Komisyjny projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks spółek handlowych oraz innych ustaw

II. Spenalizowane w przepisach tytułu V k.s.h. czyny przestępne (art. 585-592 k.s.h.)
zaliczają się do szerszej kategorii przestępstw przeciwko obrotowi gospodarczemu. Taka
klasyfikacja znajduje normatywne odzwierciedlenie w art. 16 ust. 1 pkt 1 lit. f ustawy z dnia
28 października 2002 r. o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione
pod groźbą karuizmem jest stwierdzenie, że praktyka życia gospodarczego nie jest
wolna od przypadków, w których osoby prowadzące działalność gospodarczą, wykorzystują
ją do popełniania czynów karalnych i osiągania tą drogą nielegalnych korzyści. Występujące
zjawiska patologiczne dostatecznie uzasadniają potrzebę istnienia – oprócz odpowiedzialności
organizacyjnej (korporacyjnej) i o charakterze cywilnoprawnym – dodatkowej formy
zabezpieczenia prawidłowego funkcjonowania podmiotów uczestniczących w obrocie
gospodarczym poprzez groźbę zastosowania środków prawnokarnej reakcji. W wypadku
najbardziej rażących przypadków naruszenia reguł obowiązujących w obrocie gospodarczym,
stosowanie środków penalnych wydaje się zatem uzasadnione. Nie negując konieczności
zwalczania przestępczości gospodarczej za pomocą instytucji prawa karnego, należy mieć
jednak świadomość, że stosowanie sankcji karnej w przeciwdziałaniu patologii życia
gospodarczego musi stanowić ultima ratio (być ostatecznym środkiem) oraz spełniać warunki
określone w konstytucyjnej zasadzie proporcjonalności, wyznaczającej nieprzekraczalne
granice ingerencji prawodawcy zwłaszcza wówczas, gdy stanowione normy otwierają
możliwość oddziaływania za pomocą przymusu państwowego w sferze praw i wolności
obywatelskich. Oznacza to, że podejmujący decyzję co do zakresu i sposobu kryminalizacji
prawodawca winien kierować się szczególną rozwagą, uwzględniać także aktualne realia
danej sfery życia, do której zasadniczo odnosi się dana regulacja represyjna. Takie podejście
uzasadnione jest zarówno właściwością represji karnej (w sposób najbardziej drastyczny
ingerującej w prawa i wolności obywatelskie), jak i specyfiką działalności gospodarczej, w
którą ona ingeruje. Nie jest z całą pewnością dobrym rozwiązaniem wymuszanie za pomocą
groźby represji karnej prawidłowości zachowań podejmowanych w sferze obrotu
gospodarczego lub wymuszenie w ten sposób należytej efektywności podejmowanych działań
gospodarczych. Z oczywistych powodów w warunkach gospodarki rynkowej zagrożenie
sankcją karną nie może stanowić głównej determinanty podejmowania określonych decyzji
gospodarczych. W szczególności nie jest dopuszczalne ograniczanie lub wstrzymywanie
poprzez takie instrumentarium osób będących członkami organów spółki handlowej od
podejmowania strategicznych i ryzykownych zarazem ze swej istoty decyzji gospodarczych.
W przeciwnym wypadku mielibyśmy do czynienia z nadmiernym ograniczeniem wolności
gospodarczej, będącej jedną z zasad konstytucyjnych. Konsekwencją pogwałcenia tego
wymogu może być nieuzasadnione ograniczenie wolności gospodarczej.

7 Dz. U. Nr 197, poz. 1661 ze zm.
III. Przepisem karnym k.s.h., który z całą pewnością ma najistotniejsze znaczenie
praktyczne spośród wszystkich zawartych w tytule V k.s.h. jest artykuł 585 k.s.h. -
penalizujący przestępstwo tradycyjnie określane mianem działania na szkodę spółki .
Konstrukcja tego czynu przestępnego już zresztą od dłuższego czasu – co sygnalizowano na
wstępnie – stanowi przedmiot szczególnego zainteresowania przedstawicieli nauki prawa
karnego, praktyków oraz menadżerów. Mamy w tym wypadku do czynienia z podstawowym
wśród przewidzianych w Kodeksie spółek handlowych przestępstwem, dotyczącym
najczęściej spotykanego w wymiarze praktycznym zachowania godzącego w interesy tej
kategorii podmiotów. Odpowiedzialność karna za działanie na szkodę spółki uzupełnia
odpowiedzialność o charakterze cywilnoprawnym, uregulowaną w przepisach art. 292-294
k.s.h. (spółka z o.o.) oraz art. 480-485 k.s.h. (spółka akcyjna).

W aktualnie obowiązującym brzmieniu artykuł 585 k.s.h. stanowi: „§ 1. Kto, biorąc
udział w tworzeniu spółki handlowej lub będąc członkiem jej zarządu, rady nadzorczej lub
komisji rewizyjnej albo likwidatorem, działa na jej szkodę, podlega karze pozbawienia
wolności do lat 5 i grzywnie. § 2. Tej samej karze podlega, kto osobę wymienioną w § 1
nakłania do działania na szkodę spółki lub udziela jej pomocy do popełnienia tego
przestępstwa.”.
Odpowiednikami regulacji przestępstwa działania na szkodę spółki w przedwojennej
polskiej kodyfikacji handlowej z 1934 r. były art. 300 k.h. (spółka z o.o.) i art. 482 k.h.
(spółka akcyjna). Z brzmienia cytowanych przepisów można wyprowadzić wniosek, że
regulacja w nich opisana znajduje zastosowanie do wszystkich spółek prawa handlowego.
Uwzględniając jednak jurydyczną charakterystykę podmiotu czynu zabronionego w
kontekście unormowania poszczególnych typów spółek handlowych, zakres prawnokarnej
ochrony wykazuje istotne zróżnicowanie. I tak, z najszerszym mamy do czynienia przy
handlowych spółkach kapitałowych, w wypadku których funkcjonują takie organy, jak
zarząd, rada nadzorcza, czy też komisja rewizyjna (spółka z o.o.). Zdecydowanie węższy jest
natomiast w odniesieniu do spółek osobowych, gdzie wymienione w dyspozycji art. 585 § 1
k.s.h. organy zasadniczo w nich nie istnieją. W tym ostatnim wypadku z najszerszą
kryminalizacją mamy do czynienia na etapie tworzenia spółki handlowej oraz postępowania
likwidacyjnego.
Mimo tak długiej tradycji legislacyjnej, nie brak na gruncie regulacji typu czynu
zabronionego z art. 585 k.s.h. kwestii kontrowersyjnych. W literaturze spotkać można się
nawet z poglądem negującym w ogóle zasadność istnienia takiej podstawy odpowiedzialności
karnej, za czym przemawiać mają trzy racjeo pierwsze, wątpliwości co do zgodności
określenia czynności sprawczej z wymogami wynikającymi z konstytucyjnej zasady

8 M. Rodzynkiewicz: Przestępstwo działania na szkodę spółki a techniki obrony przez tzw. wrogim przejęciem spółki …, s.
521 i n.
dostatecznej określoności czynu zabronionego (zasada nullum crimen sine lege)o drugie,
okoliczność, iż obszar penalizowany w art. 585 k.s.h. krzyżuje się częściowo z regulacją
przewidzianą w art. 296 k.k. (przestępstwo tzw. nadużycia zaufania). Po trzecie wreszcie to,
że w przypadku działania na szkodę spółki handlowej wystarczająca jest odpowiedzialność
cywilnoprawna. Podnoszone w piśmiennictwie argumenty mające uzasadniać postulat
uchylenia przepisu statuującego przestępstwo działania na szkodę spółki nie wydają się
jednak przekonywające, przeto nie negując znaczenia przedstawianych uwag krytycznych co
do funkcjonowania w systemie prawa przestępstwa działania na szkodę spółki należy
wyrazić wątpliwość, czy poprzestanie jedynie na art. 296 k.k., określającym przestępstwo
charakteryzujące się skutkiem w postaci co najmniej znacznej szkody majątkowej (§ 1),
zapewniałoby dostateczną ochronę prawnokarną interesom spółki handlowej przed
nadużyciami dokonywanymi przez osoby zajmujące w niej szczególną pozycję. Mimo zatem,
jak wskazuje się w literaturze, że art. 585 k.s.h. „(...) należy do przepisów, które spędzać
mogą sen z powiek co wrażliwszych menadżerówałościowe spojrzenie na tę konstrukcję
prawną nie uzasadnia postulatu jej całkowitej eliminacji z systemu prawa, w innym zaś ujęciu
oznacza, że jej dalsze funkcjonowanie w tymże systemie należy ocenić jako zasadne. Nie
oznacza to jednak, iżby w świetle prezentowanych w piśmiennictwie oraz ujawniających się
na kanwie nielicznych judykatów SN wadliwości konstrukcyjnych tego typu czynu
zabronionego nie powinien on zostać przez ustawodawcę istotnie skorygowany. Z uwagi na
charakter przedstawianych wobec przestępstwa stypizowanego w art. 585 k.s.h zastrzeżeń,
zmiany normatywne mające na celu racjonalizację tej konstrukcji prawnej winny mieć
dwukierunkowy charakter: z jednej strony zmierzać do doprecyzowania charakteru typu
działania na szkodę spółki oraz elementów charakteryzujących stronę przedmiotową, w
pewnym zakresie zawężając pole kryminalizacji, z drugiej natomiast – zdążać do zapewnienia
adekwatnej prawnokarnej ochrony wszystkim typom spółek prawa handlowego, i w tym
zakresie prowadzić do poszerzenia zakresu kryminalizacji działania na szkodę spół

9 Trzeba jednak w tym miejscu podkre lić, że kryminalizujący przestępstwo przestępnego nadużycia władzy publicznej przepis
art. 231 k.k., wykazujący daleko idącej podobieństwo konstrukcyjne do stypizowanego w art. 585 § 1 k.s.h. przestępstwa
działania na szkodę spółki, został w ostatnim czasie poddany przez Trybunał Konstytucyjny ocenie z punktu widzenia
zgodno ci m. in. z konstytucyjną zasadą dostatecznej okre lono ci typu czynu zabronionego. Trybunał Konstytucyjny nie
dostrzegł w konstrukcji art. 231 k.k. niczego, co stanowiłoby naruszenie wskazanej wyżej zasady konstytucyjnej. Szkoda
jednak, że w uzasadnieniu tego judykatu Trybunał Konstytucyjny nie dostrzegł i w konsekwencji całkowicie pominął
wskazywane w doktrynie prawa karnego oraz stanowiące przedmiot poważnych trudno ci w praktyce stosowania
wła ciwo ci konstrukcyjne przestępstwa stypizowanego w art. 231 k.k., w konsekwencji czego w uzasadnieniu orzeczenia
stwierdzającego zgodno ć tego przepisu z Konstytucją RP zabrakło rudymentarnych rozważań dotyczących znamion strony
przedmiotowej uznanego za nienaruszający zasady dostatecznej okre lono ci typu czynu zabronionego. Zob. szerzej
uzasadnienie wyroku TK z dnia 9 czerwca 2010 r., SK 52/08.
10 M. Rodzynkiewicz, Przestępstwo działania na szkodę spółki a techniki obrony przez tzw. wrogim przejęciem spółki…, s.
521
11 Trzeba zaznaczyć, że tego typu postulaty były prezentowane w pi miennictwie już w 2004 r., i mimo, iż opracowanie
po więcone problematyce nowelizacji art. 585 k.s.h. oraz pozostałych przepisów tytułu V k.s.h. zamieszczone zostało w
miesięczniku wydawanym przez Radę Legislacyjną działająca przy Premierze, nie zostało dostrzeżone ani przez
instytucjonalne podmioty zajmujące się profesjonalnie przygotowaniem zmian legislacyjnych, ani też przez przedstawicieli
praktyki stosowania prawa. Zob. szerzej J. Giezek, P. Kardas: Przepisy karne kodeksu spółek handlowych – propozycje de
lege ferenda, , s. 181-208.
IV. Wprowadzenie przez ustawodawcę podstawy odpowiedzialności karnej za
działanie na szkodę określonego podmiotu nie jest właściwe tylko dla kodeksu spółek
handlowych. W polskim ustawodawstwie karnym istnieje szereg bliźniaczych typów czynów
karalnych. Przewidziane są one w:
1) art. 130 ustawy z dnia 4 marca 2005 r. o europejskim zgrupowaniu interesów
gospodarczych i spółce europejskiej
2) art. 224 i 224a ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowe
3) art. 267a ustawy z dnia 16 września 1982 r. prawo spółdzielcze
4) art. 107 ustawy z dnia 22 lipca 2006 r. o spółdzielni europejskiej
Pod względem konstrukcyjnym powołane przepisy opisują niemal identyczne prawnokarne
konstrukcje, zaś występujące różnice uzasadnione są jedynie specyfiką poszczególnych
podmiotów. Oznacza to, że przedstawione poniżej uwagi dotyczące proponowanych zmian w
konstrukcji przestępstwa działania na szkodę spółki odnoszą się w zasadniczej części wprost
do wymienionych wyżej konstrukcji.

V. W okresie dotychczasowego funkcjonowania konstrukcji przestępstwa działania na
szkodę spółki handlowej w wielu wypowiedziach piśmienniczych wskazywano na wadliwości
tej regulacji normatywnej. Przedkładany projekt uwzględnia w szczególności podnoszone
uwagi krytyczne dotyczące następujących kwestii:
1) zbyt wąsko zakreślonego normatywnie katalogu podmiotów, jakie mogą być
sprawcami czynu zabronionego z art. 585 § 1 k.s.h., nie uwzględniającego w szczególności
konieczności stosowania tego przepisu także do osobowych spółek handlowych;
2) problemu odpowiedzialności karnej podmiotu, którego tryb powołania do organu
spółki prawa handlowego jest wadliwy;
3) problemu braku w jurydycznym opisie typu czynu zabronionego z art. 585 § 1 k.s.h.
znamion modalizujących, wskazujących na konieczność nadużycia przez sprawcę
przysługujących mu uprawnień bądź niedopełnienia ciążących na nim obowiązków;
4) problemu z jednoznaczną kwalifikacją czynu przestępnego określonego w art. 585 §
1 k.s.h. do kategorii przestępstw materialnych, bądź formalnych oraz przestępstw tzw.
konkretnego, bądź abstrakcyjnego narażenia na niebezpieczeństwo;
5) ograniczenia znamienia „szkody” jedynie do szkody o charakterze majątkowym;
6) zasadności istnienia w art. 585 § 1 k.s.h. niezwykle represyjnego typu ustawowego
zagrożenia obejmującego kumulatywnie ujęte karę pozbawienia wolności i grzywnę. Mamy w
tym wypadku do czynienia z takim typem zagrożenia, który nie występuje w innych

12 Dz. U. Nr 62, poz. 551 z późn. zm.
13 Dz. U. z 2010 r. Nr 11, poz. 66 z późn. zm.
14 Dz. U. z 2003 r. Nr 188, poz. 1848 z późn. zm.
15 Dz.U. Nr 149, poz. 1077.
przepisach karnych k.s.h., a także ma charakter wyjątkowy na gruncie polskiego
ustawodawstwa karnego;

7) rezygnacji z przepisu art. 585 § 2 k.s.h.

8) wprowadzenia klauzuli ścigania na wniosek.
Ad 1) Przestępstwo z art. 585 § 1 k.s.h. zaliczane jest do kategorii tzw. przestępstw
indywidualnych (delictum proprium). Konstrukcja znamion typu działania na szkodę spółki
przesądza, że warunkiem odpowiedzialności karnej jest posiadanie przez sprawcę
wymaganych ustawowo kwalifikacji normatywnych, pozwalających uznać daną osobę za
tzw. intraneusa Mając na względzie szczególne usytuowanie podmiotów mogących być
sprawcami działania na szkodę spółki (są to osoby obdarzone specjalnym zaufaniem
korporacyjnym), ten typ czynu przestępnego zalicza się do kategorii przestępstw nadużycia
zaufaniaedle aktualnego brzmienia chodzi o następujące kategorie podmiotów: 1) osoby
biorące udział w tworzeniu spółki handlowej, 2) członkowie zarządu, rady nadzorczej lub
komisji rewizyjnej, 3) likwidator. Zawarte w art. 585 § 1 k.s.h. wyliczenie ma charakter
taksatywny. Obowiązujący katalog nie obejmuje jednak wszystkich podmiotów pełniących w
spółce prawa handlowego funkcji wiążących się z dużą dozą zaufania ze strony mandanta.
Poza zakresem pozostają w szczególności takie osoby, jak: wspólnicy spółki jawnej, spółki
komandytowej bądź spółki komandytowo-akcyjnej, którym umowa spółki, statut albo
uchwała wspólników przyznają prawo prowadzenia jej spraw oraz reprezentacji (art. 40, 140
k.s.h.), prokurent, pełnomocnik powołany uchwałą zgromadzenia wspólników (walnego
zgromadzenia) do reprezentowania spółki w umowach oraz sporach z członkami zarządu (art.
210 i 379 k.s.h.), kurator spółki (art. 42 k.c., art. 26 ustawy o KRS). W ocenie
projektodawców wyłączenie tak szerokiej kategorii osób spod możliwości zastosowania
odpowiedzialności karnej z art. 585 § 1 k.s.h. należy ocenić, jako poważny błąd
ustawodawcy. Z łatwością zauważalna jest przy tym istotna niekonsekwencja. Otóż przepis
penalizuje przykładowo działanie na szkodę spółki jawnej przez jej założycieli i
likwidatorów, natomiast nie mogą na jego podstawie ponosić odpowiedzialności karnej
wspólnicy prowadzący sprawy spółki i działający na jej szkodę w czasie istnienia takiego
podmiotu. W praktyce chodzić tu bowiem będzie najczęściej o te same osoby uwagi na te
trudno akceptowalne konsekwencje, niezbędność interwencji ustawodawczej wydaje się być
zatem oczywista. Proponowana zmiana polega na rozszerzeniu katalogu podmiotów, które
mogą ponosić odpowiedzialność karną także na wszystkie „osoby prowadzące sprawy spółki
handlowej”. W ten sposób zlikwidowane zostanie istotne rozwarstwienie zakresu
prawnokarnej ochrony, istniejące de lege lata między spółkami osobowymi i kapitałowymi.

16 O. Górniok, Jeszcze o przestępstwach nadużycia zaufania, Prok. i Pr. 2005, Nr 10, s. 7-19.
17 M. Rogala, Spółki osobowe a przepisy kodeksu spółek handlowych, Prawo Spółek 2001, Nr 1, s. 22 i n.