiązaniami skłaniającymi do dłuższej aktywności
zawodowej, jeśli po osiągnięciu wieku emerytalnego dana osoba nie posiada minimalnego
stażu ubezpieczeniowego do emerytury w KRUS. W związku z tym nie ma uzasadnienia do
określania w przepisach o ubezpieczeniu społecznym rolników wieku, po osiągnięciu którego
nie przysługuje prawo do ubiegania się o rehabilitację leczniczą służącą zachowaniu,
poprawie lub przywróceniu zdolności do pracy w gospodarstwie rolnym. Zaproponowane
zostało także, aby obecnie obowiązujący akt wykonawczy zachował moc do czasu jego
zastąpienia przez akt wykonawczy wydany na podstawie zmienionego upoważnienia
ustawowego. Dzięki temu będzie możliwe przeprowadzenie dokładnej analizy rozwiązań
w tym zakresie i przygotowanie odpowiednich regulacji (art. 16 projektu).
6

Zgodnie z obecnym stanem prawnym, sędzia i prokurator przechodzi na swój wniosek
w stan spoczynku, z zachowaniem prawa do uposażenia, po ukończeniu 55 lat przez kobietę,
jeżeli przepracowała na stanowisku sędziego lub prokuratora nie mniej niż 25 lat,
a 60 lat przez mężczyznę, jeżeli przepracował na stanowisku sędziego lub prokuratora nie
mniej niż 30 lat. W projekcie proponuje się, aby z prawa do przejścia w stan spoczynku po
osiągnięciu ww. wieku mogły skorzystać wyłącznie te osoby, które wymagane warunki
spełnią do dnia 31 grudnia 2017 r. (art. 7 pkt 1 lit. c).
Wprowadzenie okresu przejściowego do 31 grudnia 2017 r., w przypadku prawa do
wcześniejszej emerytury rolnika, podlegającego ubezpieczeniu społecznemu rolników,
a także prawa sędziego i prokuratora do wcześniejszego przejścia w stan spoczynku jest
wzorowane na analogicznych rozwiązaniach przyjętych w 1998 r. w stosunku do
ubezpieczonych w systemie powszechnym. Należy przypomnieć, że prawo do wcześniejszej
emerytury przysługiwało osobom, które odpowiednie warunki spełniły do zakreślonej
w ustawie daty (w ciągu wskazanego okresu przejściowego).
Proponuje się również zawieszenie prawa do emerytury lub renty wojskowej
prokuratorowi wojskowemu, zajmującemu dalej stanowisko prokuratorskie, po ukończeniu
wieku uprawniającego do stanu spoczynku i zwolnieniu z zawodowej służby wojskowej
(art. 2 pkt 2 lit. c projektu ustawy). Wprowadzenie przedmiotowej regulacji wynika przede
wszystkim ze względów oszczędnościowych. Podobne rozwiązanie zawarte jest w art. 94 § 2
ustawy z dnia 23 listopada 2002 r. o Sądzie Najwyższym (Dz. U. Nr 240, poz. 2052, z późn.
zm.), który wprost stanowi o zawieszeniu prawa do emerytury lub renty wojskowej
w odniesieniu do sędziów Sądu Najwyższego zajmujących stanowisko sędziego w Izbie
Wojskowej.
Wejście w życie proponowanego rozwiązania przyniosłoby ponadto wymierne
oszczędności dla budżetu resortu obrony narodowej, polegające na zawieszeniu wypłacania
emerytury wojskowej pięciu prokuratorom wojskowym, co w skali 2012 r. mogłoby
przysporzyć ok. 345 tys. zł oszczędności.
Nowe regulacje dotyczące podwyższenia wieku emerytalnego nie będą dotyczyć osób
objętych zaopatrzeniem emerytalnym żołnierzy zawodowych i funkcjonariuszy tzw. służb
mundurowych, którzy zgodnie z obecnym stanem prawnym mają prawo do emerytury bez
względu na wiek. Wprowadzenie minimalnego wieku emerytalnego dla tzw. służb
mundurowych nastąpi w odrębnej ustawie. Projekt nie zakłada również zmian w przepisach
dotyczących emerytur przysługujących z tytułu pracy w szczególnych warunkach, dlatego też
nie proponuje się zmian dotyczących emerytur górniczych. Zmiany warunków nabywania
7

uprawnień do emerytury górniczej zostaną przedstawione w odrębnym przedłożeniu, zgodnie
z exposé Prezesa Rady Ministrów, Pana Donalda Tuska, wygłoszonym w dniu 18 listopada
2011 r.
Podwyższenie wieku emerytalnego spowoduje zmiany w zakresie uprawnień do
okresowych emerytur kapitałowych przysługujących ubezpieczonym urodzonym po 1948 r.,
członkom otwartych funduszy emerytalnych, na podstawie art. 24 ustawy z dnia 21 listopada
2008 r. o emeryturach kapitałowych (Dz. U. Nr 228, poz. 1507, z późn. zm.). Z takich
świadczeń korzystają wyłącznie kobiety, ponieważ okresowa emerytura kapitałowa
przysługuje do osiągnięcia 65 lat życia, a po osiągnięciu tego wieku przysługuje dożywotnia
emerytura kapitałowa. W związku z podwyższaniem wieku emerytalnego proponuje się, aby
w latach 2014 – 2020 prawo kobiet do okresowej emerytury kapitałowej było stopniowo
przedłużane, aż do osiągnięcia poziomu 67 lat życia (art. 12). Okresowe emerytury
kapitałowe mają charakter wygasający, ponieważ w przyszłości nastąpi zrównanie wieku
emerytalnego dla obu płci do 67 lat.
Do pilnego uregulowania odrębną ustawą pozostaje kwestia zasad wypłaty
dożywotnich emerytur kapitałowych, z uwzględnieniem sytuacji osób, które wystąpią
o emeryturę częściową. Rada Ministrów przedstawi w najbliższym czasie stosowny projekt
ustawy.
Wprowadzenie zmian w zakresie wieku emerytalnego wymaga odpowiedniego
dostosowania wszystkich regulacji, które nawiązują do wysokości wieku emerytalnego
(art. 1 pkt 3, 4, pkt 8 – 13, 15 – 18, art. 4, art. 6 pkt 10, art. 10, 11, art. 12 pkt 7 oraz art. 13
i 14 projektu ustawy).

Zmiany proponowane w projekcie ustawy będą miały wpływ na sytuację społeczną
i gospodarczą, dlatego konieczne będzie dokonywanie przeglądów funkcjonowania systemu
emerytalnego po wejściu w życie ustawy i przedkładanie Sejmowi RP informacji o skutkach
obowiązywania nowych regulacji, nie rzadziej niż co 4 lata. Pierwszy przegląd
funkcjonowania systemu emerytalnego po wejściu w życie projektowanej ustawy powinien
nastąpić w 2016 r. (art. 20).
W związku ze zrównaniem wieku emerytalnego kobiet i mężczyzn powinien być
zrównany również wymagany od kobiet i mężczyzn okres składkowy i nieskładkowy, który
warunkuje prawo do podwyższenia emerytury do kwoty minimalnej emerytury. Dlatego
proponuje się stopniowe wydłużenie z 20 do 25 lat okresu składkowego i nieskładkowego,
uprawniającego kobiety do emerytury w minimalnej wysokości. Wydłużając ten staż od
1 stycznia 2014 r. o rok co dwa lata, docelowy staż na poziomie 25 lat, uprawniający kobiety
8