Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks karny oraz ustawy - Kodeks postępowania karnego

Druk nr 532

Warszawa, 10 maja 2012 r.
SEJM
RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
VII kadencja

Pani

Ewa
Kopacz
Marszałek Sejmu
Rzeczypospolitej
Polskiej


Na podstawie art. 118 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia
2 kwietnia 1997 r. i na podstawie art. 32 ust. 2 regulaminu Sejmu niżej podpisani
posłowie wnoszą projekt ustawy:

- o zmianie ustawy - Kodeks karny oraz
ustawy - Kodeks postępowania karnego.

Do reprezentowania wnioskodawców w pracach nad projektem ustawy
upoważniamy panią poseł Magdalenę Kochan.


(-) Andrzej Biernat; (-) Jerzy Borowczak; (-) Łukasz Borowiak; (-) Jerzy
Budnik; (-) Barbara Czaplicka; (-) Artur Dunin; (-) Zenon Durka; (-) Jerzy
Fedorowicz; (-) Arkady Fiedler; (-) Krzysztof Gadowski; (-) Elżbieta
Gapińska; (-) Czesław Gluza; (-) Tomasz Głogowski; (-) John Abraham
Godson; (-) Rafał Grupiński; (-) Iwona Guzowska; (-) Andrzej Halicki;
(-) Marek Hok; (-) Teresa Hoppe; (-) Maria Małgorzata Janyska;
(-) Roman Kaczor; (-) Jarosław Katulski; (-) Małgorzata Kidawa-Błońska;
(-) Krystyna Kłosin; (-)
Magdalena Kochan; (-) Brygida Kolenda-Łabuś;
(-) Ewa
Kołodziej; (-) Sławomir Kowalski;
(-)


Iwona Kozłowska;
(-) Agnieszka Kozłowska-Rajewicz; (-) Mirosław Ko lakiewicz; (-) Cezary
Kucharski; (-) Krzysztof Kwiatkowski; (-) Józef Lassota; (-) Tomasz Lenz;
(-) Katarzyna Matusik-Lipiec; (-) Antoni Mężydło; (-) Rajmund Miller;
(-) Izabela Katarzyna Mrzygłocka; (-) Killion Munyama; (-) Anna Nemś;
(-) Dorota Niedziela; (-) Tomasz Piotr Nowak;
(-)


Marzena Okła-
Drewnowicz; (-) Janina Okrągły; (-) Maciej Orzechowski; (-) Witold Pahl;
(-) Małgorzata Pępek; (-) Danuta Pietraszewska; (-) Lucjan Marek
Pietrzczyk; (-) Grzegorz Raniewicz; (-) Dorota Rutkowska;
(-)


Jakub
Rutnicki; (-) Krystyna Sibińska; (-) Henryk Siedlaczek; (-) Wiesław
Suchowiejko; (-) Paweł Suski; (-) Adam Szejnfeld; (-) Bożena Szydłowska;
(-) Tomasz
Szymański; (-) Iwona
ledzińska-Katarasińska; (-) Piotr
Tomański;
(-) Tomasz
Tomczykiewicz;
(-) Monika
Wielichowska;
(-) Mariusz Witczak; (-) Renata Zaremba; (-) Wojciech Ziemniak;
(-) Stanisław mijan; (-) Ewa muda-Trzebiatowska.
Projekt

USTAWA
z dnia .............. 2012 r.

o zmianie ustawy - Kodeks karny oraz ustawy - Kodeks postępowania karnego


Art. 1. W ustawie z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553, z pó n.
zm.1)) uchyla się art. 205.

Art. 2. W ustawie z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89,
poz. 555, z pó n. zm.2)) w art. 12 § 3 otrzymuje brzmienie:

„§ 3. Wniosek może być cofnięty w postępowaniu przygotowawczym za zgodą prokuratora, a
w postępowaniu sądowym za zgodą sądu - do rozpoczęcia przewodu sądowego na pierwszej
rozprawie głównej. Ponowne złożenie wniosku jest niedopuszczalne.”.

Art. 3. Ustawa wchodzi w życie po upływie 14 od dnia ogłoszenia.


1) Zmiany wymienionej ustawy zostały ogłoszone w Dz. U. z 1997 r. Nr 128, poz. 840, z 1999 r. Nr 64, poz. 729
i Nr 83, poz. 931, z 2000 r. Nr 48, poz. 548, Nr 93, poz. 1027 i Nr 116, poz. 1216, z 2001 r. Nr 98, poz. 1071, z
2003 r. Nr 111, poz. 1061, Nr 121, poz. 1142, Nr 179, poz. 1750, Nr 199, poz. 1935 i Nr 228, poz. 2255, z 2004
r. Nr 25, poz. 219, Nr 69, poz. 626, Nr 93, poz. 889 i Nr 243, poz. 2426, z 2005 r. Nr 86, poz. 732, Nr 90, poz.
757, Nr 132, poz. 1109, Nr 163, poz. 1363, Nr 178, poz. 1479 i Nr 180, poz. 1493, z 2006 r. Nr 190, poz. 1409,
Nr 218, poz. 1592 i Nr 226, poz. 1648, z 2007 r. Nr 89, poz. 589, Nr 123, poz. 850, Nr 124, poz. 859 i Nr 192,
poz. 1378, z 2008 r. Nr 90, poz. 560, Nr 122, poz. 782, Nr 171, poz. 1056, Nr 173, poz. 1080 i Nr 214, poz.
1344, z 2009 r. Nr 62, poz. 504, Nr 63, poz. 533, Nr 166, poz. 1317, Nr 168, poz. 1323, Nr 190, poz. 1474, Nr
201, poz. 1540 i Nr 206, poz. 1589, z 2010 r. Nr 7, poz. 46, Nr 40, poz. 227 i 229, Nr 98, poz. 625 i 626, Nr 125,
poz. 842, Nr 127, poz. 857, Nr 152, poz. 1018 i 1021, Nr 182, poz. 1228, Nr 225, poz. 1474 i Nr 240, poz. 1602
oraz z 2011 r. Nr 17, poz. 78, Nr 24, poz. 130, Nr 39, poz. 202, Nr 48, poz. 245, Nr 72, poz. 381, Nr 94, poz.
549, Nr 117, poz. 678, Nr 133, poz. 767, Nr 160, poz. 964, Nr 191, poz. 1135, Nr 217, poz. 1280, Nr 233, poz.
1381 i Nr 240, poz. 1231.
2) Zmiany wymienionej ustawy zostały ogłoszone w Dz. U. z 1999 r. Nr 83, poz. 931, z 2000 r. Nr 50, poz. 580,
Nr 62, poz. 717, Nr 73, poz. 852 i Nr 93, poz. 1027, z 2001 r. Nr 98, poz. 1071 i Nr 106, poz. 1149, z 2002 r. Nr
74, poz. 676, z 2003 r. Nr 17, poz. 155, Nr 111, poz. 1061 i Nr 130, poz. 1188, z 2004 r. Nr 51, poz. 514, Nr 69,
poz. 626, Nr 93, poz. 889, Nr 240, poz. 2405 i Nr 264, poz. 2641, z 2005 r. Nr 10, poz. 70, Nr 48, poz. 461, Nr
77, poz. 680, Nr 96, poz. 821, Nr 141, poz. 1181, Nr 143, poz. 1203, Nr 163, poz. 1363, Nr 169, poz. 1416 i Nr
178, poz. 1479, z 2006 r. Nr 15, poz. 118, Nr 66, poz. 467, Nr 95, poz. 659, Nr 104, poz. 708 i 711, Nr 141, poz.
1009 i 1013, Nr 167, poz. 1192 i Nr 226, poz. 1647 i 1648, z 2007 r. Nr 20, poz. 116, Nr 64, poz. 432, Nr 80,
poz. 539, Nr 89, poz. 589, Nr 99, poz. 664, Nr 112, poz. 766, Nr 123, poz. 849 i Nr 128, poz. 903, z 2008 r. Nr
27, poz. 162, Nr 100, poz. 648, Nr 107, poz. 686, Nr 123, poz. 802, Nr 182, poz. 1133, Nr 208, poz. 1308, Nr
214, poz. 1344, Nr 225, poz. 1485, Nr 234, poz. 1571 i Nr 237, poz. 1651, z 2009 r. Nr 8, poz. 39, Nr 20, poz.
104, Nr 28, poz. 171, Nr 68, poz. 585, Nr 85, poz. 716, Nr 127, poz. 1051, Nr 144, poz. 1178, Nr 168, poz. 1323,
Nr 178, poz. 1375, Nr 190, poz. 1474 i Nr 206, poz. 1589, z 2010 r. Nr 7, poz. 46, Nr 98, poz. 626, Nr 106, poz.
669, Nr 122, poz. 826, Nr 125, poz. 842, Nr 182, poz. 1228 i Nr 197, poz. 1307 oraz z 2011 r. Nr 48, poz. 245 i
246, Nr 53, poz. 273, Nr 112, poz. 654, Nr 117, poz. 678, Nr 142, poz. 829, Nr 191, poz. 1135, Nr 217, poz.
1280, Nr 240, poz. 1430 i 1431.
1

Uzasadnienie


Potrzeba i cel wydania ustawy
Celem projektu ustawy zmieniającej przepisy Kodeksu karnego oraz Kodeksu
postępowania karnego jest stworzenie efektywnych mechanizmów przeciwdziałania
wybranym przestępstwom przeciwko wolności seksualnej oraz obyczajności, a zarazem
zapewnienie osobom pokrzywdzonym w zakresie tego rodzaju przestępczości skuteczniejszej
niż dotychczas ochrony prawnej. Cel ten może zostać osiągnięty poprzez zmianę trybu
ścigania przestępstw z art. 197, art. 199 § 1, a także art. 198 KK- jeżeli określony w tym
przepisie stan ofiary nie jest wynikiem trwałych zaburzeń psychicznych. Mowa o
wprowadzeniu ścigania z urzędu wskazanych typów przestępstw. Obecnie- zgodnie z art. 205
KK- są one bowiem ścigane na wniosek pokrzywdzonego. Potrzeba dokonania
przedstawionych zmian wynika z faktu, iż funkcjonujące rozwiązania prawne nie
uwzględniają zachodzących na przestrzeni ostatnich kilkudziesięciu lat przemian w zakresie
obyczajowości seksualnej i moralności społeczeństwa, a zarazem także w zakresie metodyki i
kultury prowadzenia procesu karnego w sprawach o tego typu przestępstwa. To zaś sprawia,
iż poziom ochrony prawnej udzielanej obecnie pokrzywdzonemu takim przestępstwem jest
niezadowalający, w szczególności gdy we mie się pod uwagę- z jednej strony- zarówno
zaistniałe już, jak i możliwe w praktyce przypadki faktyczne, z drugiej zaś obce rozwiązania
normatywne.

Charakterystyka projektu ustawy - rzeczywisty stan oraz wskazanie różnic
pomiędzy dotychczasowym a projektowanym stanem prawnym

Projekt zawiera propozycje zmian normatywnych w zakresie przestępstw przeciwko
wolności seksualnej i obyczajności. Ich istotą jest modyfikacja trybu ścigania tych
przestępstw określonych w rozdziale XXV KK („Przestępstwa przeciwko wolności seksualnej
i obyczajności”), które w obecnym stanie prawnym ścigane są na wniosek pokrzywdzonego.
Mowa o przestępstwach zgwałcenia (art. 197 § 1-4 KK), wykorzystania bezradności (art. 199
§ 1 KK), a także nadużycia zależności lub krytycznego położenia (art. 198 KK- jeżeli
określony w tym przepisie stan ofiary nie jest wynikiem trwałych zaburzeń psychicznych).
Tryb ścigania na wniosek w przypadku tego typu czynów przewiduje art. 205 KK.
Podstawowym założeniem proponowanej ustawy jest uchylenie tego przepisu z porządku
2

prawnego. Skutkiem takiej derogacji będzie ujednolicenie trybu ścigania przestępstw
określonych w rozdziale XXV KK, czyli wprowadzenie powszechnie w tym zakresie trybu
ścigania z urzędu. Regulację art. 205 KK uzupełnia w płaszczy nie procesowej art. 12 § 3
KPK. Określa on wprawdzie możliwość cofnięcia wniosku o ściganie za zgodą sądu lub
prokuratora- do rozpoczęcia przewodu sądowego na pierwszej rozprawie głównej. Niemniej
reguła ta doznaje wyjątku gdy chodzi o przestępstwo zgwałcenia określone w art. 197
Kodeksu karnego, co oznacza, iż w sprawach tego typu cofnięcie wniosku o ściganie nie jest
dopuszczalne. Konsekwencją uchylenia art. 205 KK jest w tym zakresie konieczna zmiana
treści art. 12 § 3 KPK, poprzez usunięcie wskazanego w tym przepisie odwołania do art. 197
KK.

Art. 1 projektu ustawy

Funkcjonujące rozwiązania określające tryb ścigania na wniosek pokrzywdzonego
wskazanych w art. 205 KK typów przestępstw mają swoje korzenie w Kodeksie karnym z
1932 r. (art. 204 § 2 i art. 205 § 2). Konsekwentnie przewidywał je również Kodeks karny z
1969 r. (art. 168 § 3 i art. 170 § 2). Przyczyny takie stanu normatywnego tkwią po pierwsze w
przekonaniu, iż swoboda dyspozycji w zakresie wolności płciowej pozostaje w gestii
indywidualnej człowieka, co uzasadnia potrzebę respektowania jego woli jako
pokrzywdzonego gdy chodzi o ściganie wskazanych typów przestępstw. Po drugie zaś
wynikają z postrzegania udziału pokrzywdzonego w postępowaniu karnym przez pryzmat
traumatyzujących przeżyć psychicznych oraz gro by tzw. wtórnej wiktymizacji, które mogą
wiązać się z tym udziałem w razie ścigania z urzędu. Zasadniczy konflikt dostrzegalny na tym
tle sprowadzić można zatem do kolizji interesów- interesu ogółu społeczeństwa oraz interesu
pokrzywdzonego, który może zostać naruszony w związku z postępowaniem karnym oraz
upublicznieniem sprawy.
Liczba przestępstw objętych trybem ścigania na wniosek pokrzywdzonego, na które
wskazuje ustawodawca w art. 205 KK, utrzymuje się w ostatnich 1atach na dość zbliżonym
poziomie. Nie przejawia ona tendencji spadkowej. I tak liczby stwierdzonych przestępstw z
art. 197 § 1-4 KK wynosiły: w 2011 r. – 1784, 2010- 1759, 2009 – 1816, 2008 – 2041, 2007
– 2027, 2006 – 2212, 2005 – 2137, 2004 – 2126, 2003 – 2084, 2002 – 1972, 2001 – 1947,
2000 – 1999, 1999 – 1803; z art. 198 KK: w 2011 r. – 166, 2010 – 165, 2009 – 161, 2008 –
153, 2007 – 159, 2006 – 168, 2005 – 150, 2004 – 143, 2003 – 135, 2002 – 119, 2001 – 116,
2000 – 112, 1999 – 96; natomiast z art. 199 § 1- 3 KK: 2011 – 56, 2010 – 84, 2009 – 71, 2008
3

– 69, 2007 – 78, 2006 – 69, 2005 – 64, 2004 – 46, 2003 – 64, 2002 – 62, 2001 – 52, 2000 –
56, 1999 – 42 (dane statystyczne Ministerstwa Sprawiedliwości:
http://bip.ms.gov.pl/pl/dzialalnosc/statystyki/).
Uzasadniając zaprezentowane zmiany normatywne, a zarazem odnosząc się- jeszcze w
płaszczy nie ogólnej- do argumentacji eksponującej konieczność zachowania status quo gdy
chodzi o tryb ścigania przestępstw wyliczonych w art. 205 KK, należy podnieść, iż nie można
obecnie zgodzić się z taką oceną przebiegu postępowania karnego, wedle której dostarcza ono
pokrzywdzonemu tylu dolegliwości natury psychologicznej, że decyzja o ściganiu sprawcy
winna leżeć w jego gestii indywidualnej. Mowa zarówno o ewentualnej stygmatyzacji ze
strony społeczeństwa, jak i przypadkach głównie negatywnych- z punktu widzenia sfery
psychicznej pokrzywdzonego- skutków jego uczestnictwa w procesie. Oczywiście nie sposób
jednoznacznie wykluczać tego typu sytuacji praktycznych. Niemniej aktualnie- szczególnie w
przeciwieństwie do okresu funkcjonowania regulacji karnych przewidujących ściganie
omawianych przestępstw na wniosek pokrzywdzonego na gruncie Kodeksu Karnego z 1932 r.
oraz Kodeksu karnego z 1969 r.- istotnym przeobrażeniom uległy zarówno elementy
obyczajowości seksualnej społeczeństwa, jak i kultura oraz technika prowadzenia postępowań
karnych w tych kategoriach spraw. Po pierwsze wszak nie budzą wątpliwości zmiany
społeczne w płaszczy nie moralności, co tym samym pozwala przyjąć, iż zdecydowanie
rzadziej dochodzi do potępienia czy dyskryminacji ofiary przestępstwa przeciwko wolności
seksualnej i obyczajności ściganego na jej wniosek. Po drugie, gdy idzie o negatywne koszty
uczestnictwa pokrzywdzonego w procesie karnym, także nie trzeba przekonywać, że w tym
czasie zdecydowanie zmieniły się realia procesowe- głównie zaś działalność organów
ścigania. Mowa o sposobie prowadzenia postępowania, co zwraca uwagę w szczególności w
kontekście wskazanych poniżej wytycznych wymiaru sprawiedliwości, programów i szkoleń
dla pracowników tych organów. Nie ulega też wątpliwości, iż obecnie również lepsze
merytoryczne kwalifikacje pracowników wymiaru sprawiedliwości, w tym także w zakresie
kultury i metodyki prowadzenia czynności procesowych oraz kontaktów z uczestnikami
postępowania- także ze szczególnym uwzględnieniem spraw o czyny z art. 197 KK, mogą
niweczyć wielokrotnie zasadność twierdzenia o tzw. wtórnej wiktymizacji w związku z
udziałem pokrzywdzonego w określonych czynnościach procesu karnego. W tej mierze
odnotować trzeba starania, aby proces karny w sprawach o wybrane przestępstwa przeciwko
wolności seksualnej realizowany był w sposób uwzględniający interesy osoby pokrzywdzonej
takim czynem. Aktualność w tej mierze zachowują wciąż jeszcze uchwalone przez Sąd
Najwyższy wytyczne wymiaru sprawiedliwości i praktyki sądowej w sprawach o
4