Senacki projekt ustawy o zmianie ustawy - Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw

– 22 –
udzielenia zbiorczej informacji o rachunkach. Proponowane regulacje nie będą się
wykluczały, ale uzupełniały.
Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów proponował objęcie regulacjami
dodatkowo rachunku wspólnego i rachunku kredytowego. Nie uwzględniono tej propozycji
uznając, iż w przypadku rachunku wspólnego śmierć jednego ze współposiadaczy nie
skutkuje rozwiązaniem umowy (od momentu śmierci jednego z dwóch współposiadaczy nie
mamy już do czynienia z rachunkiem wspólnym, tylko rachunkiem osoby fizycznej).
Natomiast w odniesieniu do rachunku kredytowego zwraca się uwagę na jego inny charakter
niż klasycznych rachunków bankowych. Po zaciągnięciu kredytu na rachunku kredytowym
pojawia się saldo ujemne, które zmniejsza się przy każdorazowej spłacie raty kredytowej.
Propozycja zmiany dotycząca bankowego tytułu egzekucyjnego wykraczała poza zakres
projektu.
Kasa Krajowa wnioskowała o wyłączenie rachunków imiennych w SKOK z zakresu
projektowanej regulacji wskazując na spółdzielczy charakter kas i fakt, że SKOK może
prowadzić działalność wyłącznie na rzecz swoich członków, a także podkreślając, iż
warunkiem przystąpienia do kasy jest uprzednie istnienie więzi członkowskiej. Projekt
uwzględnia szczególny charakter więzi członkowskiej ograniczając regulację wyłącznie do
oszczędności zdeponowanych na rachunku imiennym. Jak już wskazano, ustawodawca
w kolejnych nowelizacjach konsekwentnie zrównuje, w zakresie treści stosunku prawnego
i jego skutków, rachunki imienne w SKOK z rachunkami bankowymi. Zaproponowana
regulacja pozostanie bez wpływu na wkłady członkowskie i udziały. Projekt w wielu
proponowanych przepisach odwołuje się do wyraźnych oświadczeń woli stron umowy
rachunku, nie ingerując w ten sposób w zasadę swobody umów. Proponowane regulacje,
w ocenie projektodawców, nie naruszają praw nabytych i własności. Należy zwrócić uwagę,
iż proponowane rozwiązania nie pozbawiają uprawnionego roszczeń o wypłatę środków
zdeponowanych na rachunku. Zmieniają one wyłącznie zarządzającego tymi środkami.
Komisja Kodyfikacyjna Prawa Cywilnego zakwestionowała pomysł, aby to Bank
Gospodarstwa Krajowego wypłacał środki pieniężne osobom, które udokumentują swój tytuł
prawny, wskazując m.in. że powierzenie zadania wypłaty jednemu podmiotowi sprawi, że
system wypłat stanie się niewydolny oraz, że zabieg ten nie ma nic wspólnego
z problematyką „rachunków uśpionych”. W ocenie projektodawców dla realizacji celu
ustawy, a więc zagwarantowania bezpieczeństwa środków zdeponowanych na rachunkach
– 23 –
zmarłych klientach oraz na „rachunkach uśpionych”, jak i zwiększenia dostępności do tych
środków przez podmioty mające do nich tytuł prawny, konieczne jest utworzenie specjalnego
funduszu depozytowego (prowadzonego przez Fundusz, a nie jak pierwotnie zakładano Bank
Gospodarstwa Krajowego), który do czasu wypłaty środków uprawnionym będzie zarządzał
takimi środkami. Skutkuje to koniecznością zmiany zarządzającego środkami,
a w następstwie wypłacającego środki. Wobec faktu, iż środki przekazywane będą na fundusz
środków nieodebranych, proponowane rozwiązanie realizuje postulat przeniesienia środków
pieniężnych zgromadzonych na rachunkach zmarłych klientów oraz na „rachunkach
uśpionych” z komercyjnego sektora bankowego do funduszu o charakterze publicznym.
Ważne jest również zagwarantowanie nieprzedawnialności roszczeń do środków
przekazanych do Funduszu. Tego rodzaju rozwiązanie byłoby wątpliwe w przypadku
pozostawienia środków w komercyjnym systemie bankowym. W ocenie projektodawców
Fundusz jest technicznie i wewnątrzorganizacyjnie przygotowany do zarządzania funduszem
środków nieodebranych oraz wypłaty przekazanych na niego środków pieniężnych.
Zarzuty Związku Banków Polskich i Krajowej Spółdzielczej Kasy Oszczędnościowo-
Kredytowej, iż projekt narusza zasadę lex retro non agit, należy uznać za nietrafne.
Po pierwsze, zakaz nadawania mocy wstecznej przepisom, odnieść należy wyłącznie do
przepisów, które regulują prawa i obowiązki oraz pogarszają sytuację prawną adresatów
(trudno zgodzić się z tezą, że proponowane regulacje pogarszają sytuację uprawnionego do
środków), po drugie zaś zasada lex retro non agit nie ma charakteru absolutnego – można od
niej odstępować wyjątkowo z bardzo ważnych powodów, bądź gdy wynika to z natury
normowanych stosunków, po trzecie istotą przepisów przejściowych jest uregulowanie
wpływu nowej ustawy (nowych przepisów merytorycznych) na stosunki powstałe pod
działaniem ustawy albo ustaw dotychczasowych, a sformułowanie tych przepisów jest
obowiązkiem ustawodawcy wynikającym z art. 2 Konstytucji.
Niesłusznym jest również twierdzenie, iż projektowany akt narusza zasadę ochrony
praw nabytych. Należy pamiętać, iż w ocenie Trybunału Konstytucyjnego zasada ta chroni
wyłącznie usprawiedliwione i racjonalne oczekiwania jednostki dotyczące ochrony praw
nabytych i nie ma charakteru absolutnego. W projekcie uwzględniono interesy podmiotów
ukształtowane przed dokonaniem zmian, w szczególności przepisy przejściowe dają
adresatowi czas i możliwość ukształtowania swojej sytuacji prawnej po zmianie przepisów
w sposób zgodny z jego wolą.
– 24 –
Krajowa Rada Notarialna proponowała utworzenie Centralnego Rejestru Rachunków
Bankowych (zamiast Centralnej informacji), na wzór Rejestrów Aktów Poświadczenia
Dziedziczenia, który miałby być prowadzony przez tę Radę. W trakcie prac nad projektem
uznano, iż instytucja Centralnej informacji będzie instrumentem skuteczniejszym, tańszym
oraz łatwiejszym do wdrożenia. Należy bowiem pamiętać, iż przepływ informacji
za pośrednictwem Centralnej informacji w dużej mierze bazować będzie na istniejących już
systemach teleinformatycznych Funduszu.
Związek Banków Polskich proponował ograniczenie zakresu projektu wyłącznie do
utworzenia informacji o rachunkach (z podobnym postulatem wystąpiła również Kasa
Krajowa w dodatkowej opinii przedstawionej po I czytaniu projektu ustawy). W ocenie
projektodawców tylko kompleksowe uregulowanie problematyki rachunków zmarłych
klientów oraz „rachunków uśpionych” pozwoli zrealizować cel nowelizacji, który został
wyznaczony na etapie przygotowywania założeń do projektu ustawy, a tym samym
wyeliminować zdiagnozowane problemy.
Związek Banków Polskich w dodatkowej opinii przedstawionej po I czytaniu projektu
ustawy proponował, aby środki zdeponowane na rachunkach zmarłych klientów oraz na
„rachunkach uśpionych” były przekazywane nie na specjalnie w tym celu utworzony fundusz,
ale do gminy ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy, jako finalnie – w przypadku
braku spadkobierców ustawowych –
spadkobiercy przymusowemu. W ocenie
projektodawców rozwiązanie to zakłada przyjęcie fikcji prawnej, iż gmina jest spadkobiercą
pomimo nieprzeprowadzenia przez nią postępowania spadkowego. Wobec faktu, iż prawo do
spadku się nie przedawnia, przyjęcie takiego rozwiązania mogłoby skutkować tym, iż gmina
otrzymałaby środki, do których prawo przysługuje innemu uprawnionemu. W następstwie
mógłby powstać problem rozliczeń pomiędzy gminą a osobą, która legitymując się tytułem
do spadku nie mogła wypłacić środków zdeponowanych na rachunku spadkobiercy
w związku z ich przekazaniem gminie.
Należy podkreślić, iż wolą projektodawców nie jest promowanie instytucji dyspozycji
na wypadek śmierci (jak twierdzi Związek Banków Polskich w swojej opinii), ale
upowszechnianie wiedzy o tym narzędziu. Projektodawcy nie twierdzą, iż w każdej umowie
rachunku bankowego musi się znaleźć dyspozycja na wypadek śmierci, ale uznają prawo
konsumenta do tego, aby w momencie zawierania umowy miał on świadomość co do
przewidzianych prawem możliwości zarządzania swoimi środkami na przyszłość.
– 25 –
Dodanie nowych przesłanek rozwiązania umowy rachunku bankowego do ustawy –
Prawo bankowe, a nie do Kodeksu cywilnego wynika z tego, że przesłanki te nie mają
charakteru generalnego (nie odnoszą się do rachunku bankowego jako takiego) oraz faktu, iż
w przeszłości ustawodawca zdecydował się sformułować przepis art. 60 ustawy – Prawo
bankowe (uznano wówczas, iż aktem właściwym do określenia szczególnych przesłanek
rozwiązania niektórych umów rachunku bankowego powinna być ustawa – Prawo bankowe,
a nie Kodeks cywilny).
Propozycja Związku Banków Polskich, aby to organy państwa przekazywały bankom
i SKOK informację o śmierci osoby (zamiast przewidzianego w projekcie obowiązku
występowania do ministra właściwego do spraw wewnętrznych o udostępnienie danych
z rejestru PESEL umożliwiających ustalenie czy posiadacz rachunku żyje) nie została
uwzględniona. Uznano, iż to na bankach – jako stronie umowy cywilnoprawnej – powinien
spoczywać obowiązek ustalenia przyczyn braku aktywności drugiej strony umowy.
Zaproponowane w projekcie rozwiązanie proste w swojej istocie i tanie w korzystaniu, nie
będzie naruszało zasady proporcjonalności, na którą powołuje się Związek Banków Polskich.
W przypadku obowiązku występowania o informację do rejestru PESEL, trudno jest w ogóle
mówić o nadmiernym obciążeniu banków i ingerencji w relacje prywatnoprawne.
Weryfikacja danych w rejestrze PESEL dokonywana będzie z wykorzystaniem systemu
teleinformatycznego, co będzie proste technicznie, dokonywana będzie rzadko i tylko wtedy
gdy bank stwierdzi brak aktywności posiadacza rachunku, a sam koszt zapytania to 0,30 zł
(opłatę tę banki zapewne uwzględniać będą w pobieranych od klientów opłatach). Co więcej,
w propozycji nie wskazano, jak miałby wyglądać mechanizm przekazywania informacji,
który postuluje Związek. W związku z tą propozycją nasuwa się również pytanie, skąd
organy państwa miałyby wiedzieć czy w ogóle, a jeśli tak, to który bank lub SKOK należy
poinformować o śmierci osoby, skoro w Polsce nie ma rejestru rachunków, nie ma również
obowiązku posiadania rachunku.
Projektodawcy nie podzieli stanowiska Związku Banków Polskich, iż koncepcja
możliwości uzyskania zbiorczej informacji w dowolnym banku lub SKOK nie jest trafna.
Argumenty za przyjęciem takiego rozwiązania sformułowano we wcześniejszej części
uzasadnienia. Koszty obsługi i korzystania przez bank z systemu Centralnej informacji będą
mogły być wkalkulowane w opłatę, którą podmiot dostarczający zbiorczą informację będzie
mógł pobrać od osoby występującej z zapytaniem.
– 26 –
W trakcie prac nad projektem pojawiły się zarzuty, że w projekcie nie wskazano celu
społecznego, na który mogłyby być przekazywane środki nieodebrane przez uprawnionych
(np. niewypłacone przez spadkobierców, w tym gminę) z funduszu środków nieodebranych.
W ocenie projektodawców na dziś nie jest możliwe określenie przeznaczenia takich środków,
ponieważ dopiero po upływie kilku lat funkcjonowania systemu, będzie można określić jaka
część środków przekazanych na fundusz środków nieodebranych nie jest wypłacana przez
uprawnionych. Innymi słowy dopiero za kilka lat będzie wiadomo, czy na funduszu są
zdeponowane środki, które w sposób oczywisty (ze względu na brak zainteresowania nimi
przez spadkobierców) nie zostaną nigdy wypłacone oraz jaka jest ich wartość. Projektodawcy
proponują, aby pierwszej oceny w tym zakresie dokonać po upływie 3 lat od dnia wejścia
w życie nowelizacji.

W ocenie projektodawców ustawa powinna wejść w życie z po upływie 12 miesięcy od
dnia ogłoszenia.
Projekt ustawy nie pociąga za sobą obciążenia budżetu państwa lub budżetów jednostek
samorządu terytorialnego.
Projekt ustawy jest zgodny z prawem Unii Europejskiej. Kwestie będące przedmiotem
niniejszego projektu nie są regulowane przez prawo Unii Europejskiej i nie podlegają
harmonizacji.
Projekt ustawy nie zawiera norm technicznych w rozumieniu rozporządzenia Rady
Ministrów z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie sposobu funkcjonowania krajowego systemu
notyfikacji norm i aktów prawnych (Dz. U. Nr 239, poz. 2039, z późn. zm.), w związku
z czym nie podlega notyfikacji.