Poselski projekt ustawy o świadczeniu pieniężnym dla małoletnich ofiar wojny 1939-1945 oraz o zmianie niektórych innych ustaw

Warszawa, 27 sierpnia 2008 r.

SEJM
RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

VI kadencja
Prezes Rady Ministrów

DSPA–140 –140(4)/08



Pan


Bronisław Komorowski
Marszałek Sejmu
Rzeczypospolitej
Polskiej




Przekazuję przyjęte przez Radę Ministrów stanowisko wobec poselskiego
projektu ustawy:

-
o
świadczeniu pieniężnym dla
małoletnich ofiar wojny 1939-1945
oraz o zmianie niektórych innych
ustaw (druk nr 634).

Jednocześnie informuję, że Rada Ministrów upoważniła Ministra Pracy
Polityki Społecznej do reprezentowania Rządu w tej sprawie w toku prac
parlamentarnych.




(-) Donald Tusk







Stanowisko Rządu
do poselskiego projektu ustawy o świadczeniu pieniężnym dla małoletnich
ofiar wojny 1939-1945 oraz o zmianie niektórych innych ustaw
(druk 634)




I.
Przedmiot proponowanej regulacji

Przedmiotem poselskiego projektu ustawy o świadczeniu pieniężnym dla małoletnich
ofiar wojny 1939-1945 oraz o zmianie niektórych innych ustaw jest zadośćuczynienie
osobom, które jako małoletnie podlegały represjom okresu wojny i do tej pory nie uzyskały
z tego tytułu jakichkolwiek świadczeń i żadnej formy moralnego zadośćuczynienia. Tym
samym w projekcie proponuje się przyznanie prawa do świadczenia pieniężnego osobom
małoletnim, wykonującym pracę przymusową, przez co najmniej 6 miesięcy, w okresie
1 września 1939 r. – 8 maja 1945 r., na rzecz III Rzeszy lub ZSRR. Wymogiem koniecznym
jest posiadanie obywatelstwa polskiego, zarówno w okresie podlegania represjom, jak
i obecnie, oraz posiadanie stałego miejsca zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej
Polskiej. Świadczenie będzie wypłacane ze środków budżetu państwa w wysokości 7,68 zł za
każdy pełny miesiąc podlegania przez małoletnią ofiarę wojny represjom, ale w wysokości
nie wyższej niż 153,19 zł miesięcznie. O przyznaniu prawa do przedmiotowego świadczenia
będzie decydował Kierownik Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych
w drodze decyzji administracyjnej, na podstawie wniosku osoby zainteresowanej oraz
dokumentów i dowodów potwierdzających rodzaj i okres represji. Wypłata świadczeń
powierzona zostanie właściwym organom emerytalno – rentowym.
Projektodawcy oszacowali, iż liczba przeszłych beneficjentów ustawy wyniesie około
75 tys. osób, a roczne koszty funkcjonowania ustawy będą mieścić się w granicach 90 – 120
mln zł.


1
II. Ocena

Kwestia przyznania świadczeń dla małoletnich ofiar wojny była przedmiotem prac
parlamentarnych Sejmu i Senatu RP kilku już kadencji. W latach 1996-1997 w Senacie
III kadencji prowadzone były prace nad projektem ustawy o świadczeniu dla małoletnich
ofiar wojny 1939-1945, drugą próbą był wniesiony w 1999 roku przez Prezydenta R.P.
projekt ustawy o świadczeniu pieniężnym przysługującym małoletnim ofiarom wojny
1939-1945 za wykonywanie pracy przymusowej na rzecz III Rzeszy i Związku
Socjalistycznych Republik Radzieckich. W Sejmie IV kadencji trwały również prace nad
senackim projektem ustawy o świadczeniu pieniężnym dla małoletnich ofiar wojny
1939-1945 (druk 1670), a w Sejmie V kadencji nad poselskimi projektami ustaw

o świadczeniu pieniężnym dla małoletnich ofiar wojny (druki 1019 i 1022), które były kolejną
próbą przyznania małoletnim ofiarom wojny rekompensaty finansowej za podleganie
represjom w okresie wojny. Wszystkie wspomniane projekty nie zyskały aprobaty
ówczesnych parlamentarzystów, zwłaszcza z uwagi na brak precyzyjnej definicji małoletniej
ofiary wojny i wynikającą z tego niemożność oszacowania kosztów wejścia w życie
proponowanych rozwiązań.

Wniesiony do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej poselski projekt ustawy

o świadczeniu pieniężnym dla małoletnich ofiar wojny 1939-1945 oraz o zmianie niektórych
innych ustaw, w znacznej części podobny do swych poprzedniczek, zawiera próbę
poprawienia mankamentów formalnych wskazywanych niejednokrotnie we wcześniejszych
projektach. Nie ustrzegł się on jednak pewnych nieścisłości, które mogą stać się przyczyną
problemów realizacyjnych.

Przede wszystkim jednak wątpliwości budzą wskazywane w projekcie koszty wejścia
w życie ustawy. Trzeba pamiętać, że osoby, które – nie mając ukończonych 16 lat
i nie będąc deportowane - świadczyły przymusowo pracę na rzecz III Rzeszy, otrzymały już
stosowne świadczenia ze środków Fundacji Polsko-Niemieckie Pojednanie. Świadczeń takich
wypłacono około 90 tys., co nie oznacza, że tylko tyle byłoby osób uprawnionych na mocy
przedłożonych projektów ustaw. Warto podkreślić, że Fundacja rozpoznawała tylko wnioski
złożone w zakreślonym przez nią, bardzo krótkim, terminie. Jak ważna to okoliczność,
świadczy fakt, że do Urzędu ds. Kombatantów i Osób Represjonowanych corocznie składane
są dziesiątki tysięcy nowych wniosków o uprawnienia kombatanckie lub o świadczenie za
prace przymusową, mimo iż od uchwalenia stosownych ustaw minęło już odpowiednio
15 i 10 lat. Ponadto Fundacja bardzo wąsko zakreśliła katalog dowodów potwierdzających

2
fakt świadczenia pracy przymusowej - np. nie przyznawano świadczeń tylko na podstawie
zeznań świadków - co zapewne wpłynęło na obniżenie liczby uwzględnionych wniosków.
Z doświadczenia Urzędu ds. Kombatantów i Osób Represjonowanych wynika, że zeznania
świadków – czasami niestety wątpliwej wiarygodności - są głównym dowodem w tego typu
sprawach. Tymczasem projektodawcy ustawy odwołują się bezpośrednio w art. 5 ust. 4 do
przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego, w świetle którego dowodem może być
wszystko, co przyczynia się do wyjaśnienia sprawy, a nie jest sprzeczne z prawem - w tym
również tylko wyjaśnienia strony (projektowany przepis art. 5 ust. 3 pkt 1 jest w tej sytuacji
pozbawiony jakiegokolwiek znaczenia).
Należy również zauważyć, że Fundacja nie płaciła osobom represjonowanym przez
ZSRR. Zatem można założyć, że liczba potencjalnych beneficjentów ustawy może być
wielokrotnie wyższa. Urząd ds. Kombatantów i Osób Represjonowanych szacuje, że przy
założeniu 16 roku życia jako granicy wieku, liczba małoletnich ofiar wojny - potencjalnych
beneficjentów ustawy - będzie wynosiła co najmniej 150 tys. osób. Szacunek ten różni się
dość istotnie od liczby wskazywanej w uzasadnieniu do przedkładanego projektu ustawy, co
oczywiście oznacza znacznie wyższe koszty wprowadzenia ustawy w życie.
Należy ponadto zauważyć, że już obecnie Polska, w porównaniu z innymi krajami
o podobnych losach, ma najbardziej rozbudowany katalog ustaw, mocą których wypłacane są
świadczenia pieniężne z tytułu wydarzeń sprzed ponad półwiecza. Dlatego wątpliwości budzi
zasadność rozszerzania tego katalogu o kolejne ustawy, w których polskie państwo, polskie
społeczeństwo, miałoby brać odpowiedzialność finansową za niegodziwe czyny innych
państw. Wydaje się natomiast, że – zgodnie z art. 19 Konstytucji RP – koncentracja środków
powinna dotyczyć przede wszystkim zwiększenia pomocy kierowanej do weteranów walk
o niepodległość, których warunki życia są niejednokrotnie dramatycznie złe.
Potrzeba podjęcia tematu dotyczącego sposobów rozwiązania problemu ewentualnego
zadośćuczynienia ofiarom wojny (również małoletnim ofiarom wojny), zwłaszcza
w kontekście możliwości ich socjalnego wsparcia, zauważona została już przez poprzedni
Rząd i Parlament. Wzięto pod uwagę, że wszelkie propozycje rozwiązania kwestii pomocy
państwa dla szeroko definiowanych ofiar wojny muszą być przeprowadzane w sposób
kompleksowy, bowiem każdy projekt ustawy przyznającej szczególne uprawnienia do
preferencyjnych świadczeń wybranej grupie społecznej jest powodem do wysuwania roszczeń
przez kolejne grupy, które czują się pokrzywdzone w wyniku działań okresu wojny.
Opracowane zostały „Założenia nowelizacji prawa kombatanckiego”, w których
dokonano m. in. przeglądu i oceny postulatów dotyczących zadośćuczynienia za krzywdy

3
doznane w okresie wojny i po wojnie, zgłaszanych przez różne i bardzo liczne grupy
społeczne. Realizacja wszystkich postulatów byłaby bardzo kosztowna, szacuje się, że byłby
to koszt co najmniej 4, 5 mld zł, co oczywiście sprawia, że staje się to nierealne. Wybrano
więc grupy najbardziej zasłużone dla niepodległości Polski, a także najbardziej
poszkodowane w związku z udziałem w walkach o niepodległość i jednocześnie te, które do
tej pory nie otrzymały rekompensaty w żadnej formie, a ich ogromne zasługi dla
niepodległości są oczywiste. Krąg tych osób został określony m. in. uchwałą Sejmu RP z dnia
6 kwietnia 2006 r. w sprawie pomocy państwa dla represjonowanych uczestników walk
o niepodległość z lat 1944 – 1989, znajdujących się obecnie w bardzo trudnych warunkach
materialnych. Do grupy osób najbardziej zasłużonych nie zaliczono małoletnich ofiar wojny
1939-1945.
„Założenia ...” i opracowany na ich podstawie projekt ustawy o uprawnieniach
kombatantów, uczestników walki cywilnej lat 1914 – 1945, działaczy opozycji wobec dyktatury
komunistycznej oraz niektórych ofiar represji systemów totalitarnych, były przedmiotem szerokich
konsultacji społecznych, głównie w środowiskach kombatantów i osób represjonowanych,
i zyskały ich akceptację.
W najbliższym czasie projekt ustawy przekazany zostanie do Sejmu RP.

III. Wniosek

Mając na uwadze powyższe, projekt ustawy o świadczeniu pieniężnym dla małoletnich
ofiar wojny 1939-1945 oraz o zmianie niektórych innych ustaw, nie zasługuje na poparcie.

4