Stosowanie prawa w Polsce

Przeczytaj także: Ułatwienia w sądach - uproszczenia i informatyzacja

Takie źródła prawa sporządzone są w języku prawnym i nie wszystko może być dla nas zrozumiałe, a czasem przeczytamy coś i wydaje nam się to jasne, aż ktoś nagle oznajmia nam, że niewłaściwie zrozumieliśmy przepis. Wydaje nam się, że dany artykuł przyznaje nam jakieś prawa, tymczasem urzędnik, do którego się zgłaszamy, twierdzi, że nic nam nie przysługuje.

Na jakiej podstawie wydaje taką decyzję? Otóż organy władzy publicznej działają wedle schematów stosowania prawa. Jest to sformalizowane działanie kompetentnych podmiotów, czyli na przykład organów administracji państwowej i sądów, polegające na rozstrzygnięciu konkretnych indywidualnych spraw w oparciu o generalne i abstrakcyjne normy prawne. Nie wystarczy, że taki urzędnik państwowy przeczyta paragraf kodeksu. On musi zastosować się do ściśle określonej procedury przewidującej trzy kolejne etapy, jakimi są:

1. Ustalenie stanu faktycznego sprawy.
2. Wybór i ustalenie znaczenia przepisu prawnego, czyli tak zwana wykładnia prawa.
3. Subsumpcja, czyli zaklasyfikowanie danego przypadku do wynikającej z przepisu normy.

Ustalenie stanu faktycznego

Ustalenie stanu faktycznego polega na uznaniu okoliczności sprawy za prawdziwe i udowodnione. Niektóre fakty nie wymagają udowodnienia, np. fakty powszechnie znane lub fakty znane organowi z urzędu w związku z jego funkcjonowaniem. Wiarygodność innych faktów określa się na podstawie zeznań świadków, dokumentów czy innych dowodów materialnych. I tak na przykład pracownik powiatowego urzędu pracy, zajmując się sprawą przyznania zasiłku osobie bezrobotnej, sprawdza, czy zaistniały właściwe przesłanki. Zaliczenie osoby zainteresowanej do grona osób bezrobotnych, w rozumieniu ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, zostało dokonane w dniu rejestracji, kiedy to bezrobotny przedstawił stosowne dokumenty, na których podstawie urzędnik uznał, że ta osoba spełnia warunki wymienione w art. 2 ustawy (czyli warunki umożliwiające nabycie statusu osoby bezrobotnej). W momencie przyznawania prawa do zasiłku posiadanie przez osobę statusu bezrobotnej jest już zatem faktem znanym z urzędu i nie trzeba go udowadniać. Przy podjęciu decyzji o prawie do zasiłku trzeba sprawdzić, czy bezrobotny w okresie 18 miesięcy poprzedzających rejestrację był zatrudniony łącznie przez 365 dni i osiągał dochody w wysokości co najmniej minimalnego wynagrodzenia za pracę, czego wymaga artykuł 71 ustawy. Wystąpienie tych okoliczności powinny potwierdzać świadectwa pracy lub inne dokumenty wymagane przez urząd pracy. Jeżeli wszystko się zgadza, stan faktyczny uznaje się za ustalony.

Wybór i ustalenie znaczenia przepisu prawnego

Wybór i ustalenie przepisu prawnego rozpoczyna się od sprawdzenia, czy przepis prawny dalej obowiązuje. Później ustala się jego sens znaczeniowy, czyli interpretuje się jego literalne brzmienie. Niektóre przepisy są sformułowane jasno i w doktrynie nie ma wątpliwości co do ich znaczenia. Niekiedy jednak zrozumienie przepisu wymaga głębszej wykładni, biorącej pod uwagę nie tylko jego znaczenie językowe, lecz także kontekst, w jakim występuje. W omawianym przykładzie przyznania bezrobotnemu prawa do zasiłku właściwym przepisem jest wspomniany art. 71 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. Jego sens oznacza, że osobie spełniającej warunki wymienione w przepisie zostaje przyznane prawo do zasiłku dla bezrobotnych. Taką decyzję podejmuje dyrektor powiatowego urzędu pracy działający w imieniu starosty (lub prezydenta miasta).

Subsumpcja

Subsumpcja polega na „nałożeniu” ustalonego stanu faktycznego na właściwy przepis prawny. Gdy osoba stosująca przepis prawny stwierdzi, że dana sytuacja odpowiada konkretnemu przepisowi prawnemu, może ustalić, jakie konsekwencje prawne wiążą się z zastosowaniem przepisu. Zgodnie z tym modelem postępowania osoba bezrobotna spełniająca wymagania przewidziane w ustawie stanie się uprawniona do otrzymania zasiłku dla bezrobotnych. Jego wysokość i okres pobierania są ustalane na podstawie innych artykułów. Przy każdym z tych ustaleń urząd pracy stosuje taką samą procedurę, czyli ustala stan faktyczny, wybiera właściwy przepis i odnosi go do przypadku konkretnej osoby.

Powyższa procedura może wydawać się skomplikowana, jest to jednak tylko model teoretyczny. W praktyce wyróżnione etapy stosowania prawa dokonuje się często w tym samym czasie, w odniesieniu do kilku właściwych przepisów. W przypadkach często rozpatrywanych, takich jak przyznanie bezrobotnemu prawa do zasiłku, urzędnicy swoje czynności dokonują rutynowo i bez zbędnej zwłoki. Część z nich nawet nie uświadamia sobie, że właśnie dokonuje procesu subsumpcji. Dopiero bardziej nietypowe sytuacje dotyczące konkretnych osób czasem wymagają głębszego namysłu, skonsultowania się z prawnikami i ustalenia właściwej drogi postępowania.

Źródło:

• A. Jamróz, Wstęp do nauk prawnych, Białystok 1997
• Ustawa o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy z dnia 20 kwietnia 2004 r. (DzU 2004 nr 99, poz. 1001)

Magdalena Kijowska