Poselski projekt ustawy o dostosowaniu organizacji wyborów do potrzeb osób niepełnosprawnych

Warszawa, 24 czerwca 2010 r.
SEJM
RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
VI kadencja
Prezes Rady Ministrów

DSPA-140-31(5)/10

Pan

Bronisław Komorowski
Marszałek Sejmu
Rzeczypospolitej
Polskiej




Przekazuję przyjęte przez Radę Ministrów stanowisko wobec
poselskiego projektu ustawy


- o dostosowaniu organizacji wyborów
do potrzeb osób niepełnosprawnych
(druk nr 2800).


Jednocześnie informuję, że Rada Ministrów upoważniła Ministra Spraw
Wewnętrznych i Administracji do reprezentowania Rządu w tej sprawie w toku
prac parlamentarnych.


(-) Donald Tusk
Stanowisko Rządu
do poselskiego projektu ustawy o dostosowaniu organizacji wyborów do potrzeb osób
niepełnosprawnych (druk nr 2800).


Poselski projekt ustawy o dostosowaniu organizacji wyborów do potrzeb osób
niepełnosprawnych ma w założeniu wnioskodawców stworzyć osobom niepełnosprawnym
realną możliwość skorzystania z konstytucyjnego prawa, jakim jest prawo wyborcze. Obecnie
osoby niepełnosprawne, które chcą wziąć udział w wyborach, są bardzo często uzależnione
od wsparcia osób trzecich. Projektowana regulacja, w ocenie jej autorów – ma ten stan rzeczy
zmienić, tak by wyborcy niepełnosprawni mogli głosować bez pomocy osób trzecich.
Mając powyższe na względzie, trzeba zauważyć, iż sprawy wyborów nie leżą
w zakresie działania administracji rządowej – nie obejmuje ich żaden z jej działów,
jak również nie wymieniają ich akty normujące zakres działania członków Rady Ministrów
oraz obsługujących ich urzędów. Niemniej jednak z uwagi na fakt, iż przedmiotowa
inicjatywa poselska wprowadza nowe rozwiązania prawne (m.in. głosowanie
korespondencyjne), „dotykając” tym samym sfery zadań organów administracji publicznej
(samorządowej i rządowej), zasadnym wydaje się dokonanie bliższej analizy projektowanych
przepisów we wskazanym zakresie.
Proponowana ustawa nakłada na ministra właściwego do spraw administracji
publicznej obowiązek zorganizowania bezpłatnej infolinii, służącej do przekazywania osobom
niepełnosprawnym informacji wyborczych (vide art. 6 ust. 3 projektu) oraz przewiduje kilka
upoważnień do wydania odpowiednich rozporządzeń:
- art. 5 projektu (w sprawie określenia trybu postępowania związanego ze złożeniem
oświadczenia o posiadaniu znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności, jego
wzoru oraz sposobu przechowywania, a także wzoru zaświadczenia o nadanym numerze
identyfikacyjnym),
- art. 7 ust. 2 projektu (w sprawie szczegółowego trybu przekazywania informacji
wyborczych za pośrednictwem infolinii i innych podmiotów zobowiązanych do przesyłania
w formie drukowanej materiałów, zawierających istotne dla wyborcy dane),
- art. 11 projektu (w sprawie określenia warunków technicznych, jakim powinien odpowiadać
lokal obwodowej komisji wyborczej dostępny dla osób niepełnosprawnych o ograniczonej
sprawności ruchowej),
- art. 12 ust. 5 projektu (w sprawie określenia trybu odbierania i przekazywania obwodowej
komisji wyborczej oświadczenia, w którym wyborca wyraża wolę głosowania
korespondencyjnego oraz jego wzoru),
- art. 17 projektu (w sprawie określenia szczegółowych zasad sporządzania
i dostarczania materiałów wyborczych oraz trybu postępowania podczas głosowania
korespondencyjnego),
- art. 23 projektu (w sprawie określenia wzoru nakładek do kart do głosowania
w alfabecie Braille’a).
Odnosząc się do zaproponowanych w projekcie rozwiązań, należy zwrócić uwagę
na następujące kwestie:
1. W art. 2 projektu został określony krąg osób, które zalicza się do kategorii wyborców
niepełnosprawnych. Zgodnie z brzmieniem przywołanego artykułu, wyborcą
niepełnosprawnym jest osoba, posiadająca prawa wyborcze, która przez właściwy organ
orzekający została zaliczona do osób o znacznym lub umiarkowanym stopniu
niepełnosprawności, z uwzględnieniem art. 62 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r.
o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnieniu osób niepełnosprawnych
(Dz. U. z 2008 r. Nr 14, poz. 92, z późn. zm.). Brzmienie tego przepisu jest wzorowane
na art. 106a ust. 1 ustawy z dnia 23 stycznia 2004 r. Ordynacja wyborcza do Parlamentu
Europejskiego (Dz. U. Nr 25, poz. 219, z późn. zm.).
Należy jednak w tym miejscu wskazać na regulacje (określające m.in. grupę obywateli
niepełnosprawnych uprawnionych do skorzystania z instytucji pełnomocnictwa
do głosowania), które znalazły się w art. 49a ust. 1 ustawy z dnia 27 września 1990 r.
o wyborze Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 2010 r. Nr 72, poz. 467) oraz
w art. 40a ust. 1 ustawy z dnia 16 lipca 1998 r. Ordynacja wyborcza do rad gmin, rad
powiatów i sejmików województw (Dz. U. z 2003 r. Nr 159, poz. 1547, z późn. zm.).
W myśl powyższych rozwiązań prawnych, z możliwości oddania głosu za pośrednictwem
pełnomocnika do głosowania mogą skorzystać wyborcy posiadający orzeczenie o znacznym
lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności albo orzeczenie organu rentowego

bez względu na datę jego wydania, równoznaczne na mocy przepisów ustawy o rehabilitacji
zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. Przywołane przepisy,
w odróżnieniu od postanowień art. 106a ust. 1 Ordynacji wyborczej do Parlamentu
Europejskiego, uprawniają do zagłosowania poprzez umocowanego przez siebie
przedstawiciela, dodatkowo osoby posiadające orzeczenie organów Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych o całkowitej niezdolności do pracy lub samodzielnej egzystencji, o których
mowa w art. 5 pkt 1-3 ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób
niepełnosprawnych, jak i te, które dysponują orzeczeniami komisji lekarskich Ministerstwa
Obrony Narodowej i Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji oraz lekarza
rzeczoznawcy Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego wydanymi po dniu 1 stycznia
1998 r.
Stąd też zasadnym wydaje się dostosowanie brzmienia art. 2 projektu do treści
wspomnianych przepisów (art. 49a ust. 1 ustawy o wyborze Prezydenta Rzeczypospolitej
Polskiej i art. 40a ust. 1 Ordynacji wyborczej do rad gmin, rad powiatów i sejmików
województw), tak by wprowadzić jednolite kryteria podmiotowe, legitymujące jak najszerszą
grupę wyborców do korzystania ze szczególnych sposobów oddawania głosu.
Ponadto wypada także postawić pytanie o wzajemne relacje instytucji pełnomocnictwa
do głosowania z przewidzianą w projekcie możliwością korespondencyjnego oddawania
głosu. Ta metoda uczestnictwa w wyborach, polegająca na nadaniu listu z wypełnioną kartą
do głosowania, będzie niewątpliwie wymagać mobilności, bądź też pomocy osoby trzeciej.
Trudno sobie bowiem wyobrazić aby wypełnione karty do głosowania nie były wysyłane
przesyłkami poleconymi, tj. przesyłkami rejestrowanymi będącymi przesyłkami listowymi,
które są przemieszczane i doręczane w sposób zabezpieczający je przed utratą, ubytkiem
zawartości lub uszkodzeniem [art. 3 pkt 19 ustawy z dnia 12 czerwca 2003 r. Prawo pocztowe
(Dz. U. z 2008 r. Nr 189, poz. 1159, z późn. zm.)]. Jeżeli natomiast taki wyborca będzie
musiał jednak skorzystać z pomocy osoby trzeciej, należałoby wówczas rozstrzygnąć, jaka
rola w procedurze wyborczej miałaby przypaść pełnomocnikowi wyborcy. Czy byłby
on umocowany do głosowania w imieniu wyborcy, czy też jego zadanie sprowadzałoby się
do pośredniczenia w przekazywaniu głosu mocodawcy. Zasygnalizowane kwestie skłaniają
do konkluzji, iż przywołane metody głosowania wymagają wzajemnego dostosowania,
m.in. poprzez ujednolicenie procedur w tym zakresie.
2. Zgodnie z art. 3 projektu, wyborca, na co najmniej 21 dni przed dniem wyborów, będzie
zobowiązany złożyć na ręce wójta (burmistrza, prezydenta miasta) lub upoważnionego
pracownika urzędu gminy, oświadczenie o tym, że został zaliczony do osób o znacznym
lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności.
Trzeba zauważyć, iż projektowany przepis nie wskazuje, do którego wójta będzie
kierowane takie oświadczenie. Wydaje się, iż powinien być to wójt (burmistrz, prezydent
miasta) gminy, w której wyborca jest wpisany do rejestru wyborców. Wspomniany artykuł

2
wymaga dookreślenia w tym zakresie. Poza tym, do rozważenia pozostaje, zastąpienie
użytych w nim wyrazów „co najmniej”, precyzyjnym wyrazem „najpóźniej”.
Natomiast art. 3 ust. 2 i 3 projektu określają wymagania, które powinno spełniać
ww. oświadczenie, a mianowicie ma ono zawierać: podpis wyborcy, czytelnie wpisane imię
i nazwisko, adres zamieszkania i numer ewidencyjny PESEL oraz ma być składane na piśmie
lub ustnie do protokołu, przy czym brzmienie tychże ustępów sugeruje, iż ustanowione w nich
warunki formalne są konieczne (mają obligatoryjny charakter) do tego, aby oświadczenie
wyborcy było skuteczne (ważne). Taka regulacja sprawia, iż z możliwości złożenia
przedmiotowego oświadczenia zostają wyłączeni wyborcy, których stopień
niepełnosprawności powoduje, iż nie mogą oni samodzielnie złożyć podpisu, a jednocześnie
cierpią na schorzenia, które utrudniają im porozumiewanie się z otoczeniem (osoby
głuchonieme, czy też np. z chorobą Parkinsona). Co więcej wymóg pisemności,
czy też formuła złożenia oświadczenia ustnie do protokołu, pozbawia wyborców szansy
wykorzystania elektronicznej drogi kontaktowania się z urzędami administracji publicznej.
Ponadto podobne wątpliwości, do tych, które zostały wyrażone w odniesieniu do ust. 2 i 3,
budzą art. 3 ust. 5 i 6 projektu. Złożenie wniosku o umożliwienie oddania głosu w miejscu
zamieszkania oraz przedłożenie zaświadczenia lekarskiego może także wymagać pomocy
osób trzecich. Tak więc możliwość oddania głosu w miejscu zamieszkania wymagać będzie
przeprowadzenia wcześniejszych procedur, jak się wydaje niemożliwych do samodzielnego
zrealizowania przez osobę niepełnosprawną ze względu na jej stan zdrowia – który to stan
ma być podstawą do ubiegania się o skorzystania z prawa oddania głosu w miejscu
zamieszkania. Dodatkowo autorzy projektu nie unormowali szczegółowego trybu działania
(chociażby tak jak zostało to uczynione w przypadku pełnomocnictwa do głosowania)
w sytuacji, gdy oświadczenie, jak i wniosek zawiera wady, bądź też wyborca nie spełnia
przesłanek ustalonych w art. 2 lub art. 3 ust. 6 pkt 1, 2 i 3.
Jednoczenie art. 3 ust. 5 projektu nie ustanawia, chociażby minimalnych wymagań, jakim
wymieniony tam wniosek miałby odpowiadać (nie pozostawiono również tych zagadnień
do rozstrzygnięcia w drodze aktu wykonawczego – vide art. 5 projektu).
Podniesienia również wymaga, iż użyte przez projektodawców sformułowanie „numer
ewidencyjny PESEL” należy dostosować do wyrażenia, którym posługuje się ustawa
z dnia 10 kwietnia 1974 r. o ewidencji ludności i dowodach osobistych (Dz. U. z 2006 r.
Nr 139, poz. 993, z późn. zm.), tj. „numer PESEL”.

Ponadto zapis art. 3 ust. 2 projektu winien być zgodny z art. 34 ust. 2c
i art. 203b Ordynacji wyborczej do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw
oraz z art. 33 ust. 4 i art. 172 Ordynacji wyborczej do Parlamentu Europejskiego, ponieważ
są to akty prawne, które przewidują udział obywateli Unii Europejskiej w wyborach
przeprowadzanych w Polsce. Wymienione ustawy formułują wymóg posługiwania się przez
obywatela polskiego numerem PESEL, natomiast przez obywatela Unii Europejskiej
niebędącego obywatelem polskim – numerem paszportu lub innego dokumentu
stwierdzającego tożsamość. W świetle powyższego, treść przywołanego artykułu winna ulec
odpowiednim zmianom.
3. W myśl art. 4 ust. 1 projektu, wyborca po złożeniu oświadczenia, o którym była mowa
powyżej, otrzymuje zaświadczenie o nadanym numerze identyfikacyjnym. Dokument
ten potwierdza, że osoba, która go posiada, jest uprawniona do korzystania

ze szczególnych rozwiązań ułatwiających udział w wyborach (vide art. 4 ust. 2 projektu).
Informację o wydaniu zaświadczenia umieszcza się w spisie wyborców (vide art. 4 ust. 3
projektu).
Analizując przedstawione rozwiązania trzeba zwrócić uwagę na fakt, iż nie wskazują
one podmiotu, który byłby zobowiązany do wydawania zaświadczeń oraz zamieszczania
informacji na ten temat w spisie wyborców. Tym organem, jak można przypuszczać będzie

3
wójt (burmistrz, prezydent miasta). Równocześnie zaprezentowany przepis zawiera jedynie
lakoniczną wzmiankę, iż wyborcy będzie nadawany numer identyfikacyjny.

Nie sprecyzowano czy urzędy gmin będą nadawały ten numer w sposób dowolny,
czy też będzie on generowany przez jeden centralny system (obejmujący terytorium całego
państwa) i posiadał niepowtarzalny charakter. Za tą drugą formułą numeru identyfikacyjnego
wydaje się przemawiać fakt, iż jego podanie będzie uprawniało do skorzystania z bezpłatnej
infolinii (vide art. 7 ust. 1 projektu). W związku z tym, pracownik udzielający informacji
za pośrednictwem tejże infolinii winien dysponować bazą danych wszystkich wyborców,
którzy uzyskali zaświadczenie o nadaniu numeru identyfikacyjnego. W takim przypadku
niezbędnym byłoby zatem uzupełnienie regulacji w tym zakresie oraz określenie unikatowych
cech (struktury) tego numeru (vide art. 31a ust. 1 ustawy o ewidencji ludności i dowodach
osobistych).
4. Jednym z „novum”, które projektodawcy zamierzają wprowadzić do systemu prawa
wyborczego (vide art. 6 ust. 2 projektu), jest bezpłatna infolinia służąca do przekazywania
osobom niepełnosprawnym informacji m.in. na temat obwodów głosowania, kalendarzu
czynności wyborczych, jak i zarejestrowanych kandydatach oraz listach wyborczych (art. 6
ust. 1 pkt 1 – 6 projektu). Zadanie zorganizowania przedmiotowej infolinii zostało
powierzone ministrowi właściwemu do spraw administracji publicznej – art. 6 ust. 3 projektu.
Odnosząc się do przedmiotowych kwestii, trzeba stwierdzić, iż minister właściwy
do spraw administracji publicznej miałby zorganizować infolinię do przekazywania danych,
do których nie posiada dostępu (sprawy wyborów nie leżą w zakresie jego działania).
Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji nie jest powiązane organizacyjnie,
ani funkcjonalnie z organami odpowiedzialnymi za organizację i przeprowadzanie wyborów.
Stąd też wartym rozważenia byłoby, z uwagi na charakter przesyłanych informacji
(ściśle związanych z przeprowadzaniem i organizacją wyborów), pozostawienie realizacji
wspomnianego zadania Państwowej Komisji Wyborczej, bądź też jej organowi
wykonawczemu, czyli Krajowemu Biuru Wyborczemu.
Mając na względzie wieloletnią praktykę Państwowej Komisji Wyborczej

w wykorzystywaniu systemów teleinformatycznych na potrzeby wyborów

oraz nieograniczony dostęp do danych, a także odpowiednie zaplecze merytoryczne, wydaje
się, iż podmiot ten mógłby (z uwagi na posiadane doświadczenie) zorganizować „infolinię
wyborczą”. Za poparciem takiego sposobu rozstrzygnięcia poruszonych zagadnień
przemawia, także rozbudowana struktura organizacyjna organów wyborczych (komisarze
wyborczy oraz delegatury Krajowego Biura Wyborczego), które dysponując stosownymi
informacjami mogłyby je udostępniać uprawnionym wyborcom.
Zorganizowanie infolinii sprowadza się do wykonania określonych czynności
organizacyjnych i technicznych, które w warunkach organów wyborczych i struktur
Krajowego Biura Wyborczego mogą zostać przeprowadzone bez wykorzystywania formy
rozporządzenia, lecz z zastosowaniem aktów kierownictwa wewnętrznego (np. tak jak miało
to miejsce w przypadku stworzenia przez Ministerstwo Finansów, Krajowej Informacji
Podatkowej, służącej do przekazywania zainteresowanym wiedzy na temat prawa
podatkowego). Utworzenie ww. systemu informowania wyborców, z uwagi na charakter tego
zadania nie wymaga wydawania aktu rangi rozporządzenia (vide art. 7 ust. 2 projektu),
będącego źródłem powszechnie obowiązującego prawa.
Dodatkowo pomysł powołania do życia tego permanentnego systemu informowania
obywateli (niepełnosprawnych) wymaga przemyślenia. Wybory odbywają się w kilkuletnich
odstępach czasu, poszczególne czynności wyborcze „zamykają” się w okresie kilku miesięcy,
w trakcie trwania których, informacji wyborczych mogliby udzielać pracownicy urzędu
gminy (jego przedstawiciel wchodzi w skład obwodowej komisji wyborczej), czy też osoby

4