Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz niektórych innych ustaw

5


uchodźcy, ani przez udzielenie zgody na pobyt tolerowany, skutkuje
– z wyjątkami określonymi w art. 16 ust. 3 ustawy – nakazaniem
opuszczenia terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Rozstrzygnięcie o sy-
tuacji prawnej cudzoziemca następuje w toku jednego postępowania
prowadzonego przez jeden organ administracyjny.
W dalszej części ustawa normuje kwestie proceduralne, tj. określa zasady
wszczęcia postępowania o nadanie statusu uchodźcy i jego prowadzenia.
Wszczęcie postępowania o nadanie statusu uchodźcy następuje na
wniosek złożony osobiście przez cudzoziemca. Wniosek z zasady obejmuje
małoletnie dzieci towarzyszące cudzoziemcowi i może dotyczyć także jego
współmałżonka, ale pod warunkiem, że wyrazi on na to pisemną zgodę.
W toku postępowania o nadanie statusu uchodźcy cudzoziemiec może
kontaktować się z przedstawicielem Urzędu Wysokiego Komisarza
Narodów Zjednoczonych do Spraw Uchodźców i innymi organizacjami
pozarządowymi. Uprawnienie to przysługuje również osobie, która podczas
trwania postępowania przebywa w ośrodku strzeżonym lub areszcie w celu
wydalenia, a także cudzoziemcowi, wobec którego toczy się postępowanie
o pozbawienie statusu uchodźcy.
Cudzoziemiec składa wniosek o nadanie statusu uchodźcy albo za
pośrednictwem komendanta oddziału Straży Granicznej obejmującego
terytorialnym zasięgiem działania m.st. Warszawę, albo komendanta
placówki Straży Granicznej. Organ przyjmujący wniosek sprawdza sposób
wypełnienia wniosku o nadanie statusu uchodźcy, w szczególności, czy
cudzoziemiec podał imię i nazwisko, ustala jego tożsamość, fotografuje go
i
pobiera jego odciski linii papilarnych, a także uzyskuje informacje
niezbędne do ustalenia państwa odpowiedzialnego za rozpatrzenie wniosku
o nadanie statusu uchodźcy, zgodnie z przepisami prawa wspólnotowego.
Ustawa upoważnia organ przyjmujący wniosek o nadanie statusu uchodźcy
do przeszukania cudzoziemca i jego bagażu. W przypadku stwierdzenia
braku przesłanek uzasadniających pozostawienie wniosku bez roz-
poznania, organ przyjmujący wniosek jest obowiązany do ustalenia
okoliczności związanych z wjazdem i pobytem cudzoziemca na terytorium


6


Rzeczypospolitej Polskiej oraz czy dana osoba dokonała czynów
określonych w art. 1F Konwencji Genewskiej, jak również do zapewnienia
przeprowadzenia badań lekarskich i niezbędnych zabiegów sanitarnych
ciała i odzieży, a w razie zaistnienia podejrzenia choroby zakaźnej, do
zawiadomienia o tym właściwego inspektora sanitarnego, a następnie do
niezwłocznego przekazania wniosku wraz z odebranymi dokumentami
podróży Prezesowi Urzędu do Spraw Repatriacji i Cudzoziemców, przed
którym toczy się dalsze postępowanie (zgodnie z projektem ustawy
– Szefowi Urzędu do Spraw Cudzoziemców).
Dalszym etapem postępowania o nadanie statusu uchodźcy jest
przesłuchanie cudzoziemca, który ma obowiązek stawić się na wezwanie
w celu złożenia zeznań i wyjaśnień, udostępnić wszystkie posiadane
dowody na potwierdzenie okoliczności uzasadniających nadanie statusu
uchodźcy, zawiadomić o każdej zmianie miejsca pobytu oraz przebywać na
terytorium Rzeczypospolitej Polskiej do dnia doręczenia mu decyzji
ostatecznej w sprawie o nadanie statusu uchodźcy.
Organ przyjmujący wniosek wydaje cudzoziemcowi tymczasowe
zaświadczenie tożsamości cudzoziemca, które jest ważne 30 dni.
Zaświadczenie tożsamości potwierdza tożsamość cudzoziemca i uprawnia
go do pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Kolejne
zaświadczenie tożsamości, o okresie ważności nieprzekraczającym
6 miesięcy, wydaje Prezes Urzędu do Spraw Repatriacji i Cudzoziemców.
Możliwe jest wydawanie następnych zaświadczeń tożsamości, aż do czasu
zakończenia postępowania. W przypadkach określonych w ustawie
następuje wymiana tych dokumentów.
Ustawa określa także przesłanki pozbawienia cudzoziemca statusu
uchodźcy, odsyłając w tym zakresie do okoliczności określonych w art. 1
ust. C Konwencji Genewskiej.
Zgodnie z ustawą, wobec cudzoziemca, który składając wniosek o nadanie
statusu uchodźcy nie miał prawa wjazdu lub przebywał na terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej nielegalnie bądź przed złożeniem wniosku
nielegalnie przekroczył lub usiłował przekroczyć granicę, otrzymał decyzję


7


o wydaleniu lub o zobowiązaniu do opuszczenia terytorium naszego kraju
albo po złożeniu wniosku o nadanie statusu uchodźcy okaże się, że
zachodzą okoliczności uzasadniające wydalenie cudzoziemca, zgodnie
z art. 88 ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o cudzoziemcach, można
zastosować szczególny środek zapobiegawczy w postaci umieszczenia
cudzoziemca w strzeżonym ośrodku lub, jeśli jest to niezbędne ze względu
na obronność lub bezpieczeństwo państwa albo bezpieczeństwo i porządek
publiczny, przez zastosowanie aresztu w celu wydalenia do momentu
zakończenia postępowania o nadanie statusu uchodźcy. O umieszczeniu
cudzoziemca w strzeżonym ośrodku lub o zastosowaniu wobec niego
aresztu w celu wydalenia, a także o przedłużeniu jego pobytu w tym
miejscu, postanawia sąd.
W związku z występowaniem w procedurze uchodźczej osób, które
wymagają szczególnego traktowania, tj. małoletnich pozbawionych opieki
oraz innych osób, w szczególności niepełnosprawnych czy torturowanych,
przewidziano odrębne unormowania dotyczące trybu postępowania
w takich przypadkach.
Zgodnie z ustawą cudzoziemcom, w sprawie których wszczęto po-
stępowanie o nadanie statusu uchodźcy, w drodze decyzji, przyznaje się
pomoc, gdy cudzoziemiec nie ma wystarczających środków na pokrycie we
własnym zakresie kosztów pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej
oraz innych możliwości zapewnienia sobie mieszkania i utrzymania.
Podstawową formą pomocy jest umieszczenie cudzoziemca w ośrodku dla
cudzoziemców ubiegających się o nadanie statusu uchodźcy. W przy-
padkach określonych w ustawie cudzoziemcowi udziela się pomocy poza
ośrodkiem w postaci świadczenia pieniężnego. W ramach pomocy ustawa
przewiduje także udzielenie opieki medycznej oraz, w przypadku gdy
cudzoziemiec cofnął wniosek o nadanie statusu uchodźcy, możliwość
pomocy w dobrowolnym wyjeździe z terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
W dalszej części ustawa reguluje prawa i obowiązki cudzoziemców, którym
nadano status uchodźcy. Przewidziano, że cudzoziemiec, któremu nadano
status uchodźcy, korzysta z ochrony na terytorium Rzeczypospolitej


8


Polskiej, polegającej na tym, że nie może on zostać zobowiązany do
opuszczenia terytorium naszego kraju ani wydalony, bez pozbawienia go
tego statusu, z wyjątkiem sytuacji określonej w art. 32 i 33 Konwencji
Genewskiej. Ale nawet wówczas ustawa przewiduje pewne ograniczenie,
gdyż decyzji takiej nie można nadać rygoru natychmiastowej wykonalności.
Cudzoziemiec posiadający status uchodźcy ma prawo otrzymania pomocy
w celu integracji ze społeczeństwem polskim, otrzymania dokumentu
podróży przewidzianego w Konwencji Genewskiej, a także karty pobytu.

III.

Charakterystyka projektu ustawy – różnice między dotychczasowym
a projektowanym stanem prawnym
Najistotniejszą zmianą wprowadzaną przez projekt ustawy o zmianie
ustawy o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej
Polskiej oraz niektórych innych ustaw, w stosunku do obowiązujących
obecnie uregulowań z tego zakresu, jest uzupełnienie, przewidzianych
w ustawie z dnia 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony
na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, form ochrony udzielanej
cudzoziemcom na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. W projekcie ustawy
wprowadzono nowy rodzaj ochrony cudzoziemców, tj. ochronę uzu-
pełniającą.
W przepisach ogólnych zmieniono przepis zawierający definicje ustawowe.
Zmiany te mają charakter porządkujący i wynikają z konieczności
dostosowania regulacji do rozwiązań przyjętych w przepisach prawa
materialnego i formalnego, dotyczących statusu uchodźcy. Uzupełniono
katalog form ochrony przewidzianych w ustawie, o ochronę uzupełniającą.
Przyjęto koncepcję, że status uchodźcy jest podstawową formą ochrony,
stąd każdy wniosek o udzielenie ochrony organ traktuje jak wniosek
o nadanie statusu uchodźcy, czyli o udzielenie ochrony przewidzianej
w przepisach prawa międzynarodowego, tj. Konwencji dotyczącej statusu
uchodźcy, sporządzonej w Genewie dnia 28 lipca 1951 r., o najszerszym
zakresie, z którą wiążą się największe uprawnienia. Jeżeli w toku
postępowania okaże się, że cudzoziemiec nie spełnia przesłanek do


9


nadania mu statusu uchodźcy, badane są przesłanki do udzielenia innej,
subsydiarnej formy ochrony, tj. ochrony uzupełniającej, a gdy i one nie
istnieją, pobytu tolerowanego. Status uchodźcy i ochronę uzupełniającą
dyrektywa 2004/83/WE zalicza do tzw. ochrony międzynarodowej. Zgoda
na pobyt tolerowany, wprawdzie nie jest zaliczana do ochrony
międzynarodowej, o której mowa w ww. dyrektywie, ale jest ona instytucją
polskiego prawa krajowego, a okoliczności uzasadniające jej udzielenie
mogą wyjść na jaw w toku postępowania o nadanie statusu uchodźcy, gdy
ma ono zakończyć się orzeczeniem wydalenia. Powyższa koncepcja
wynika z art. 2 lit. b zdanie drugie dyrektywy 2005/85/WE i choć w tym
przepisie dyrektywy ma ona zastosowanie do ochrony międzynarodowej,
w
projekcie ustawy należało ją odnieść do wszystkich form ochrony
cudzoziemców przewidzianych w prawie polskim.
W projekcie ustawy przewidziano dwa wyjątki od zasady, że każdy wniosek
o udzielenie ochrony traktowany jest jak wniosek o nadanie statusu
uchodźcy. Pierwszy z nich dotyczy wniosku o azyl, a drugi wniosku
o udzielenie ochrony ze względu na orzeczenie sądu o niedopuszczalności
wydania cudzoziemca albo rozstrzygnięcie Ministra Sprawiedliwości
o
odmowie jego wydania. Azyl będący instytucją prawa krajowego
przyznającą bardzo szeroki zakres ochrony, wynikający z udzielenia
cudzoziemcowi zezwolenia na osiedlenie się, udzielany jest, gdy istnieje
szeroko rozumiana potrzeba ochrony cudzoziemca oraz przemawia za tym
ważny interes Rzeczypospolitej Polskiej. Natomiast w drugim przypadku,
stanowiącym odstępstwo od ww. reguły, okoliczność wydania przez sąd lub
Ministra Sprawiedliwości stosownego rozstrzygnięcia stwierdzającego
niedopuszczalność wydania lub odmawiającego wydania cudzoziemca jest
wiadoma już w trakcie składania wniosku o udzielenie ochrony i nie ma
potrzeby przeprowadzania w tej sytuacji długotrwałego postępowania
w
sprawie o nadanie statusu uchodźcy. Jest to jedyny przypadek
uzasadniający udzielenie cudzoziemcowi zgody na pobyt tolerowany na
jego wniosek. Wobec powyższego wnioski o udzielenie azylu i zgody na
pobyt tolerowany ze względu na orzeczenie sądu o niedopuszczalności
wydania cudzoziemca albo rozstrzygnięcie Ministra Sprawiedliwości