Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy o ochronie prawnej odmian roślin

U Z A S A D N I E N I E

Ochrona prawna odmian roślin jest uregulowana w ustawie z dnia 26 czerwca 2003 r.
o ochronie prawnej odmian roślin (Dz. U. Nr 137, poz. 1300, z pó n. zm.). Na
podstawie tej regulacji ochrona prawna odmian roślin ma zastosowanie do odmian, dla
których przyznano krajowe wyłączne prawo do odmiany.
Ochrona prawna odmian roślin obejmuje prawo hodowcy do ochrony wyhodowanej
albo odkrytej i wyprowadzonej odmiany, a także do zarobkowego korzystania z niej
(wyłączne prawo), i jest swoistą formą ochrony własności intelektualnej, znajdującą
zastosowanie w hodowli roślin.
Jednym z najbardziej istotnych zagadnień związanych z wyłącznym prawem hodowcy
do odmiany jest możliwość używania przez posiadacza gruntów rolnych (rolnika)
materiału ze zbioru jako materiału siewnego odmiany chronionej wyłącznym prawem,
za odpowiednią opłatą uiszczaną na rzecz hodowcy (odstępstwo rolne). Odstępstwo
rolne jest zatem odstępstwem od przyjętego systemu ochrony odmian roślin mającym
na celu zabezpieczenie interesów rolników. Powyższa definicja została wprowadzona
dla celów wspólnotowego systemu ochrony odmian roślin i funkcjonuje wprost
w preambule rozporządzenia Komisji (WE) nr 1768/95 z dnia 24 lipca 1995 r.
ustanawiającego przepisy wykonawcze w zakresie odstępstwa rolnego przewidzianego
w art. 14 ust. 3 rozporządzenia Rady (WE) nr 2100/94 w sprawie wspólnotowego
systemu ochrony odmian roślin, którą określa się również mianem „przywileju rolnika”,
„przywileju farmera” lub stosuje się wprost nazewnictwo funkcjonujące w państwach
anglojęzycznych jako „farm saved seed”. Prawo to przyznaje posiadaczom gruntów
rolnych możliwość korzystania z praw niematerialnych (wyłącznego prawa do
odmiany) bez zgody podmiotu uprawnionego. Podmiot korzystający z tej instytucji jest
obowiązany do zapłaty na rzecz hodowcy wynagrodzenia. Z obowiązku zapłaty
wynagrodzenia zwolnieni są jedynie tzw. drobni rolnicy. W obecnym stanie prawnym
w Rzeczypospolitej Polskiej są to posiadacze gruntów rolnych o powierzchni do 10 ha.
Aktualnie, na podstawie obowiązujących przepisów, uprawnienie do stosowania
instytucji odstępstwa rolnego bez obowiązku uiszczania na rzecz hodowcy stosownej
opłaty obejmuje 85,5 % wszystkich gospodarstw rolnych i odpowiednio 35,6 % obszaru
użytków rolnych. Praktyka stosowania przepisów ustawy wykazała, że rolnicy chętnie
korzystają z instytucji odstępstwa rolnego. Powszechnie akceptowalna jest również
konieczność ponoszenia przez rolników związanych z tym opłat. rodowiska rolnicze
postulują jednak poszerzenie kategorii rolników zwolnionych z obowiązku uiszczania
takich opłat oraz jednocześnie zwracają uwagę na konieczność upowszechnienia
obowiązku zapłaty tej opłaty. Postulaty te znajdują również zrozumienie wśród
hodowców.
Jednocześnie, mając na uwadze potrzebę rozwoju hodowli roślin, jest konieczne
zapewnienie właścicielom wyłącznego prawa do odmiany pewnego minimum ochrony
oraz gwarancji uzyskiwania korzyści materialnych w zamian za tak szeroki

i swobodny dostęp do ich pracy twórczej.
Pierwszym
ródłem środków, które pozyskuje hodowca, są opłaty licencyjne

z tytułu wykorzystywania wyłącznego prawa w zakresie określonym stosownymi
umowami licencyjnymi. Drugim powinny być opłaty z tytułu korzystania przez
posiadaczy gruntów rolnych z wyłącznego prawa hodowcy do odmian bez jego zgody
w celu zabezpieczenia produkcji rolniczej.
Rozwiązaniem kompromisowym, które równoważyłoby postulaty rolników oraz
konieczność ochrony interesów hodowców, byłoby określenie kategorii rolników
zwolnionych z konieczności ponoszenia opłat z tytułu korzystania z instytucji
odstępstwa rolnego, jako posiadaczy gruntów rolnych o powierzchni do 25 ha,
z wyłączeniem możliwości korzystania z tego przywileju w przypadku posiadaczy
gruntów rolnych zajmujących się uprawą ziemniaka. W tym ostatnim przypadku
zwolnienie powinno obejmować rolników będących posiadaczami gruntów rolnych
o powierzchni do 10 ha.
Zarówno rolnicy, jak i hodowcy nowych odmian roślin zwracają uwagę na wysokie
koszty realizacji uprawnień stron wynikających ze stosowania instytucji odstępstwa
rolnego. Koszty te są szczególnie duże w ramach inkasa należności
z tytułu korzystania z tej instytucji. Obecnie rolnicy korzystający z odstępstwa rolnego
są zmuszeni do regulowania należności na rzecz szeregu hodowców, co wiąże się
z ponoszeniem licznych opłat o charakterze towarzyszącym. Problemem hodowców jest
obsługa rachunkowa i księgowa takich transakcji. W celu obniżenia kosztów realizacji
praw i obowiązków stron wynikających ze stosowania instytucji odstępstwa rolnego jest
konieczne doprecyzowanie roli organizacji hodowców w procesie uiszczania opłat za

2
używanie materiału ze zbioru jako materiału siewnego odmiany chronionej wyłącznym
prawem.
Biorąc powyższe pod uwagę, zaproponowano dokonanie następujących zmian
w ustawie z dnia 26 czerwca 2003 r. o ochronie prawnej odmian roślin:
1. W art. 2 w ust. 1 pkt 14 i 15, które zawierają definicje „przygotowanie do
rozmnażania” i „przetwórca”, zostały rozszerzone w ten sposób, że przygotowanie
do rozmnażania odnosi się do materiału siewnego lub materiału ze zbioru.
Dotychczasowe definicje obejmowały w istocie jedynie wyjątkową sytuację,
w której procesowi przygotowania do rozmnażania poddaje się materiał roślinny
(materiał ze zbioru), który zasadniczo nie jest przeznaczony do dalszego
rozmnażania (może być w ten sposób zastosowany jedynie w oparciu o instytucję
odstępstwa rolnego). W treści tych definicji pominięto natomiast fakt, że procesowi
przygotowania do rozmnażania poddaje się zasadniczo materiał siewny.
Rozszerzenie obecnych definicji doprecyzuje istniejące definicje w omawianym
zakresie.
2. W art. 23:
a) w ust. 1 doprecyzowano główne założenia instytucji odstępstwa rolnego
o wskazanie, że instytucja ta dotyczy tylko i wyłącznie możliwości korzystania
przez posiadacza gruntów rolnych z materiału ze zbioru odmian chronionych
wyłącznym prawem jako materiału siewnego, jeżeli ten materiał siewny zostanie
wysiany na terenie gospodarstwa rolnego tego posiadacza gruntów rolnych,
b) w ust. 2 pkt 1 określono nową listę gatunków roślin uprawnych, których
posiadacz gruntów rolnych może, za opłatą uiszczaną na rzecz hodowcy,
używać materiału ze zbioru jako materiału siewnego odmiany chronionej
wyłącznym prawem. Biorąc pod uwagę gatunki roślin uprawnych uprawianych
na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, katalog ten powinien zawierać
następujące rośliny uprawne: pszenicę zwyczajną, żyto, jęczmień, pszenżyto,
owies, kukurydzę, rzepak, łubin żółty, łubin wąskolistny, lucernę siewną, groch
siewny, bobik, wykę siewną, pszenicę twardą, rzepik, len zwyczajny (oleisty)
oraz ziemniak,
c) w ust. 3 określono rośliny uprawne, dla których posiadacze gruntów rolnych
będą mogli, bez konieczności wnoszenia opłaty na rzecz hodowcy, używać

3
materiału ze zbioru jako materiału siewnego odmiany chronionej wyłącznym
prawem. Po wprowadzeniu zmian w ww. zakresie posiadacze gruntów rolnych
o powierzchni:
− do 10 ha – będą korzystać z instytucji odstępstwa rolnego dla wszystkich
wymienionych gatunków, dla których jest stosowane odstępstwo rolne, tj.
pszenicy zwyczajnej, żyta, jęczmienia, pszenżyta, owsa, kukurydzy,
rzepaku, łubinu żółtego, łubinu wąskolistnego, lucerny siewnej, grochu
siewnego, bobiku, wyki siewnej, pszenicy twardej, rzepiku, lnu zwyczajnego
(oleistego) oraz ziemniaka,
− powyżej 10 ha do powierzchni do 25 ha – będą korzystać z instytucji
odstępstwa rolnego, jeżeli we własnym gospodarstwie będą uprawiać jeden
albo kilka z następujących gatunków roślin uprawnych, tj. pszenicę
zwyczajną, żyto, jęczmień, pszenżyto, owies, kukurydzę, rzepak, łubin żółty,
łubin wąskolistny, lucernę siewną, groch siewny, bobik, wykę siewną,
pszenicę twardą, rzepik, len zwyczajny (oleisty), jednakże nie będą mogli
korzystać z odstępstwa rolnego, w zakresie ziemniaka, jeżeli w tym
gospodarstwie będą uprawiać ziemniaki,
− powyżej 25 ha – nie będą korzystać z odstępstwa rolnego dla żadnego
z wymienionych gatunków roślin uprawnych,
d) dodano nowe ust. 7 i 8 umożliwiające pobieranie opłat za używanie materiału ze
zbioru jako materiału siewnego odmiany chronionej wyłącznym prawem przez
organizacje hodowców. W świetle obowiązującej ustawy jedynie hodowca
może pobierać opłatę za używanie materiału ze zbioru jako materiału siewnego
odmiany chronionej wyłącznym prawem. Rozszerzenie dotychczasowej
regulacji umożliwi organizacji hodowców pobieranie opłat na rzecz hodowcy po
wcześniejszym zawarciu umowy z tym hodowcą. Rozszerzenie dotychczasowej
regulacji pozwoli na podniesienie sprawności systemu opłat uiszczanych na
rzecz hodowców oraz obniżenie kosztów inkasa tej działalności.
3. W art. 23a doprecyzowano:
a) 30-dniowy termin, w jakim posiadacz gruntów rolnych albo organizacja
posiadaczy gruntów rolnych przekazuje hodowcom albo organizacjom
hodowców, na ich wniosek, pisemną informację dotyczącą wykorzystania

4
materiału ze zbioru jako materiału siewnego. Dotychczasowa regulacja nie
wyznaczała takiego terminu, co mogło skutkować w praktyce powstawaniem
sporów między posiadaczami gruntów rolnych lub przetwórcami a hodowcami.
W tej sytuacji jest konieczne ustawowe określenie 30-dniowego terminu
przekazania hodowcom informacji o zakresie wykorzystania instytucji
odstępstwa rolnego przez posiadaczy gruntów rolnych, organizacje posiadaczy
gruntów rolnych, przetwórców i organizacje przetwórców, liczonego od dnia
otrzymania od hodowcy wniosku o jej udzielenie,
b) przepisy w zakresie informacji dotyczącej wykorzystania materiału ze zbioru
jako materiału siewnego, którą posiadacz gruntów rolnych albo organizacja
posiadaczy gruntów rolnych przekazuje hodowcom albo organizacjom
hodowców, o określenie wielkości powierzchni gruntów rolnych, na której
materiał ze zbioru został wysiany. Dodatkowa informacja umożliwi hodowcom
możliwość kontroli ilości zastosowanego do siewu lub sadzenia materiału ze
zbioru odmian chronionych wyłącznym prawem.
4. W art. 23b ust. 1 obowiązki dotyczące 30-dniowego terminu, w jakim posiadacz
gruntów rolnych albo organizacja posiadaczy gruntów rolnych przekazuje
hodowcom albo organizacjom hodowców, na ich wniosek, pisemną informację
dotyczącą wykorzystania materiału ze zbioru jako materiału siewnego, zostały
zastosowane również do przetwórcy i organizacji przetwórców.
5. W art. 37a pkt 4 jest konieczne sprostowanie oczywistej omyłki redakcyjnej
polegającej na wskazaniu w tym przepisie niewłaściwego odesłania do przepisu
art. 23 ust. 6 zamiast do art. 23a ust. 1.
Należy podkreślić,
że projektowana ustawa powinna wejść w życie
z dniem 1 lipca 2011 r. Biorąc pod uwagę agrotechniczne terminy siewu, wejście
w życie projektowanej ustawy w innym terminie, np. od miesiąca marca do miesiąca
czerwca albo od miesiąca sierpnia do miesiąca listopada, może spowodować
utrudnienia w określeniu, czy faktyczny termin siewu nastąpił przed czy też po wejściu
ustawy w życie. Termin wejścia w życie projektowanej ustawy mógłby doprowadzić
do nierównego traktowania posiadaczy gruntów rolnych w różnych częściach
Rzeczypospolitej Polskiej z powodu uwarunkowań klimatycznych, np. terminu

5