Rządowy projekt ustawy o ochronie zwierząt wykorzystywanych do celów naukowych lub edukacyjnych

dotkliwości procedur – ze względu na przewidywany poziom bólu, cierpienia, dystresu
lub trwałego uszkodzenia organizmu – ustalając następujące kategorie dotkliwości:
1)
terminalna, bez odzyskania przytomności przez zwierzę – procedura
wykonywana całkowicie w znieczuleniu ogólnym, po którym zwierzę nie
odzyskuje przytomności,
2)
łagodna – procedura wykonywana na zwierzętach, w wyniku której zwierzęta
mogą doświadczać krótkotrwałego łagodnego bólu, cierpienia lub dystresu, jak
również procedura bez istotnego niekorzystnego oddziaływania na dobrostan lub
ogólny stan zdrowia zwierząt,
3)
umiarkowana – procedura wykonywana na zwierzętach, w wyniku której
zwierzęta mogą doświadczać krótkotrwałego umiarkowanego bólu, cierpienia
lub dystresu lub długotrwałego łagodnego bólu, cierpienia lub dystresu, jak
również procedura, która może powodować umiarkowane niekorzystne
oddziaływanie na dobrostan lub ogólny stan zdrowia zwierząt,
4)
dotkliwa – procedura wykonywana na zwierzętach, w wyniku której zwierzęta
mogą doświadczać dotkliwego bólu, cierpienia lub dystresu lub długotrwałego
umiarkowanego bólu, cierpienia lub dystresu, jak również procedura, która może
powodować dotkliwe niekorzystne oddziaływanie na dobrostan lub ogólny stan
zdrowia zwierząt.
Jednolitemu nadawaniu procedurom kategorii dotkliwości służy odwołanie do
załącznika nr VIII do dyrektywy 2010/63/UE. Należy przy tym podkreślić, iż istnieje
najłagodniejsza grupa działań wykonywanych na zwierzętach, która zostanie wyłączona
z zakresu stosowania projektowanej ustawy – są to te czynności, które – zgodnie ze
sztuką lekarsko-weterynaryjną – nie powodują u zwierzęcia bólu, cierpienia, dystresu
lub trwałego uszkodzenia organizmu w stopniu równym ukłuciu igłą lub
intensywniejszym. Projektowana ustawa przyjmuje również założenie wyrażone
w dyrektywie 2010/63/UE, że z etycznego punktu widzenia konieczne jest określenie
górnej granicy bólu, cierpienia, dystresu lub możliwości trwałego uszkodzenia
organizmu, na które podczas wykonywania procedur może być narażone zwierzę.
W związku z powyższym wprowadza się regulację, zgodnie z którą niedopuszczalne
jest wykonanie procedury, jeżeli wiąże się ona z dotkliwym bólem, cierpieniem lub
dystresem, które mogą mieć charakter długotrwały i nie można ich złagodzić, a tym
samym wykraczałyby poza kategorię procedury „dotkliwa”.
6
Regulacja zawarta w art. 5 ust. 2 projektowanej ustawy przewiduje, że niedopuszczalne
będzie wykonanie procedury w celu otrzymania danych, które zostały uzyskane
w innych państwach członkowskich Unii Europejskiej w wyniku wykonywania
procedur uznawanych przez prawodawstwo Unii Europejskiej, w szczególności
w zakresie pasz, produktów biobójczych, produktów leczniczych, substancji
chemicznych, środków ochrony roślin, wyrobów medycznych lub żywności, chyba że
potwierdzenie tych danych jest niezbędne, aby wykorzystać je do badań mających na
celu ochronę zdrowia publicznego, bezpieczeństwa lub środowiska naturalnego. Zakaz
ten ma na celu ograniczenie liczby zwierząt i ich cierpienia w wyniku powtarzania
procedur. Istotnym w tym przypadku kryterium jest uzyskanie wyników za pomocą
procedur uznawanych przez prawodawstwo Unii Europejskiej, w szczególności
przepisy wynikające z art. 36 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, jak na
przykład rozporządzenie Komisji (UE) nr 234/2011 z dnia 10 marca 2011 r. w sprawie
wykonania rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1331/2008
ustanawiającego jednolitą procedurę wydawania zezwoleń na stosowanie dodatków do
żywności, enzymów spożywczych i środków aromatyzujących (Dz. Urz. UE L 64
z 11.03.2011, str. 15, z późn. zm.), rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady
(WE) nr 1107/2009 z dnia 21 października 2009 r. dotyczącego wprowadzania do
obrotu środków ochrony roślin i uchylającego dyrektywy Rady 79/117/EWG
i 91/414/EWG (Dz. Urz. UE L 309 z 24.11.2009, str. 1, z późn. zm.), rozporządzenie
Komisji (WE) nr 440/2008 z dnia 30 maja 2008 r. ustalające metody badań zgodnie
z rozporządzeniem (WE) nr 1907/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie
rejestracji, oceny, udzielania zezwoleń i stosowanych ograniczeń w zakresie
chemikaliów (REACH) (Dz. Urz. UE L 142 z 31.05.2008, str. 111, z późn. zm.),
rozporządzenie (WE) nr 1907/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 grudnia
2006 r. w sprawie rejestracji, oceny, udzielania zezwoleń i stosowanych ograniczeń
w zakresie chemikaliów (REACH) i utworzenia Europejskiej Agencji Chemikaliów,
zmieniające dyrektywę 1999/45/WE oraz uchylające rozporządzenie Rady (EWG)
nr 793/93 i rozporządzenie Komisji (WE) nr 1488/94, jak również dyrektywę Rady
76/769/EWG i dyrektywy Komisji 91/155/EWG, 93/67/EWG, 93/105/WE
i 2000/21/WE (Dz. Urz. UE L 396 z 30.12.2006, str. 1, z późn. zm.), dyrektywa
2001/83/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 6 listopada 2001 r. w sprawie
wspólnotowego kodeksu odnoszącego się do produktów leczniczych stosowanych
7
u ludzi (Dz. Urz. UE L 311/67 z 28.11.2001, str. 69, z późn. zm.), dyrektywa
2001/82/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 6 listopada 2001 r. w sprawie
wspólnotowego kodeksu odnoszącego się do weterynaryjnych produktów leczniczych
(Dz. Urz. WE L 311 z 28.11.2001, str. 1, z późn. zm.; Dz. Urz. UE Polskie wydanie
specjalne rozdz. 13, t. 27, str. 3).
W celu zwiększenia ochrony zwierząt wykorzystywanych w procedurach
w projektowanej ustawie wprowadza się obowiązek eliminowania bólu, cierpienia,
dystresu lub trwałego uszkodzenia organizmu wykorzystywanych zwierząt podczas
wykonywania procedury przez zastosowanie znieczulenia lub innych metod
zapewniających zmniejszenie do minimum bólu, cierpienia lub dystresu. Zmniejszeniu
liczby zwierząt wykorzystywanych w procedurach ma również służyć wprowadzenie
możliwości ponownego wykorzystania zwierzęcia w nowej procedurze, w sytuacji gdy
może zostać wykorzystane inne zwierzę niepoddane dotychczas żadnej innej
procedurze. Ponowne wykorzystanie zwierzęcia w nowej procedurze jest jednak
możliwe dopiero po zbadaniu tego zwierzęcia przez lekarza weterynarii i wyrażeniu
przez niego zgody na wykorzystanie w procedurze. Lekarz weterynarii przed
udzieleniem zgody na ponowne wykorzystanie zwierzęcia w procedurze sprawdza, czy
stan zdrowia zwierzęcia i jego dobrostan na to pozwalają. Ponownym wykorzystaniem
nie będzie jednak wykorzystanie zwierzęcia w kolejnej procedurze, jeżeli stanowi ona
kontynuację poprzedniej i była przewidziana w projekcie doświadczenia, a cel
doświadczenia można osiągnąć jedynie przez wykorzystanie tego zwierzęcia. Za
ponowne wykorzystanie zwierzęcia w nowej procedurze nie będzie również uznawane
wykorzystanie w procedurze zwierzęcia genetycznie zmodyfikowanego, jeżeli jego
urodzenie i wyhodowanie zostało zakwalifikowane jako procedura zmierzająca do
realizacji celu doświadczenia.
Zwiększeniu ochrony zwierząt wykorzystanych w procedurach służy wprowadzony
w projekcie ustawy obowiązek badania zwierzęcia przez lekarza weterynarii po
zakończeniu procedury. Lekarz ten podejmuje wówczas – z uwzględnieniem dobrostanu
zwierząt – decyzję o pozostawieniu wykorzystanego zwierzęcia przy życiu albo o jego
uśmierceniu, przy czym projektowana ustawa wprowadza obowiązek podjęcia decyzji
o uśmierceniu tylko w przypadku, gdy istnieje uzasadnione przypuszczenie, że po
zakończeniu doświadczenia u zwierzęcia wystąpi trwałe uszkodzenie organizmu lub
będzie ono odczuwać nadal dotkliwy lub umiarkowany ból, cierpienie i dystres. Projekt
8
ustawy, zgodnie z przepisami dyrektywy 2010/63/UE, określa dopuszczalne metody
uśmiercania zwierząt i kwalifikacje osób wyznaczanych w ośrodku użytkownika do
uśmiercania zwierząt. Użytkownik jest obowiązany do wyznaczenia osoby
odpowiedzialnej za uśmiercanie zwierząt jedynie spośród osób posiadających
kwalifikacje określone w art. 21 ust. 3 pkt 2 projektu ustawy, a uśmiercenia wolno
dokonać w sposób ograniczający do minimum ból, cierpienie lub dystres i wyłącznie
przy zastosowaniu metod określonych w załączniku nr IV do dyrektywy 2010/63/UE.
Natomiast w przypadku, gdy konieczne jest uśmiercenie zwierzęcia w ośrodku
hodowcy czy dostawcy, dokonuje się go w sposób określony w przepisach o ochronie
zwierząt.
Decyzję o pozostawieniu wykorzystanego zwierzęcia przy życiu, w odniesieniu do
gatunków zwierząt innych niż laboratoryjne lub zwierzęta gospodarskie
wykorzystywane w procedurze, może również podjąć osoba posiadająca wiedzę
w zakresie znajomości anatomii, fizjologii i zachowań danego gatunku zwierząt.
W przypadku pozostawienia po zakończeniu procedury zwierzęcia przy życiu należy
zapewnić mu opiekę, w tym także opiekę lekarsko-weterynaryjną, oraz warunki
utrzymania odpowiednie do jego stanu zdrowia i gatunku, a gdy pozwala na to jego stan
zdrowia, nie istnieje zagrożenie dla zdrowia publicznego, zdrowia zwierząt lub dla
środowiska naturalnego – zwierzę można przywrócić do siedliska przyrodniczego
właściwego dla jego gatunku albo znaleźć dla niego nowego opiekuna.
Zgodnie z projektowaną ustawą doświadczenia będzie można przeprowadzać przede
wszystkim na zwierzętach laboratoryjnych oraz zwierzętach gospodarskich. Zwierzęta
laboratoryjne to zwierzęta należące do następujących gatunków: mysz domowa (Mus
musculus), szczur wędrowny (Rattus norvegicus), świnka morska (Cavia porcellus),
chomik syryjski (Mesocricetus auratus), chomik chiński (Critetulus griseus),
myszoskoczek mongolski (Meriones unguiculatus), królik europejski (Oryctolagus
cuniculus), pies domowy (Canis familiaris), kot domowy (Felis catus), żaba trawna
(Rana temporaria), żaba lamparcia (Rana pipiens), platana szponiasta (Xenopus laevis),
platana tropikalna (Xenopus tropicalis), danio pręgowany (Danio rerio) oraz zwierzęta
z rzędu naczelnych stanowiące potomstwo zwierząt z rzędu naczelnych hodowanych
w niewoli, a także zwierzęta z rzędu naczelnych niestanowiące potomstwa zwierząt
z rzędu naczelnych hodowanych w niewoli, określone w rozporządzeniu wydanym
przez ministra właściwego do spraw nauki, które są hodowane wyłącznie do celów
9
określonych w projekcie ustawy lub których tkanki lub narządy są przeznaczone do
takiego wykorzystania. Takie zdefiniowanie zwierząt laboratoryjnych wiąże się
z koniecznością uzyskania wiedzy na temat podstawowych cech genetycznych,
biologicznych i behawioralnych wymienionych gatunków zwierząt, a ponadto ma na
celu zwiększenie zarówno jakości naukowej, jak i wiarygodności wyników procedur
przeprowadzanych z ich udziałem.
Projektowana ustawa ma również zastosowanie do żywych zwierząt kręgowych, w tym
form larwalnych zdolnych do samodzielnego odżywiania i form embrionalnych ssaków
w ostatniej jednej trzeciej życia płodowego albo znajdujących się we wcześniejszym
stadium rozwoju, gdy w wyniku wykonanych procedur, po osiągnięciu ostatniej jednej
trzeciej życia płodowego, mogą one doświadczać bólu, cierpienia, dystresu lub trwałego
uszkodzenia organizmu, oraz żywych głowonogów. Objęcie przepisami projektowanej
ustawy wskazanych wyżej form embrionalnych ssaków związane jest z dowodami
naukowymi wskazującymi na to, że takie formy w ostatniej jednej trzeciej życia
płodowego są narażone na zwiększone ryzyko odczuwania bólu, cierpienia i dystresu,
co może niekorzystnie wpływać na ich późniejszy rozwój. Ponadto wyniki badań
naukowych wskazują również, że procedury wykonywane na formach embrionalnych
ssaków we wcześniejszych stadiach rozwoju niż ostatnia jedna trzecia mogą prowadzić
do bólu, cierpienia, dystresu lub trwałego uszkodzenia organizmu, jeżeli pozostawi się
je przy życiu po przekroczeniu dwóch trzecich rozwoju. Ochroną przewidzianą
w projektowanej ustawie będą również objęte żywe głowonogi z uwagi na naukowo
potwierdzoną ich zdolność do odczuwania bólu, cierpienia, dystresu lub trwałego
uszkodzenia organizmu.
W projektowanej ustawie dopuszczono możliwość wykorzystania w procedurze
zwierząt z gatunków określonych w art. 2 ust. 1 pkt 2 projektu ustawy niepochodzących
z hodowli, wówczas gdy osiągnięcie celów procedury jest niemożliwe jedynie przy
wykorzystaniu zwierząt laboratoryjnych. Podobnie wykorzystanie w procedurach
zwierząt dzikich ograniczono jedynie do tych przypadków, w których osiągnięcie celu
procedury jest niemożliwe przy wykorzystaniu zwierząt hodowanych specjalnie do
wykorzystania w procedurach, co wiąże się z koniecznością zachowania tych gatunków
zwierząt i zapewnienia im dobrostanu. W przypadku gdy wykorzystanie w procedurach
dotyczy zwierząt dzikich objętych ochroną gatunkową, do wniosku dołącza się
oświadczenie o uzyskaniu zezwolenia, o którym mowa w art. 56 ustawy z dnia
10