Pozostawanie w dyspozycji pracodawcy

Przeczytaj także: Czas pracy pracowników samorządowych - zmiany

Niepracujący także w dyspozycji szefa

Pozostawanie w dyspozycji pracodawcy jest kluczowym składnikiem definicji czasu pracy. Pracownik pozostaje w niej przede wszystkim w sytuacji, gdy wykonuje pracę ustaloną postanowieniami umowy o pracę, a także wówczas, gdy doraźnie świadczy pracę zastępczą, jeżeli umówiona praca z jakiś względów nie może być wykonywana (zob. np. art. 42 § 4, art. 81 § 3, art. 178¹, art. 230 § 1 K.p.).

W dyspozycji szefa pozostaje także ten, kto jest gotów do wykonywania obowiązków zawodowych, ale z powodów leżących po stronie pracodawcy (niedostarczenie pracy- art. 81 § 1 K.p.) lub na skutek przestoju (art. 81 § 2 K.p.) nie może ich podjąć.

Nie tylko wykonywanie zadań, ale i gotowość do ich wykonywania

Czynnikiem decydującym o tym, czy pracownik pozostaje w dyspozycji szefa jest faktyczna gotowość do świadczenia pracy. Nie można zatem uznać, że gotowy do pracy jest zatrudniony, który przebywa wprawdzie w wyznaczonym przez pracodawcę miejscu wykonywania pracy, ale jego stan bądź okoliczności sprawiają, że pracy tej świadczyć nie może. Gotowość do pracy oznacza bowiem m.in., że pracownik cieszy się taką kondycją psychofizyczną, która wskazuje na chęć i możliwość wykonywania zadań służbowych a w konsekwencji umożliwia faktyczne świadczenie pracy.

W świetle powyższego zasadne jest uznać, że o gotowości do pracy nie można mówić w przypadku pracownika, który pojawił się w firmie chory, bez stosownych dokumentów warunkujących możliwość świadczenia pracy (np. kierowca bez prawa jazdy) czy też nietrzeźwy. W opinii SN zatrudniony, który stawił się do pracy po spożyciu alkoholu nie tylko nie może podjąć się wykonywania swych obowiązków, ale także nie pozostaje w gotowości do pracy (por. wyrok SN z 11 kwietnia 2000 r., I PKN 586/99, OSNAPiUS 2001, Nr 18, poz. 556).

Pojęcie pozostawania w dyspozycji pracodawcy odnosi się również do pracownika, który wykonuje pracę umówionego rodzaju z własnej inicjatywy bez jakiegokolwiek wpływu szefa lub jego reprezentantów. Przyjęte jest także, że nawet świadczenie pracy innego rodzaju, o ile leży to w interesie pracodawcy i realizuje jednocześnie główny cel stosunku pracy, determinuje zasadność stwierdzenia, że pracownik pozostaje w dyspozycji przełożonego.

Decydująca nie tylko gotowość pracownika

Warto też dodać, że przesłanką warunkującą pozostawanie w dyspozycji szefa jest nie tylko gotowość do podjęcia obowiązków służbowych wyrażona przez pracownika, ale i obiektywna możliwość rzeczywistego świadczenia pracy, której spełnienie uzależnione jest już od pracodawcy. I tak np., faktyczna likwidacja spółki i zaprzestanie jej działalności jako zakładu pracy wyklucza możliwość powoływania się pracownika na jego gotowość do pracy (por. wyrok SN z 24 października 1997 r., I PKN 280/97, OSNAPiUS 1998, Nr 15, poz. 453).

Następstwa braku gotowości pracownika do pracy, a więc (zaliczenie lub niezaliczenie danego okresu do czasu pracy) uzależnione są od tego, po czyjej stronie leży przyczyna takiego stanu faktycznego oraz czy jest to przyczyna zawiniona. O ile okolicznością usprawiedliwiającą brak gotowości do wykonywania zadań służbowych jest np. choroba pracownika, o tyle nie jest nią już stan nietrzeźwości.

Reasumując, o pozostawaniu w dyspozycji pracodawcy można mówić w sytuacji, gdy:

• pracownik świadczy pracę, wykonując polecenia pracodawcy,
• nie świadczy pracy, ale jest zdolny do wykonywania poleceń służbowych, oczekuje na nie i chce je wykonywać.