Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks karny

Analiza wyników tych badań powinna zatem prowadzić do znalezienia odpowiedzi na
pytanie, czy istniejące w polskim prawie instrumenty prawne są wystarczające dla
zabezpieczenia przed zachowaniami mieszczącymi się w ramach tego zjawiska, czy też
niezbędne byłoby wprowadzenie nowych rozwiązań prawnych, zwłaszcza w zakresie
kryminalizacji tego rodzaju zachowań.
Kluczowe zagadnienie sprowadza się do tego, czy zachowanie o charakterze stalkingu
stanowi naruszenie istotnych interesów (dóbr konstytucyjnych). Należy przy tym ustalić, czy
działania te mają taki wymiar, że będzie można je uznać za istotne z perspektywy dóbr
wspólnych, które uzasadnią przełamanie zasady subsydiarności ograniczenia wolności
człowieka i pozwolą na posługiwanie się reakcją represyjną wobec sprawców. Istotne w tej
analizie jest odnalezienie punktu odniesienia, tzn. ustalenie, czy zjawiska stalkingu są w jakiś
sposób – choćby częściowo – rozpoznane w systemie prawnym, jak również, czy istnieją
podobne do nich zakazy, które pozwolą na zarysowanie konkluzji co do typowych
rozstrzygnięć ustawodawcy w zakresie podobnego ciężarem i charakterystyką czynu
naruszenia dóbr jednostki.
Podstawowa regulacja, która de lege lata może być odniesiona do zachowań stalkingu
przewiduje odpowiedzialność wykroczeniową. Kodeks wykroczeń w art. 107 typizuje czyn
złośliwego niepokojenia: „Kto w celu dokuczenia innej osobie złośliwie wprowadza ją w błąd
lub w inny sposób złośliwie niepokoi, podlega karze ograniczenia wolności, grzywny
1.500 złotych albo karze nagany”. Trzeba jednak zwrócić uwagę na fakt, że aktualizacja
znamion tego wykroczenia następuje jedynie wówczas, gdy sprawca zmierza do dokuczenia
ofierze. Tymczasem osoby podejmujące działania, które mogą być ocenione w ramach
zjawiska stalkingu niejednokrotnie wykazują zamiary zgoła odmienne, np. chęć okazania
adoracji, admiracji, czy wręcz „miłości”, oczywiście bez uwzględnienia rzeczywistych
emocji, czy odczuć pokrzywdzonych. Znamię czasownikowe określające sposób działania
sprawcy wykroczenia jest dwupostaciowe, może polegać na złośliwym wprowadzeniu w błąd,
albo na złośliwym niepokojeniu. Tylko ewentualnie w ramach drugiego z tych znamion
moglibyśmy mówić o podjęciu działań charakterystycznych dla zjawiska określanego, jako
stalking, przy czym jednak należy zauważyć, że wykroczenie w tej postaci ma charakter
formalny i jego realizacja nie jest uzależniona od wystąpienia jakiegokolwiek skutku, czyli
faktycznego wprowadzenia w błąd lub wzbudzenia u pokrzywdzonego uczucia niepokoju.
Podkreślenia także wymaga fakt, że działanie sprawcy, który złośliwie niepokoi inną osobę
może mieć charakter jednorazowy, gdy tymczasem z reguły działania podejmowane
w ramach zjawiska stalkingu są z reguły kilkukrotne lub wielokrotne. Z kolei Kodeks karny

3
przewiduje przestępstwo znęcania się, mówiąc w art. 207: „Kto znęca się fizycznie lub
psychicznie nad osobą najbliższą lub nad inną osobą pozostającą w stałym lub przemijającym
stosunku zależności od sprawcy albo nad małoletnim lub osobą nieporadną ze względu na jej
stan psychiczny lub fizyczny, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5”.
Typ kwalifikowany połączony jest ze stosowaniem szczególnego okrucieństwa i przewiduje
możliwość wymierzenia kary pozbawienia wolności od roku do lat 10. Druga kwalifikacja
związana jest z następstwem czynu określonego w § 1 lub 2 w postaci targnięcia się
pokrzywdzonego na własne życie, i prowadzi do zagrożenia karą pozbawienia wolności od lat
2 do 12. Jeżeli odwołujemy się do przestępstwa znęcania się, to również w sytuacji, kiedy nie
ustał stosunek zależności od sprawcy, ofiara jest małoletnia lub nieporadna, istnieje
możliwość objęcia części zachowań stalkingu kryminalizacją z tego przepisu. W literaturze
podkreśla się jednak słusznie, że w przypadku przestępstwa z art. 207 K.k. mamy do
czynienia z przestępstwem o co najmniej podwójnym przedmiocie ochrony: o ile głównym
przedmiotem ochrony w tym typie jest rodzina, jej prawidłowe funkcjonowanie lub instytucja
opieki, to drugim przedmiotem ochrony – w zależności od tego, jaką formę i natężenie
przybrało – będzie życie i zdrowie, nietykalność cielesna, wolność i cześć (godność)
człowieka. Samo znęcanie jest definiowane najczęściej jako umyślne zadawanie bólu
fizycznego lub dolegliwych cierpień psychicznych, z reguły powtarzających się,
z wykorzystaniem stosunku zależności między sprawcą a ofiarą lub jej małoletniości lub
nieporadności. Zatem nietrudno zauważyć, że szereg zachowań wymienianych jako
charakterystyczne dla zjawiska stalkingu nie będzie się mieścić w ramach znamion występku
znęcania, a i relacja między sprawcą a ofiarą w ramach tego zjawiska nie zakłada istnienia
jakiejkolwiek więzi lub relacji, w której pozycja sprawcy jest zdecydowanie dominująca,
z powodu względów społecznych, wiekowych, czy zdrowotnych.
Trzeba również
nadmienić, że część zachowań składających się na stalking może być objęta zakresem
przestępstwa zmuszania (art. 191 K.k.). Oczywiście chodzi tylko o takie zachowania, które
zawierają użycie groźby bezprawnej i prowadzą ofiarę do określonego działania, zaniechania
lub znoszenia. Ale również i w tym wypadku podkreślenia wymaga fakt, że występek
określony w art. 191 § 1 K.k. jest przestępstwem formalnym, niezależnym od wystąpienia
jakiegokolwiek skutku, a jego istotą jest zastosowanie przemocy lub groźby bezprawnej
w celu wymuszenia określonego zachowania u pokrzywdzonego, który może nie odczuwać
ani obawy spełnienia groźby, ani też nie podjąć żadnych działań mimo zastosowanej
przemocy. Natomiast w ramach zjawiska stalkingu ofiara może odczuwać strach lub
dyskomfort psychiczny. Działanie lub zaniechanie sprawcy oceniane w ramach

4
art. 191 § 1 K.k.
może być także jednorazowe, zaś w przypadku zachowań
charakterystycznych dla stalkingu, mamy do czynienia z powtarzalnością i wieloczynowością.
Dokonując oceny relacji zachowań określanych mianem stalkingu w odniesieniu do
wzorców konstytucyjnych i porównując jego ciężkość z istniejącymi typami należy wskazać
na to, że przez analizowane czynności sprawcze uszczerbku może doznać bezpośrednio
godność człowieka, rozumiana jako przestrzeń podmiotowego traktowania człowieka,
wynikająca z przyrodzonych i niezbywalnych jego właściwości, w dalszej kolejności
dobrostan pokrzywdzonego wynikający z wolności od zastraszenia, prawa do prywatności
i decydowania o swoim życiu, jak również – w przypadkach skrajnych – wolność od
nieludzkiego traktowania. Są to podstawowe wartości związane ze statusem jednostki, które
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej rozwija w art. 30, 31 ust. 1 i 2, 40, 41 ust. 1 i 47.
Warto zwrócić też uwagę na to, że w przypadku pewnych form stalkingu mogą
wchodzić w grę te same powody, dla których ustrojodawca w art. 39 Konstytucji RP
wprowadził zakaz poddawania drugiego człowieka eksperymentowi bez jego zgody. W tym
kontekście należy zwrócić uwagę, że w zachowaniu typu stalkingu dostrzec można istotny
potencjał podporządkowania i poniżenia człowieka, zniszczenia jego dobrego imienia lub
pozycji, wynikający z coraz większych możliwości, jakie dają nowoczesne formy
komunikacji i zmieniający się sposób uczestnictwa jednostki w życiu społecznym. Pozwala to
uznać, że zachowania te, jakkolwiek obiektywnie nie mogą się równać ze znęcaniem
o
charakterze psychicznym lub fizycznym, cechuje podobna zdolność do wywołania
cierpienia moralnego u pokrzywdzonego.
Reasumując stwierdzić zatem należy, że zachowania rejestrowane w ramach
zjawiska stalkingu godzą w istotne dobra człowieka, takie jak chociażby wolność, godność
i cześć, a jednocześnie różnorodność tych nagannych zachowań, nie zawsze poddająca się
ocenie w ramach obowiązujących przepisów ustawy karnej, wymaga podjęcia prac
legislacyjnych w zakresie odrębnej kryminalizacji zjawiska stalkingu i stworzenia nowego
typu czynu zabronionego.
Warto także zwrócić uwagę na istniejące w systemie kar i środków karnych
możliwości orzekania zakazów powstrzymywania od przebywania w
określonych
środowiskach lub miejscach, jak również od kontaktów z pokrzywdzonym lub innymi
osobami. Mogą one odgrywać istotną rolę w kształtowaniu represji karnoprawnej względem
stalkerów.

5
Z uwagi na fakt, że przedmiotem ochrony projektowanego przepisu jest przede
wszystkim wolność człowieka, zdecydowano o umieszczeniu stosownego przepisu
w rozdziale XXIII Kodeksu karnego – Przestępstwa przeciwko wolności, jako art. 190a.
Przy konstruowaniu przepisu wykorzystano model skutkowy zobiektywizowany przy
zgeneralizowanym opisie czynności sprawczej, zakładający posłużenie się syntetyczną
metodą opisu typu czynu zabronionego, w korelacji do rozwiązań obowiązujących w obecnej
kodyfikacji karnej, w której z reguły unika się kazuistycznego określenia znamion.
Zaznaczyć przy tym należy, że decyzja o przyjęciu takiej konstrukcji wynikała także z faktu,
że o ile jesteśmy w stanie zdefiniować najbardziej negatywne i niepożądane skutki działań
tzw. stalkerów, o tyle jest to trudne do uczynienia w zakresie możliwych do podjęcia przez
nich czynności sprawczych.
Użycie słowa „uporczywe nękanie” dostatecznie jak się wydaje, oddaje sens zachowań
określanych mianem stalkingu, w szczególności zachowań powtarzalnych, dręczących ofiarę,
które same w sobie są oddziaływaniem na wolność jednostki, a
w
rezultacie jej
ograniczeniem, skutkującym wywołaniem poczucia zagrożenia lub naruszeniem prywatności.
Według „Słownika języka polskiego” PWN 1998 r. – „uporczywy” to „powtarzający
się – nieustanny, trwający ciągle, nie przerywany”. Według „Uniwersalnego słownika języka
polskiego” pod red. S. Dubisza, PWN 2003 r. – „uporczywy” to „trudny do usunięcia,
utrzymujący się długo lub ciągle powtarzający się, nieustanny, uciążliwy”.
Natomiast „nękać” to – zgodnie z powołanym jako pierwszym słownikiem –
„ustawicznie dręczyć, trapić, niepokoić (czymś) kogo, dokuczać komu, nie dawać spokoju”.
Warto podkreślić, że użycie tego określenia kładzie generalny nacisk na odbiór przez ofiary
zachowań sprawców, nie zaś na intencje sprawcy, które przy tej konstrukcji przepisu, są
w istocie bez znaczenia. Wydawać by się też mogło, że użycie słowa nękanie bez
dodatkowego określenia w postaci uporczywości mogłoby być wystarczające dla
zobrazowania czynności wykonawczej, jednakże zamiarem projektodawców było wyraźne
wskazanie, że chodzi o zachowania nie tylko powtarzalne, różnorakie, czy wielokrotne, ale
także nacechowane absolutnie złą wolą. Zwłaszcza, że wśród synonimów dla pojęcia
„uporczywy” można także wymienić chociażby takie określenia jak: nawracający,
natarczywy, nieustępliwy, prześladujący, chroniczny, natrętny. Sprawca projektowanego
przestępstwa z art. 190a § 1 K.k. będzie więc musiał mieć świadomość, że jego zachowanie
jest niechciane i niepożądane przez pokrzywdzonego. Nieistotnym zaś będzie, czy będzie
działać z chęci dokuczenia pokrzywdzonemu, czy też z powodu potrzeby jego admiracji.

6
Ustawodawca w obszarze obowiązującego prawa karnego materialnego posługuje się już
zresztą pojęciem uporczywości w odniesieniu do przestępstwa określonego w art. 209 § 1
K.k., na podstawie którego do odpowiedzialności karnej może być pociągnięta jedynie ta
osoba, która nie tylko w obiektywnie długim okresie czasu nie łoży na utrzymanie innej
osoby, ale jednocześnie i taka, która w sposób obiektywny może to uczynić, lecz ze złej woli
takich działań nie podejmuje. Sąd Najwyższy interpretując pojęcie uporczywości
w odniesieniu do przestępstwa z art. 186 § 1d K.k. wypowiedział się jednoznacznie, że
„znamię uporczywości łączy w sobie dwa elementy […] jeden z nich charakteryzuje
postępowanie sprawcy od strony podmiotowej, a polega na szczególnym nastawieniu
psychicznym wyrażającym się w nieustępliwości, chęci postawienia na swoim (obojętne,
z jakich pobudek), podtrzymywaniu własnego stanowiska na przekór ewentualnym próbom
jego zmiany. […] drugi element, obiektywny, polega na trwaniu takiego stanu rzeczy przez
pewien dłuższy czas” (uchwała SN z 9 czerwca 1976 r., VI KZP 13/75, OSNKW 1976, nr 7,
poz. 86). Zaś w odniesieniu do obowiązującego Kodeksu karnego, stanowisko swoje
podtrzymał w uzasadnieniu wyroku z 5 stycznia 2001 r. (V KKN 504/2000, OSNKW 2001,
nr 7 – 8, poz. 57), wskazując że: „W przepisie art. 209 § 1 K.k. ustawodawca posłużył się
znamieniem podmiotowo-przedmiotowym „uporczywości”, które oznacza, że musi wystąpić
właśnie wielokrotność zaniechań na przestrzeni pewnego czasu, a ponadto znamię to wyraża
psychiczne nastawienie sprawcy, który uchyla się od obowiązku wykonania świadczeń
alimentacyjnych, pomimo realnej możliwości ich spełnienia; „uporczywość” jest (...)
antynomią jednorazowego czy nawet kilkakrotnego zaniechania sprawcy”.

Przedmiotem czynności wykonawczej jest inna osoba, na którą ukierunkowane są
działania sprawcy, lub osoba dla niej najbliższa, możemy bowiem wyobrazić sobie taki zespół
zachowań sprawcy, który oddziałuje na osobę, z którą pozostajemy w szczególnej relacji
bliskiej, co powoduje, że będziemy mieć poczucie zagrożenia np. w przypadkach
oddziaływania przez dzieci na ich rodziców. Pojęcie osoby najbliższej powinno być
interpretowane w myśl przepisu art. 115 § 11 K.k. Dla zaistnienia przestępstwa
z art. 190a § 1 K.k. konieczny jest również skutek w postaci wzbudzenia u pokrzywdzonego
poczucia zagrożenia, ocenianego w sposób obiektywny, bowiem wynikającego z takiej oceny
okoliczności dotyczących zachowania sprawcy. Przesłanką odpowiedzialności sprawcy,
będzie więc wyłącznie takie poczucie zagrożenia, które powstałoby u każdej racjonalnie
myślącej osoby, a reakcja taka byłaby zupełnie w tych okolicznościach naturalna i nie
budziła żadnych wątpliwości. Pojęcie zagrożenia w rozumieniu tego przepisu, to zatem

7