Senacki projekt ustawy o zmianie ustawy - Ordynacja podatkowa

UZASADNIENIE
1. Ustawa wykonująca wyrok Trybunału Konstytucyjnego
Projektowana ustawa stanowi wykonanie obowiązku dostosowania systemu prawa do
wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 10 marca 2009 r. (sygn. akt P 80/08)
stwierdzającego niezgodność przepisów art. 75 § 2 pkt 1 lit. b i § 3 oraz art. 81 § 1 ustawy
z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2005 r., Nr 8, poz. 60, ze zm.)
z Konstytucją.
Zgodnie z art. 190 ust. 1 Konstytucji, orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego mają
moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne.
Sentencja orzeczenia została opublikowana w Dz. U. z 2009 r., Nr 44, poz. 362 (dzień
publikacji wyroku – 19 marca 2009 r.). Pełny tekst orzeczenia, wraz z uzasadnieniem,
zamieszczony został w OTK Z. U. z 2009 r., Nr 3A, poz. 154.
2. Przedmiot i istota rozstrzygnięcia Trybunału Konstytucyjnego
2.1. Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności art. 75 § 2 pkt 1 lit. b i § 3 oraz
art. 81 § 1 ustawy – Ordynacja podatkowa w zakresie, w jakim nie regulują trybu złożenia
korekty deklaracji i wniosku o stwierdzenie nadpłaty podatku od towarów i usług (dalej także:
VAT) przez byłych wspólników rozwiązanej spółki cywilnej będącej podatnikiem tego
podatku – z art. 2 w związku z art. 64 ust. 1 Konstytucji.
Zagadnienie poddane rozwadze Trybunału Konstytucyjnego sprowadzało się do oceny
konstytucyjności braku przepisów proceduralnych, pozwalających na złożenie korekty
i wniosku o zwrot nadpłaconego VAT przez wspólników rozwiązanej spółki cywilnej będącej
płatnikiem tego podatku.
Jednocześnie ustawodawca podatkowy – odmawiając samej „spółce cywilnej w
likwidacji” bądź też jej wspólnikom prawa do złożenia korekty deklaracji i wniosku o zwrot
nadpłaty podatku – nie ujął statusu podatkowo-prawnego tych osób w sposób konsekwentny.
Tam bowiem, gdzie wymaga tego interes fiskalny Skarbu Państwa, ustawodawca stworzył
mechanizmy jurydyczne, które pozwalają nie tylko na wyegzekwowanie należności
2
podatkowych powstałych w okresie funkcjonowania spółki, ale również na nałożenie nowych
obowiązków podatkowych po jej rozwiązaniu (por. art. 115 § 1 i 2 ustawy – Ordynacja
podatkowa nakładający na osoby będące wspólnikami w momencie rozwiązania spółki
odpowiedzialność za zobowiązania podatkowe tejże oraz przepisy rozdziału 4 ustawy o VAT
pt. „Opodatkowanie przy likwidacji działalności spółki i zaprzestaniu działalności przez osobę
fizyczną” nakładające na wspólników rozwiązanej spółki obowiązek sporządzenia spisu z
natury oraz uprawniające ich do uzyskania zwrotu różnicy podatku naliczonego nad należnym).
Podkreślenia wymaga zatem, że ustawodawca, w pewnych przynajmniej sytuacjach,
najczęściej uzasadnionych interesem fiskalnym Skarbu Państwa, dostrzega potrzebę
podmiotowego traktowania takiego specyficznego „związku byłych wspólników”.
2.2. Prawo do zwrotu nadpłaty VAT stanowi prawo majątkowe podlegające ochronie
konstytucyjnej na podstawie art. 64 Konstytucji, jako „inne niż własność prawo majątkowe”.
Nadpłata w tym przypadku powstała bowiem na skutek uiszczenia bez podstawy prawnej
(a więc nienależnie) przymusowego i nieodpłatnego świadczenia publicznoprawnego.
Wierzyciel podatkowy (Skarb Państwa) otrzymuje zatem świadczenie podatkowe, które mu nie
przysługuje. Instytucja nadpłaty ma doprowadzić do stanu zgodnego z prawem materialnym i
obciążenia strony stosunku prawnopodatkowego tylko w granicach określonych prawem. Nie
powinno ulegać wątpliwości, że granicą tej swobody jest m.in. konieczność respektowania
konstytucyjnych reguł ochrony praw majątkowych podatników (także ogółu tych praw, a więc
majątku w rozumieniu cywilistycznym). Jednocześnie zasada władztwa daninowego
ustanowiona w art. 84 i 217 Konstytucji nie obejmuje sytuacji, w których danina
publicznoprawna została pobrana niesłusznie. Zdecydowanie wykraczają poza jej zakres
rozwiązania sankcjonujące zapłatę podatków i
innych należności publicznoprawnych
pobranych nienależnie, bądź też – równoznaczne z nimi w skutkach – pominięcia regulacyjne
uniemożliwiające odzyskanie takich należności. Zakwestionowane przepisy uniemożliwiają de
facto realizację wierzytelności, pozbawiają ją ochrony prawnej (ponieważ wierzytelność i
zwrot nadpłaty podatku nie wynika ze stosunku cywilnoprawnego, nie może być dochodzona
na drodze sądowej w postępowaniu cywilnym) i prowadzą do niesłusznego wzbogacenia
Skarbu Państwa kosztem wszystkich wspólników rozwiązanej spółki cywilnej. W zakresie
przepisów prawnopodatkowych, prawo – jeżeli nie ma być tzw. ustawowym bezprawiem –
musi odpowiadać ogólnie formułowanym przez art. 2 Konstytucji zasadom słuszności
i sprawiedliwości.
2.3. Wyrok wywołuje skutki prawne z dniem publikacji. Trybunał nie zdecydował się
na odsunięcie w czasie terminu utraty mocy obowiązującej przepisu.
3. Cele i zakres projektowanej ustawy
3
Mając na uwadze konieczność wykonania wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia
10 marca 2009 r., kierując się brzmieniem sentencji wyroku oraz jego uzasadnieniem,
proponuje się, aby zmiana ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa polegała
na wprowadzeniu przepisów regulujących mechanizm jurydyczny, w tym także kwestie
techniczne związane z możliwością złożenia korekty deklaracji i wniosku o stwierdzenie
nadpłaty VAT przez byłych wspólników rozwiązanej spółki cywilnej będącej podatnikiem tego
podatku. Jednocześnie mając na względzie, iż analogiczna sytuacja wystąpi w odniesieniu do
podatku akcyzowego (na co zwrócił uwagę Trybunał w punkcie 1.2. uzasadnienia wyroku),
wskazane jest, aby regulacje te objęły swym zakresem także stwierdzenie nadpłaty w podatku
akcyzowym.
Mając powyższe na uwadze dodano przepis regulujący tryb żądania zwrotu nadpłaty
przez byłych wspólników spółki cywilnej (art.75a). Dodatkowo konieczna była odpowiednia
modyfikacja innych przepisów ustawy – Ordynacja podatkowa regulujących tryb zwrotu
nadpłaty.
4. Konsultacje
Projekt ustawy został skonsultowany z Ministrem Gospodarki, Ministrem
Sprawiedliwości oraz Krajową Radą Radców Prawnych. Wskazane wyżej organy nie zgłosiły
uwag do projektu.
Dodatkowo Minister Finansów pozytywnie ocenił kierunek zmian zawartych
w projekcie, podkreślając jednocześnie zaawansowany stan prac legislacyjnych nad
resortowym projektem ustawy o zmianie ustawy – Ordynacja podatkowa oraz ustawy
o zasadach ewidencji i identyfikacji podatników i płatników, w którym przewidziano m. in.
wprowadzenie kompleksowych zmian do ustawy – Ordynacja podatkowa w szerszym zakresie
niż wynika to z treści uzasadnienia ww. wyroku Trybunału Konstytucyjnego.
4
5. Skutki finansowe wykonania projektowanej ustawy
Ustawa nie powoduje skutków finansowych dla budżetu państwa.
6. Oświadczenie o zgodności z prawem Unii Europejskiej
Projektowana ustawa nie jest objęta prawem Unii Europejskiej.
Warszawa, 17 marca 2010 r.
BAS-WAPEiM-455/10
Pan
Bronisław Komorowski
Marszałek Sejmu
Rzeczypospolitej Polskiej

Opinia
w sprawie zgodności z prawem Unii Europejskiej senackiego projektu
ustawy o zmianie ustawy – Ordynacja podatkowa (przedstawiciel
wnioskodawcy: senator Marek Trzciński)

Na podstawie art. 34 ust. 9 uchwały Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 30 lipca 1992
roku – Regulamin Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej (Monitor Polski z 2009 r. Nr 5, poz. 47,
ze zm.) sporządza się następującą opinię:


1. Przedmiot projektu ustawy
Senacki projekt ustawy o zmianie ustawy – Ordynacja podatkowa
przewiduje, w związku z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z 10 marca
2009 r. w sprawie P 80/08 (Dz.U. z 2009 r. Nr 44, poz. 362), wprowadzenie do
ustawy przepisów regulujących złożenie korekty deklaracji i wniosku o
stwierdzenie nadpłaty podatku od towarów i usług lub podatku akcyzowego
przez byłych wspólników rozwiązanej spółki cywilnej będącej podatnikiem tych
podatków.
Ustawa ma wejść w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia.

2. Stan prawa Unii Europejskiej w materii objętej projektem

Prawo Unii Europejskiej nie reguluje spraw objętych opiniowanym
projektem ustawy.


3. Analiza przepisów projektu pod kątem ustalonego stanu prawa
Unii Europejskiej
Projekt ustawy nie jest objęty zakresem przedmiotowym prawa Unii
Europejskiej.

4.
Konkluzje

Senacki projekt ustawy o zmianie ustawy – Ordynacja podatkowa nie jest
objęty zakresem prawa Unii Europejskiej.

Dyrektor Biura Analiz Sejmowych

Michał Królikowski