Poselski projekt ustawy o usunięciu symboli komunizmu z życia publicznego w Rzeczypospolitej Polskiej

5

UZASADNIENIE
Projektowana
ustawa
będzie stanowić od dawna oczekiwany akt usunięcia z
życia publicznego w Rzeczypospolitej Polskiej pozostałości symboli komunistycznego
porządku politycznego.
Nie można dłużej tolerować obecności w sferze publicznej symboli tego, co
przyniosło Polsce i Narodowi zniewolenie i upokorzenia i co stanowi zaprzeczenie
wartości deklarowanych w preambule do Konstytucji RP, na których oparty jest
dzisiejszy ład ustrojowy.
Fakt, że istnieją pojedyncze osoby i środowiska, które z różnych powodów
(natury ideologicznej albo pozaideologicznej) sprzeciwiają się usunięciu określonych
symboli komunizmu, nie może powstrzymywać ustawodawcy przed wdrożeniem
projektowanych działań. Sfera publiczna podlega bowiem kategorii dobra wspólnego
(art. 1 Konstytucji RP), a w konsekwencji indywidualne i partykularne upodobania czy
rachuby muszą w tej sferze ustąpić wobec naczelnych wartości wolnej
Rzeczypospolitej, a także wobec szacunku dla uczuć tych obywateli, którzy dalszą
obecność symboli komunizmu w sferze publicznej odczuwają jako upokorzenie, drwinę
z ofiar komunizmu oraz wyraz sprzeczności między ocenami i wartościami zawartymi
w preambule i art. 13 Konstytucji RP oraz wielu ustawach a realiami życia
codziennego.
Oczyszczenie
życia publicznego z symboli komunizmu powinno dokonać się w
trzech sferach.
Po pierwsze, chodzi o nazwy różnych obiektów i urządzeń przeznaczonych do
użytku publicznego. Zmiany nazwy powinien dokonać ten, kto władny jest to uczynić
na dotychczasowych zasadach ogólnych. W przypadku nazw ulic i placów chodzi o
podjęcie odpowiedniej uchwały przez właściwy organ samorządu terytorialnego. Ani
treść projektowanej ustawy, ani akty, jakie będą wydawane na jej postawie, nie
narzucają samorządowi terytorialnemu żadnych określonych nazw w miejsce tych,
które muszą zniknąć jako symbole komunizmu. Ustawa stwarza zachętę do
dobrowolnej zmiany nazwy i przyjęcia nowej nazwy, swobodnie wybranej przez
zainteresowanych. Dopiero w razie opieszałości podmiotu władnego dokonać takiej
zmiany wkraczałby w imieniu państwa wojewoda. Również jednak w takim wypadku

6
interwencja mieć będzie charakter czysto negatywny – będzie polegać na wykreśleniu z
nazwy elementów mających wymowę prokomunistyczną, a nie na wprowadzeniu
nowych treści pozytywnych. Wszelkie obawy, że projektowana ustawa wprowadza
centralizację czy uszczuplenie kompetencji samorządu terytorialnego w sferze
nazewnictwa, są więc całkowicie bezpodstawne.
Po drugie, chodzi o spowodowanie zniknięcia z widoku publicznego
materialnych symboli komunizmu. Zgodnie z dotychczasowym rozumieniem w
polskim prawie atrybutu „publiczności”, chodzi o przedmioty materialne usytuowane
taki sposób, że ich widok jest dostępny większej liczbie nieoznaczonych z góry osób.
Ustawa dotyczy wyłącznie materialnych symboli komunizmu stanowiących własność
publiczną (państwową albo komunalną), nie ingerując w sferę w własności prywatnej.
Projektodawcy wychodzą z założenia, że materialne symbole komunizmu stanowiące
obecnie własność prywatną mają znikomy zasięg oddziaływania w sferze publicznej.
Odpowiednich przeróbek lub przemieszczeń powinien dokonać organ władzy
publiczne lub kierownik jednostki organizacyjnej, który jest władny to uczynić w
ramach swoich kompetencji zarządczych. Wdrożenie przymusu państwowego – w
ramach praworządnych procedur, przewidujących w szczególności możliwość
zaskarżenia decyzji administracyjnej do sądu – będzie ostatecznością.
Należy podkreślić, że intencją projektodawców jest zerwanie z publicznie
wyrażaną pochwałą komunizmu i jego przedstawicieli jako takich. Ustawa nie obejmie
natomiast nazw i przedmiotów upamiętniających np. wybitnych twórców kultury
narodowej (Władysław Broniewski, Julian Tuwim, Jan Brzechwa i inni), którzy w
dłuższym czy krótszym okresie swojego życia ulegali komunistycznym mirażom, jeżeli
dana nazwa bądź dany przedmiot nie wyraża pochwały komunizmu (art. 1 ust. 2). W
takich wypadkach chodzi bowiem o uznanie dla nieprzemijających wartości, jakie
pozostawili oni po sobie jako twórcy, nie zaś o aprobowanie ich wyborów
politycznych.
Trzecią sferą projektowanej regulacji są ordery, odznaczenia, odznaki, tytuły
honorowe i tym podobne wyróżnienia imiennie przyznane za zasługi na rzecz
komunizmu przez komunistyczne władze państwowe w latach 1944–1989.
Projektowana ustawa nie obejmuje sytuacji wyróżnienia kogoś np. za działalność
społecznie użyteczną, lecz dotyczy jedynie takich przypadków, gdy działania

7
wyróżnionego były podejmowane z pobudek politycznych, a jego „zasługi”
bezpośrednio wiązały się z umacnianiem komunistycznej ideologii lub komunistycznej
władzy jako takich. Obowiązujące obecnie ustawy nie wiążą z dawnym wyróżnieniem
przez władze komunistyczne za zasługi na rzecz komunizmu wymiernych korzyści
prawnych. Wyróżnienie to straci natomiast charakter oficjalny i nie będzie tytułem do
jakichkolwiek roszczeń w przyszłości. Objęte ustawą ordery, odznaczenia i tytuły
honorowe stracą ważność z mocy samego prawa z dniem wejścia w życie
projektowanej ustawy. Sukcesywnie publikowane obwieszczenia właściwego ministra
zawierające wykazy wyróżnień, które utraciły ważność, będą mieć charakter
deklaratoryjny, to znaczy będą potwierdzać istniejący, wynikający wprost z ustawy stan
prawny. Ich publikowanie będzie mieć walor zarówno porządkowy, jak i poznawczo-
edukacyjny.
Jednostki organizacyjne, na które projektowana ustawa nakłada obowiązki
pociągające za sobą określone koszty, mają prawo do ich pokrycia z budżetu państwa,
pod warunkiem dopełnienia wymagań formalnych, których ustanowienie jest
konieczne, aby nie dopuścić do nadużyć (art. 6).
Ponadto bez ponoszenia jakichkolwiek opłat obywatele i przedsiębiorstwa będą
mogli występować o uwzględnienie brzmienia ich adresów we wszelkiego rodzaju
rejestrach i dokumentach urzędowych i sądowych (art. 7).
Koszty realizacji projektowanej ustawy są w tej chwili trudne do dokładnego
oszacowania. Obsługa administracyjna projektowanej ustawy w zasadzie nie wymaga
przeznaczenia specjalnych środków finansowych. Wyjątkiem są środki na wypłaty
przewidziane w art. 6. Zastrzeżenie, że prawo do otrzymania środków z budżetu zależy
od złożenia wniosku przez osobę zainteresowaną przed podjęciem prac, umożliwi
swego rodzaju inwentaryzację potrzeb i precyzyjne zaplanowanie środków
budżetowych.
Ponadto do laski marszałkowskiej został również złożony projekt ustawy
przewidującej zniesienie szczególnych przywilejów emerytalnych z tytułu służby w
komunistycznych organach bezpieczeństwa państwa. Rachunek oszczędności
wynikających z tej drugiej ustawy z jednej strony oraz kosztów usunięcia symboli
komunizmu z drugiej strony będzie dla budżetu państwa niewątpliwie dodatni.

8
Projekt reguluje materie nieobjęte prawem Unii Europejskiej i jest zgodny z
wartościami wolności i demokracji, na których opiera się Unia.


Warszawa, 30 grudnia 2011 r.
BAS-WAPEiM-435/11

Pani
Ewa Kopacz
Marszałek Sejmu
Rzeczypospolitej Polskiej

Opinia prawna
w sprawie zgodności z prawem Unii Europejskiej poselskiego projektu
ustawy o usunięciu symboli komunizmu z życia publicznego w
Rzeczypospolitej Polskiej (przedstawiciel wnioskodawców: poseł Zbigniew
Girzyński)

Na podstawie art. 34 ust. 9 uchwały Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 30 lipca
1992 roku – Regulamin Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej (Monitor Polski z 2009 r. Nr 5, poz.
47, ze zmianami) sporządza się następującą opinię:

1. Przedmiot projektu ustawy
Przedstawiony projekt ustawy określa zasady usuwania symboli
komunizmu. Projekt: 1) definiuje pojęcie „symbole komunizmu”, 2) określa, na
czym polega usunięcie nazw i przedmiotów będących symbolami komunizmu,
3) formułuje zasady unieważnienia orderów, odznaczeń, odznak, tytułów
honorowych, dyplomów i innych wyróżnień, 4) określa podmioty zobowiązane
do wykonania przepisów proponowanej ustawy oraz organy właściwe w tym
zakresie. Projekt przewiduje m.in. podanie do wiadomości publicznej imiennych
wykazów wyróżnień nieważnych na podstawie proponowanej ustawy,
obejmujących oznaczenia aktu przyznania danego wyróżnienia, z
uwzględnieniem imienia i nazwiska osoby wyróżnionej.
Proponowana ustawa ma wejść w życie po upływie 30 dni od dnia
ogłoszenia.

2. Stan prawa Unii Europejskiej w materii objętej projektem ustawy
Projekt wymaga oceny z punktu widzenia zgodności z prawem Unii
Europejskiej w zakresie ochrony danych osobowych. Aktem prawnym UE
regulującym zasady postępowania z danymi osobowymi jest dyrektywa
95/46/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 24 października 1995 r. w
sprawie ochrony osób fizycznych w zakresie przetwarzania danych osobowych i
swobodnego przepływu tych danych (Dz. Urz. WE L 281 z 23.11.1995 r., str. 31
oraz Dz. Urz. UE L 284 z 31.10.2003 r., str. 1; Dz. Urz. UE Polskie wydanie
specjalne, rozdz. 13, t. 15, str. 355 oraz rozdz. 1, t. 4, str. 447). Zgodnie z art. 1