Rządowy projekt ustawy o ochronie zwierząt wykorzystywanych do celów naukowych lub edukacyjnych

16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody. Ponadto, w odróżnieniu od ustawy z dnia
21 stycznia 2005 r. o doświadczeniach na zwierzętach, w projektowanej ustawie
dopuszcza się wykorzystanie zwierząt bezdomnych, jednak wyłącznie wtedy, gdy celem
procedury jest zbadanie zdrowia i dobrostanu tych zwierząt lub zapobieżenie
poważnemu zagrożeniu powodowanemu przez te zwierzęta dla zdrowia ludzi lub
zwierząt lub dla środowiska i cel ten można osiągnąć wyłącznie przy wykorzystaniu
tych zwierząt. Jako poważne zagrożenie będzie traktowane takie zagrożenie
powodowane przez zwierzęta bezdomne dla zdrowia ludzi lub zwierząt lub dla
środowiska, którego wystąpienie jest wysoce prawdopodobne. Lokalna komisja,
udzielając
zgody
na
przeprowadzenie
doświadczenia,
oceni
stopień
i prawdopodobieństwo narażenia ludzi, zwierząt, czy środowiska na zagrożenie ze
strony zwierząt bezdomnych oraz możliwość uniknięcia tego zagrożenia i skutki
niewykonania procedury z wykorzystaniem tych zwierząt.
Projektowana ustawa dopuszcza także wykorzystanie zwierząt z rzędu naczelnych,
jednakże wyłącznie w przypadku badań podstawowych, mających na celu zachowanie
danego gatunku zwierząt z rzędu naczelnych lub gdy ma to przeciwdziałać chorobom
powodującym przewlekłą niepełnosprawność u ludzi lub zagrażającym ich życiu.
Zgodnie z projektem ustawy, podmiot zamierzający prowadzić działalność w zakresie
wykorzystywania zwierząt do celów naukowych lub edukacyjnych jest obowiązany
uzyskać wpis do rejestru hodowców, dostawców i użytkowników zgodnie z rodzajem
planowanej działalności. W ustawie z dnia 21 stycznia 2005 r. o doświadczeniach na
zwierzętach prowadzenie działalności w zakresie hodowli zwierząt laboratoryjnych lub
dostarczania zwierząt doświadczalnych było uznawane za prowadzenie działalności
gospodarczej i wymagało uzyskania zezwolenia powiatowego lekarza weterynarii, zaś
jednostkami uprawnionymi do przeprowadzania doświadczeń na zwierzętach były
jednostki doświadczalne wpisane do wykazu prowadzonego przez ministra właściwego
do spraw nauki. W projektowanej ustawie uzyskanie wpisu do rejestru jest uzależnione
od wydania przez powiatowego lekarza weterynarii decyzji administracyjnej
stwierdzającej, iż podmiot zamierzający prowadzić dany rodzaj działalności objętej
wpisem spełnia wymagania niezbędne do jej prowadzenia określone w projektowanej
ustawie. Decyzja taka będzie wydawana na wniosek podmiotu zamierzającego
prowadzić dany rodzaj działalności, zawierający określone dane i informacje.
Powiatowy lekarz weterynarii przekaże ministrowi właściwemu do spraw nauki decyzję
11
administracyjną stwierdzającą spełnienie wymagań niezbędnych do prowadzenia
danego rodzaju działalności objętej wpisem wraz z wnioskiem. Minister właściwy do
spraw nauki, w terminie 14 dni od dnia przekazania przez powiatowego lekarza
weterynarii tej decyzji, wpisze podmiot do rejestru hodowców, dostawców
i użytkowników. Rejestr będzie prowadzony w postaci elektronicznej i będzie
odpowiadał zasadom interoperacyjności, z tym że do czasu dostosowania go do tych
zasad rejestr będzie zamieszczany w Biuletynie Informacji Publicznej na stronie
podmiotowej ministra właściwego do spraw nauki w formie nieinteroperacyjnej.
W przypadku zaistnienia zmian w zakresie informacji wpisanych do rejestru
dotyczących miejsca wykonywania działalności przez hodowcę, dostawcę lub
użytkownika (art. 27 ust. 3 pkt 1 projektu ustawy), rodzaju wykonywanej działalności
(art. 27 ust. 3 pkt 2) lub gatunków zwierząt hodowanych, dostarczanych lub
wykorzystywanych w procedurach (art. 27 ust. 3 pkt 5), hodowca, dostawca lub
użytkownik będą obowiązani ponownie uzyskać decyzję administracyjną powiatowego
lekarza weterynarii stwierdzającą spełnienie wymagań niezbędnych do prowadzenia
danego rodzaju działalności. Nieuzyskanie takiej decyzji jako naruszenie wymagań
określonych w ustawie stanowi podstawę do wyznaczenia przez powiatowego lekarza
weterynarii terminu na usunięcie stwierdzonych nieprawidłowości, a w przypadku ich
nieusunięcia w wyznaczonym terminie – wystąpienia do ministra właściwego do spraw
nauki z wnioskiem o wykreślenie hodowcy, dostawcy lub użytkownika z rejestru.
Wykreślenia hodowcy, dostawcy i użytkownika z rejestru będzie dokonywał minister
właściwy do spraw nauki. Wykreślenie następuje – na wniosek powiatowego lekarza
weterynarii – w przypadku rażącego naruszenia warunków określonych dla
wykonywania danego rodzaju działalności objętej wpisem lub nieusunięcia przez
podmiot wpisany do rejestru nieprawidłowości w prowadzonej działalności objętej
wpisem w wyznaczonym terminie. Regulacja ta zapewnia przeniesienie do systemu
prawa polskiego postanowień dyrektywy 2010/63/UE przewidujących cofnięcie
pozwolenia udzielonego hodowcy, dostawcy lub użytkownikowi, w przypadku gdy
podmioty te przestaną spełniać wymagania określone w tej dyrektywie. Rażącym
naruszeniem warunków określonych dla wykonywania określonego rodzaju działalności
objętej wpisem jest stwierdzenie przez powiatowego lekarza weterynarii w trakcie
kontroli:
12
1) braku zawartej z lekarzem weterynarii umowy o świadczenie w ośrodku usług
weterynaryjnych, a także niewyznaczenia w ośrodku osoby lub osób albo
niepodpisania umowy z osobą lub osobami posiadającymi wiedzę i doświadczenie
w zakresie dobrostanu zwierząt utrzymywanych w ośrodku,
2) trzykrotnego naruszenia wymagań dotyczących warunków utrzymywania zwierząt
wykorzystywanych do celów naukowych lub edukacyjnych,
3) wykonywania procedury nieobjętej zgodą na przeprowadzenie doświadczenia.
Wykreślenie z rejestru może także nastąpić na wniosek hodowcy, dostawcy lub
użytkownika w przypadku zaprzestania wykonywania działalności objętej wpisem.
Projektowana ustawa określa wymagania, jakie powinien spełniać ośrodek, w którym są
utrzymywane zwierzęta wykorzystywane do celów naukowych lub edukacyjnych.
Podmiot zamierzający prowadzić dany rodzaj działalności objętej wpisem do rejestru
ma obowiązek zapewnić, aby prowadzony przez niego ośrodek był wyposażony
w urządzenia i sprzęt dostosowany do potrzeb i cech utrzymywanych gatunków
zwierząt, a w przypadku użytkownika umożliwiający także wykonywanie procedur przy
jak najmniejszym dystresie zwierząt. Wymagania, jakie powinien spełniać ośrodek, oraz
minimalne wymagania w zakresie opieki nad zwierzętami utrzymywanymi w ośrodku,
zostaną określone w rozporządzeniu wydanym przez ministra właściwego do spraw
rolnictwa. W rozporządzeniu tym zostaną wprowadzone regulacje, które zapewnią
przeniesienie do prawa polskiego postanowień zawartych w załączniku nr III do
dyrektywy 2010/63/UE.
Dyrektywa 2010/63/UE wymaga, aby personel zatrudniony u hodowców, dostawców
oraz użytkowników był odpowiednio wykształcony, wyszkolony i kompetentny przed
podjęciem którejkolwiek z funkcji polegających na planowaniu procedur i doświadczeń,
wykonywaniu procedur, opiece nad zwierzętami, a w przypadku użytkownika ponadto
uśmiercaniu zwierząt. Pozostawia jednak swobodę w określeniu kwalifikacji tych osób,
podkreślając jednocześnie, że od kwalifikacji zawodowych personelu w dużym stopniu
zależy dobrostan zwierząt wykorzystywanych w procedurach. W związku z powyższym
w projektowanej ustawie zostały określone wymagania dotyczące wykształcenia,
a także odbycia odpowiednich szkoleń lub posiadania praktycznych umiejętności przez
osoby, które sprawują opiekę nad zwierzętami, planują procedury i doświadczenia oraz
są odpowiedzialne za ich przeprowadzenie, uśmiercają zwierzęta, wykonują procedury
i uczestniczą w ich wykonaniu. Zakres programów szkoleń oraz praktyk, o których
13
mowa w art. 20 i art. 21 projektu ustawy, oraz wzory dokumentów potwierdzających
ich ukończenie zostaną określone w rozporządzeniu wydanym przez ministra
właściwego do spraw nauki.
Projektowana ustawa nakłada także nowe obowiązki na hodowcę, dostawcę
i użytkownika, w szczególności w zakresie wyznaczenia w ośrodku osób
odpowiedzialnych za:
1)
nadzór nad:
a)
osobami sprawującymi opiekę nad zwierzętami utrzymywanymi w ośrodku,
b)
dobrostanem zwierząt utrzymywanych w ośrodku;
2)
zapewnienie osobom, o których mowa w art. 20 i art. 21, dostępu do informacji
dotyczących gatunków zwierząt utrzymywanych w ośrodku;
3)
organizację szkoleń dla osób, o których mowa w art. 20 i art. 21.
Jednocześnie hodowcy, dostawcy i użytkownikowi pozostawiono swobodę w zakresie
formy podjęcia współpracy z tymi osobami.
W projektowanej ustawie nałożono na hodowcę, dostawcę i użytkownika obowiązek
zapewnienia w ośrodku realizacji zadań w zakresie dobrostanu zwierząt,
w szczególności udzielania porad dotyczących dobrostanu zwierząt utrzymywanych
w ośrodku oraz monitorowania dobrostanu tych zwierząt. Ma to zapewnić przede
wszystkim praktyczne stosowanie i terminowe wdrażanie najnowszych osiągnięć
technicznych i naukowych wynikających z zasad zastąpienia, ograniczenia
i udoskonalenia, w celu poprawienia jakości życia zwierząt utrzymywanych w ośrodku.
Jednocześnie hodowcy, dostawcy i użytkownikowi pozostawiono wybór w zakresie
sposobu wykonania tych zadań przez dopuszczenie możliwości zawarcia umowy o ich
wykonanie lub wyznaczenia w ośrodku osoby lub osób posiadających wiedzę
i doświadczenie w zakresie dobrostanu zwierząt. Wykonywanie zadań w zakresie
dobrostanu zwierząt odbywa się przy współpracy lekarza weterynarii, o którym mowa
w art. 23 projektowanej ustawy, a w ośrodku użytkownika dodatkowo z udziałem
pracownika naukowego spełniającego wymagania w zakresie wykształcenia
i doświadczenia zawodowego określone w art. 21 ust. 1 projektu ustawy.
Projektowana ustawa wprowadza kategorię małych hodowców, dostawców
i użytkowników, za których uznaje się podmioty utrzymujące zwierzęta
w pomieszczeniach do ich utrzymywania o powierzchni nieprzekraczającej łącznie
100 m2. Kryterium to zostało wskazane z uwzględnieniem wymagań określonych
14
w załączniku nr III do dyrektywy 2010/53/UE, w szczególności biorąc pod uwagę
powierzchnię przeznaczoną do utrzymywania danego gatunku zwierzęcia. Określona
w projekcie ustawy powierzchnia pozwala, w przypadku małych zwierząt
laboratoryjnych (takich jak myszy czy szczury), utrzymywać do kilkuset zwierząt
w pomieszczeniu (przeciętna powierzchnia takiego pomieszczenia to ok. 20 m2),
a w przypadku zwierząt większych (psy, koty) jest to powierzchnia umożliwiająca
utrzymywanie kilku lub kilkunastu zwierząt. W celu ułatwienia takim podmiotom
realizacji obowiązku dotyczącego wskazania osoby lub osób wykonujących zadania
w zakresie dobrostanu zwierząt utrzymywanych w ośrodku, przepisy projektowanej
ustawy umożliwiają im wspólne (ograniczone do nie więcej niż pięciu takich
podmiotów) zawarcie z tą samą osobą lub tymi samymi osobami umowy o wykonanie
tych zadań.
Projektowana ustawa, realizując wymaganie dyrektywy 2010/63/UE, polegające na
konieczności zapewnienia w ośrodku właściwej opieki weterynaryjnej, zobowiązuje
hodowców, dostawców i użytkowników do zawarcia umowy z lekarzem weterynarii
w sprawie świadczenia usług weterynaryjnych w ośrodku. Zgodnie z obowiązującymi
przepisami (ustawa z dnia 21 grudnia 1990 r. o zawodzie lekarza weterynarii i izbach
lekarsko-weterynaryjnych)
jedynie
lekarz weterynarii posiada
odpowiednie
wykształcenie i kwalifikacje oraz prawo do wykonywania zawodu, w szczególności
badania zwierząt, kontroli ich stanu zdrowia oraz ich leczenia. Zatem tylko lekarz
weterynarii posiadający prawo wykonywania zawodu i wpisany do rejestru członków
właściwej okręgowej izby lekarsko-weterynaryjnej może pełnić obowiązki doradcze
w zakresie dobrostanu i leczenia zwierząt utrzymywanych przez hodowców, dostawców
i użytkowników.
Projektowana ustawa zobowiązuje hodowców, dostawców i użytkowników do
prowadzenia ewidencji
hodowanych, nabywanych, dostarczanych lub
wykorzystywanych w procedurach zwierząt, co ma zapewnić monitorowanie
przestrzegania przepisów ustawy, m. in. w zakresie liczby zwierząt i ich pochodzenia
oraz postępowania z tymi zwierzętami. Zakres danych umieszczanych w ewidencji
został szczegółowo określony w art. 30 ust. 1 projektu ustawy. Zgodnie z dyrektywą
2010/63/UE projektowana ustawa w sposób szczególny reguluje kwestię prowadzenia
ewidencji dotyczącej zwierząt z rzędu naczelnych, psów oraz kotów. Przewiduje się, że
zwierzęta te powinny być wpisane do ewidencji niezwłocznie po urodzeniu,
15