Rynek energetyczny a interesy konsumentów

Przeczytaj także: Zamrożenie cen prądu - limity rosną do 4000 kWh

Rynek energetyczny jest rynkiem skomplikowanym i niełatwym do zrozumienia dla przeciętnego konsumenta. Ponadto mechanizmy jego funkcjonowania ulegają znacznym przekształceniom na skutek rozpoczętego procesu liberalizacji rynku. Tymczasem do tej pory nie przeprowadzono żadnej szeroko zakrojonej kampanii informacyjnej adresowanej do opinii publicznej, poświęconej rynkowi energii.

Na rynku energii i gazu brakuje pozasądowych mechanizmów rozstrzygania sporów (mediacji lub sądów polubownych). Konsumenci pozbawieni są zatem łatwej i szybkiej metody dochodzenia roszczeń. W wielu wypadkach stopień skomplikowania sporów powoduje, że jedyną drogą ich rozwiązania jest postępowanie przed sądem powszechnym. Jednakże większość sporów byłaby możliwa do rozwiązania na drodze pozasądowej. W Polsce mechanizmy ADR (z ang. Alternative Dispute Resolution) funkcjonują sprawnie między innymi w obszarze usług finansowych (Arbiter Bankowy, Sąd Polubowny przy Rzeczniku Ubezpieczonych), nie ma powodu, by sądzić, że analogiczne narzędzia nie mogą być zastosowane na rynku energii.

W świetle powyższych rozważań wydaje się, że efektywna ochrona konsumentów na rynku energetycznym stanowi jedno z największych wyzwań dla polityki konsumenckiej w Polsce i wymagać będzie prowadzenia wielu szeroko zakrojonych działań w aspekcie prawnym, instytucjonalnym i edukacyjnym.

Wnioski i rekomendacje

Stopień i metoda przeprowadzenia liberalizacji rynku energetycznego w Polsce nie jest przedmiotem niniejszego opracowania, należy jednak podkreślić, że jest mało prawdopodobne, by przyniosła ona w najbliższym czasie znaczącą poprawę pozycji konsumentów na tym rynku.

W założeniu otwarcie rynku spowoduje wzrost konkurencji między podmiotami sprzedającymi energię, zwiększoną możliwość dokonywania wyboru przez konsumentów, w konsekwencji poprawę jakości usług i obniżenie ich cen. Cechy rynku energetycznego w Polsce, a w dużym stopniu również w innych państwach członkowskich UE, ograniczają jednak pozytywne efekty liberalizacji. Po pierwsze, konsumenci na rynku energii nie są w stanie dokonywać świadomych wyborów ponieważ nie posiadają dostatecznej informacji, by zlokalizować dostawcę oferującego niższe ceny. Istnieją ponadto bariery o charakterze psychologicznym utrudniające zmianę dostawcy energii (często wzmacniane przez celowe działania firm).

Po drugie, prognozowane obniżki cen nie są na tyle duże, by zachęcić konsumentów do przeprowadzenia procedury zmiany sprzedawcy. Do w pełni konkurencyjnego rynku potrzebna jest łatwość zmiany sprzedawcy (np. przez Internet) i duża wiedza konsumentów na temat tego rynku. Nasuwa się tu porównanie z rynkiem telefonii komórkowej, gdzie konsumenci mają obecnie możliwość szybkiej i łatwej zmiany operatora, z zachowaniem dotychczasowego numeru telefonu. Z punktu widzenia łatwości zmiany dostawcy rynek telefonii komórkowej można uznać za docelowy model dla rynku energii, jednak proces dochodzenia do podobnego stanu na rynku energetycznym jest długotrwały i kosztowny.

Trzecim elementem ograniczającym pozytywne skutki liberalizacji dla konsumentów jest zjawisko charakterystyczne dla wielu rynków usług – skomplikowanie umów między konsumentem a przedsiębiorcą. Jak podkreśla raport włoskiej organizacji konsumenckiej CTRRCE skomplikowane i nieprzejrzyste zapisy w umowach są niekorzystne, nie tylko dlatego, że zakłócają dokonanie optymalnego wyboru, ale też dlatego, że dają przedsiębiorstwom możliwość ukrytego podnoszenia cen (a konsumenci nie mają możliwości jasnego porównania ofert).