Rządowy projekt ustawy o ratyfikacji Umowy między Europejską Organizacją Badań Astronomicznych na Półkuli Południowej a Rządem Rzeczypospolitej Polskiej dotyczącej warunków przystąpienia Rzeczypospolitej Polskiej do Europejskiej Organizacji Badań Astronomicznych na Półkuli Południowej, podpisanej w Warszawie w dniu 28 października 2014r.

Druk nr 3094


Warszawa, 14 stycznia 2015 r.
SEJM

RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
VII kadencja
Prezes Rady Ministrów

RM-10-120-14



Pan

Radosław Sikorski

Marszałek Sejmu

Rzeczypospolitej Polskiej

Szanowny Panie Marszałku
Na podstawie art. 118 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia
2 kwietnia 1997 r. przedstawiam Sejmowi Rzeczypospolitej Polskiej projekt
ustawy
- o ratyfikacji Umowy między Europejską
Organizacją Badań Astronomicznych
na Półkuli Południowej a Rządem
Rzeczypospolitej
Polskiej
dotyczącej
warunków przystąpienia Rzeczypospolitej
Polskiej do Europejskiej Organizacji
Badań Astronomicznych na Półkuli
Południowej, podpisanej w Warszawie
w dniu 28 października 2014r.
W załączeniu przedstawiam także opinię dotyczącą zgodności
proponowanych regulacji z prawem Unii Europejskiej.
Jednocześnie uprzejmie informuję, że do prezentowania stanowiska Rządu
w tej sprawie w toku prac parlamentarnych zostali upoważnieni Minister Nauki
i Szkolnictwa Wyższego oraz Minister Spraw Zagranicznych.

Z poważaniem

(-) Ewa Kopacz

Projekt
U S T A W A
z dnia
o ratyfikacji Umowy między Europejską Organizacją Badań Astronomicznych na
Półkuli Południowej a Rządem Rzeczypospolitej Polskiej dotyczącej warunków
przystąpienia Rzeczypospolitej Polskiej do Europejskiej Organizacji Badań
Astronomicznych na Półkuli Południowej, podpisanej w Warszawie
w dniu 28 października 2014 r.
Art. 1. Wyraża się zgodę na dokonanie przez Prezydenta Rzeczypospolitej
Polskiej ratyfikacji Umowy między Europejską Organizacją Badań Astronomicznych
na Półkuli Południowej a Rządem Rzeczypospolitej Polskiej dotyczącej warunków
przystąpienia Rzeczypospolitej Polskiej do Europejskiej Organizacji Badań
Astronomicznych na Półkuli Południowej, podpisanej w Warszawie w dniu 28
października 2014 r.
Art. 2. Ustawa wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia.












UZASADNIENIE
I. Potrzeba i cel przystąpienia Rzeczypospolitej Polskiej do Organizacji
Koncepcja budowy nowych teleskopów i prowadzenia za ich pomocą badań naukowych
przez Europejską Organizację Badań Astronomicznych na Półkuli Południowej (zwaną
dalej „Organizacją”) jest rekomendowana przez Europejskie Forum Strategii
ds. Infrastruktury Badawczej w dokumencie „Europejska Mapa Drogowa Infrastruktury
Badawczej”.
Organizacja, będąca organizacją międzynarodową, została ustanowiona Konwencją
o utworzeniu Europejskiej Organizacji Badań Astronomicznych na Półkuli Południowej
wraz ze stanowiącym jej załącznik Protokołem Finansowym (zwanymi dalej łącznie
„Konwencją”), sporządzoną w Paryżu w dniu 5 października 1962 r. Pierwotnymi
stronami Konwencji były: Republika Federalna Niemiec, Królestwo Belgii, Republika
Francuska, Królestwo Holandii oraz Królestwo Szwecji. Od tej daty do Konwencji
przystąpiły następujące państwa: Królestwo Danii w 1967 r., Konfederacja Szwajcarii
i Republika Włoska w 1982 r., Republika Portugalska w 2001 r., Zjednoczone
Królestwo w 2002 r., Republika Finlandii w 2004 r., Królestwo Hiszpanii w 2006 r.,
Republika Czeska w 2007 r. oraz Republika Austrii w 2008 r.
W nawiązaniu do Konwencji, zasady działania Organizacji reguluje Protokół w sprawie
Przywilejów i Immunitetów Europejskiej Organizacji Badań Astronomicznych na
Półkuli Południowej (zwany dalej „Protokołem”), sporządzony w Paryżu w dniu
12 lipca 1974 r.
Zarówno Konwencja, jak i Protokół stanowią załączniki do Umowy.
W zamierzeniach programowych Organizacji jest prowadzenie, na najwyższym
poziomie światowym, badań dotyczących wszystkich znanych typów obiektów
i zjawisk we wszechświecie, obserwowanych w zakresie optycznym, bliskim
ultrafiolecie, podczerwieni i w mikrofalach, to jest w zakresach dostępnych do
obserwacji z powierzchni ziemi. Badania obejmują tematy od wielkoskalowej struktury
wszechświata, powstawania, struktury i ewolucji galaktyk, poprzez własności materii
międzygwiazdowej, powstawania, ewolucji i śmierci gwiazd, aż do poszukiwania planet
pozasłonecznych i szczegółowego badania ich dynamiki, struktury, pochodzenia
i własności. W każdym z tych tematów obserwacje teleskopami Organizacji przynoszą
2
przełomowe dane i ważne odkrycia. Ich wynikiem jest opublikowanie w ostatnich
latach około 800 publikacji naukowych w czasopismach z wysokim impact factor,
w tym kilkanaście w „Nature” i „Science”.
Organizacja posiada bogate instrumentarium budowane sukcesywnie od chwili
powstania w 1962 r. Znajduje się ono w trzech obserwatoriach na pustyni Atacama
w Chile. W najstarszym z nich, na szczycie góry La Silla, znajdują się dwa duże
teleskopy o średnicy 3,6 m, jeden o średnicy 2,2 m i kilka mniejszych. Na szczycie
Paranal znajdują się 4 wielkie teleskopy o średnicy 8,2 m oraz 4 mniejsze, o średnicy
1,8 m. Każdy z nich może funkcjonować samodzielnie lub współdziałać z innymi
w trybie interferometrycznym, co daje zdolność rozdzielczą nieosiąganą nigdzie indziej
na świecie. Na płaskowyżu Llano de Chajnantor położonym na wysokości 5100 m (dla
zminimalizowania szkodliwego wpływu atmosfery na obserwacje) znajduje się teleskop
APEX o średnicy 12 m do obserwacji w zakresie mikrofalowym. Jest on prototypem
radioteleskopów wchodzących w skład zestawu ALMA. Cały zestaw ALMA będzie
składać się z 54 anten o średnicy 12 m i 12 anten o średnicy 7 m. Będzie to najczulszy
i najbardziej precyzyjny na świecie instrument do obserwacji w zakresie mikrofal.
W 2011 r. zmontowano już pierwsze 8 anten, a cały zestaw został ukończony w 2013 r.
Kolejnym instrumentem w budowie jest wielki (daleko wyprzedzający wszystko to, co
dotychczas osiągnięto w dziedzinie budowy teleskopów) 40-metrowy teleskop E-ELT,
który stanie na szczycie góry Cerro Armazones.
Wszystkie teleskopy wyposażone są w instrumenty pomocnicze rejestrujące
i analizujące promieniowanie obserwowanych obiektów. Są one dobrane indywidualnie
do każdego z nich, co powoduje, że każdy teleskop realizuje unikalne,
wyspecjalizowane zadanie, takie jak fotometria w podczerwieni, spektroskopia w dużej
i małej dyspersji, interferometria itp. Instrumenty te wykorzystują najbardziej
zaawansowane techniki. Wszystkie instrumenty są stale ulepszane lub zastępowane
nowszymi, a znaczna ich większość jest projektowana i budowana w sekcji
inżynieryjno-technicznej Organizacji. Podsumowując, Organizacja jest największym
i najnowocześniejszym obserwatorium astronomicznym na świecie.
Astronomia polska od lat znajduje się na czele krajowego rankingu dziedzin, z których
polskie prace naukowe są najczęściej cytowane na świecie. Polscy astronomowie
dokonali (czasem we współpracy z zagranicznymi partnerami) szeregu ważnych odkryć,
3
docenianych nie tylko przez świat naukowy, ale i światowe media. Sukcesy swoje
zawdzięczają przede wszystkim odważnemu inicjowaniu badań w nowych obszarach
astronomii, które nie wymagają jeszcze wielkich, kosztownych urządzeń. Za przykłady
mogą służyć programy OGLE i ASAS polegające na masowym monitorowaniu jasności
olbrzymiej liczby gwiazd, do czego wystarcza niewielki teleskop wyposażony
w unikalną kamerę CCD własnej konstrukcji o najlepszych na świecie parametrach
wraz z własnym oprogramowaniem komputerowym. Jednak dalsze, bardziej
szczegółowe, badania obiektów lub zjawisk odkrytych w tych programach
podejmowane są przez inne zespoły mające dostęp do dużych, wyspecjalizowanych
urządzeń i wyrafinowanych technik obserwacyjnych.
Polskie zespoły badawcze nie mają obecnie dostępu do instrumentów badawczych
Organizacji, na poziomie zagwarantowanym dla zespołów z krajów członkowskich.
Zdarza się, że polscy astronomowie biorą udział w międzynarodowych zespołach
z naukowcami z krajów członkowskich. Jednakże pomimo autorstwa tematu badań są
zmuszeni do dzielenia się autorstwem publikacji i odkryć z kolegami mającymi dostęp
do teleskopów Organizacji. Dorywczy charakter takich badań nie sprzyja realizacji
stabilnych, obszernych programów badawczych i specjalizacji naukowców
w określonych technikach badawczych, co jest niezbędnym warunkiem uzyskania
nowych, wartościowych wyników.
Przystąpienie Rzeczypospolitej Polskiej do Organizacji zagwarantuje krajowym
jednostkom naukowym pełny dostęp do wszystkich instrumentów i możliwość
prowadzenia badań dotychczas niedostępnych dla polskich zespołów badawczych.
Warto podkreślić, że w odróżnieniu od wielu innych organizacji międzynarodowych,
gdzie badania prowadzone są w dużych, kilkusetosobowych zespołach, w których
polski udział jest słabo widoczny, w Organizacji można przeprowadzić ambitny
program badawczy w niewielkim zespole z dominującym udziałem Polaków, którym
przypadnie splendor z ewentualnego odkrycia. Polska będzie miała zapewniony udział
we wszystkich gremiach kierowniczych i decyzyjnych, co oznacza wpływ na
realizowane programy badawcze. Dzięki temu polscy astronomowie staną się
pożądanymi partnerami naukowymi dla międzynarodowych zespołów badawczych.
Polacy będą współzarządzać tą wielką i nowoczesną instytucją, a polscy inżynierowie
będą brali udział w projektowaniu i budowie unikatowych urządzeń badawczych
4