Poselski projekt ustawy o Polskim Instytucie Zachodnim im. Zygmunta Wojciechowskiego

Rozdział 4
Przepisy przejściowe i końcowe

Art. 11.
1.
Z dniem wejścia w życie ustawy likwiduje się „Instytut Zachodni – Instytut Naukowo-
Badawczy im. Zygmunta Wojciechowskiego”.
2.
Czynności związane z likwidacją „Instytutu Zachodniego – Instytutu Naukowo-
Badawczego im. Zygmunta Wojciechowskiego”, w szczególności inwentaryzację składników
majątkowych i niemajątkowych, zamknięcie rachunków bankowych i ksiąg rachunkowych
oraz sporządzenie sprawozdań, wykonuje Dyrektor Instytutu, w terminie 3 miesięcy od dnia
wejścia w życie ustawy.
3.
Bilans zamknięcia „Instytutu Zachodniego – Instytutu Naukowo-Badawczego im.
Zygmunta Wojciechowskiego” staje się bilansem otwarcia Instytutu.


Art. 12.

Z dniem wejścia w życie ustawy:
1) składniki majątkowe i niemajątkowe „Instytutu Zachodniego – Instytutu Naukowo-
Badawczego im. Zygmunta Wojciechowskiego” stają się składnikami majątkowymi i
niemajątkowymi Instytutu,
2) należności i zobowiązania „Instytutu Zachodniego – Instytutu Naukowo-Badawczego im.
Zygmunta Wojciechowskiego” stają się należnościami i zobowiązaniami Instytutu,
3) Instytut przejmuje dokumenty będące w posiadaniu „Instytutu Zachodniego – Instytutu
Naukowo-Badawczego im. Zygmunta Wojciechowskiego”.


Art. 13.

Z dniem wejścia w życie ustawy:
1) dyrektor „Instytutu Zachodniego – Instytutu Naukowo-Badawczego im. Zygmunta
Wojciechowskiego” staje się Dyrektorem Instytutu,
2) ustaje członkostwo dotychczasowych członków Rady Naukowej „Instytutu Zachodniego –
Instytutu Naukowo-Badawczego im. Zygmunta Wojciechowskiego”,
3) pracownicy „Instytutu Zachodniego – Instytutu Naukowo-Badawczego im. Zygmunta
Wojciechowskiego” stają się pracownikami Instytutu; przepis art. 231 ustawy z dnia 26
czerwca 1974 r. – Kodeks pracy stosuje się odpowiednio.


Art. 14.

Instytut jest zwolniony z podatków i innych danin publicznych z tytułu przejęcia
majątku „Instytutu Zachodniego – Instytutu Naukowo-Badawczego im. Zygmunta
Wojciechowskiego”.



Art. 15.

W sprawach nieuregulowanych niniejszą ustawą do Instytutu stosuje się odpowiednio
przepisy dotyczące instytutów badawczych. Ministrem właściwym w rozumieniu przepisów,
o których mowa w zdaniu pierwszym, jest Prezes Rady Ministrów.


Art. 16.

Ustawa wchodzi w życie z dniem 1 stycznia 2016 r.



















U z a s a d n i e n i e



Instytut Zachodni – Instytut Naukowo-Badawczy im. Zygmunta Wojciechowskiego
(dalej: Instytut Zachodni), wielce zasłużona placówka niemcoznawcza działająca od ponad 70
lat, obecnie funkcjonuje pod rządami ustawy o instytutach badawczych. Skutki tego są dla tej
jednostki niekorzystne, nawet skrajnie niekorzystne. Celem tej ustawy jest bowiem
konsolidacja jednostek naukowych, służąca wzmacnianiu dużych ośrodków, co siłą rzeczy
prowadzi do stopniowego wygaszania działalności jednostek mniejszych, a w szczególności
nietypowych placówek, takich właśnie jak Instytut Zachodni.

Placówka ta z coraz większym trudem radzi sobie w systemie finansowania i
ewaluacji jednostek naukowych działających pod rządami przywołanej ustawy. Mimo że
Instytut Zachodni z dużym nakładem sił spełnia rosnące wymagania instytucjonalne, jego
sytuacja nieuchronnie zmierza do likwidacji. Jak wyżej wskazano, szczególny profil tej
jednostki stoi w kolizji z mechanizmami przewidzianymi ustawą o instytutach badawczych.
Te ramy prawne utrudniają bowiem łączenie działalności naukowej, eksperckiej, analitycznej
i edukacyjno-politycznej, a taki właśnie profil decydował o unikatowości Instytutu
Zachodniego.

Specyfika dotacji statutowej, składającej się głównie ze środków na podtrzymanie
potencjału naukowego oraz fakt, iż w dziedzinie nauk humanistycznych i społecznych,
możliwe do uzyskania dotacje celowe mogą być wykorzystywane jedynie do prowadzenia
badań podstawowych, utrudniają, a w miarę upływu czasu uniemożliwiają podtrzymanie i
skuteczny rozwój funkcji eksperckiej i analitycznej Instytutu Zachodniego. Tymczasem
wykonywanie tych funkcji jest niezbędne – także dla polskiej racji stanu – wobec
dynamicznych przemian otoczenia międzynarodowego Polski, w szczególności przemian
otoczenia zachodniego, które są i dynamiczne, i prowadzone przez naszych sąsiadów w
sposób przemyślany.

Poza tym w systemie finansowania nauki nie przewiduje się również dodatkowych
środków dla utrzymywania bogatych zasobów Instytutu Zachodniego w postaci zwartych
zbiorów bibliotecznych dotyczących Niemiec współczesnych, cennych zbiorów archiwalnych
dotyczących okupacji hitlerowskiej, Ziem Zachodnich i Północnych oraz polskiej polityki
zagranicznej po 1989 r.

W takiej sytuacji należy zastosować statuowanie tej placówki na zasadach
zastosowanych już w naszym kraju i to dwukrotnie.


Przede wszystkim wzorcem jest tu casus jednostki badawczej p. n. Ośrodek Studiów
Wschodnich im. Marka Karpia. Jednostka ta w szczególności: gromadzi i opracowuje
informacje o istotnych wydarzeniach oraz procesach politycznych, społecznych i
gospodarczych na obszarze Europy Środkowej i obszarze na wschód od naszych granic;
przygotowuje analizy, ekspertyzy i studia prognostyczne dotyczące sytuacji na tych
obszarach; inspiruje, organizuje i prowadzi badania w zakresie problematyki związanej z tymi
obszarami; współpracuje z odpowiednimi zagranicznymi i polskimi ośrodkami naukowymi;
organizuje szkolenia, seminaria i konferencje; gromadzi specjalistyczny księgozbiór i
dokumentację naukową.

Krótko mówiąc, Ośrodek Studiów Wschodnich im. Marka Karpia wykonuje zadania i
pełni funkcje bliźniacze do tych jakie przypisane są Instytutowi Zachodniemu, z tym, że
główny geograficzny kierunek zainteresowanie pierwszej placówki jest wschodni, a drugiej
jest zachodni.

Nie ma istotnych powodów ku temu, by te bliźniacze placówki działały na całkowicie
odmiennych zasadach, tym bardziej, że od kilku już lat sprawdza się model prawno-
organizacyjny i finansowania Ośrodka Studiów Wschodnich im. Marka Karpia, przewidziany
odrębną ustawą (ustawa z dnia 15 lipca 2011 r. o Ośrodku Studiów Wschodnich im. Marka
Karpia).

Dodać należy, iż jeszcze kolejny instytut działa z dobrym skutkiem na zasadach
identycznych jak Ośrodek Studiów Wschodnich im. Marka Karpia. Jest to mianowicie Polski
Instytut Spraw Międzynarodowych działający na mocy ustawy szczególnej (ustawa z dnia 20
grudnia 1996 r. o Polskim Instytucie Spraw Międzynarodowych).

Podsumowując, obecnie mamy do czynienia z sytuacją skrajnie niesymetryczną.
Spośród trzech placówek pełniących istotne role dla naszego państwa, wśród których dwie
trzeba uznać za bliźniacze, a trzecia ma profil podobny do tych dwóch, dwie są
zorganizowane i finansowane na zasadach zapewniających stabilizację, trzecia zaś poddana
jest rygorom niedostosowanym do jej zadań i funkcji, a tym samym skazana jest likwidację.

Proponowana ustawa zmienia tę sytuację. Zapewni stabilizację obecnemu Instytutowi
Zachodniemu, a tym samym umożliwia skuteczne funkcjonowanie jedynej placówki
niemcoznawczej i sprofilowanej na monitorowanie, analizowanie i badanie procesów
politycznych, społecznych i gospodarczych w Europie Zachodniej.




Ocena skutków regulacji

1. Cel wprowadzenia ustawy


Celem ustawy jest uregulowanie statusu prawnego obecnego Instytutu Zachodniego –
Instytutu Naukowo-Badawczego im. Zygmunta Wojciechowskiego w sposób dostosowany do
zadań jakie wykonuje i funkcji jakie pełni.

2. Podmioty, na które oddziaływać będzie ustawa


Projekt ustawy dotyczy regulacji ustrojowej Polskiego Instytutu Zachodniego,

a pośrednio Kancelarii Prezesa Rady Ministrów. Z uwagi na charakter tej jednostki, jego
funkcjonowanie będzie miało wpływ na działania organów administracji państwowej
(w szczególności administracji rządowej, w tym resortów: spraw zagranicznych, gospodarki,
spraw wewnętrznych, obrony narodowej, kultury i dziedzictwa narodowego).

3. Konsultacje społeczne


Ze względu na pilną potrzebę szybkiej stabilizacji sytuacji obecnego Instytutu
Zachodniego – Instytutu Naukowo-Badawczego im. Zygmunta Wojciechowskiego,
opisywanej w polskich mediach, projekt nie poddano szerszej konsultacji.

4. Wpływ na finanse publiczne, w tym na budżet państwa i dochody jednostek
samorządu terytorialnego


W celu umożliwienia obecnemu Instytutowi Zachodniemu wykonywania zadań na
pożądanym poziomie konieczne jest przyznanie dotacji podmiotowej w wysokości w
granicach 4-5 mln zł. Kwota dotacji będzie mogła być modyfikowana, stosownie do zadań i
funkcji tego instytutu, biorąc pod uwagę wysokości kwot pozyskiwanych przez niego z
innych źródeł. Można prognozować, że w najbliższych latach dotacja z budżetu państwa
będzie względnie niezbędna.


W stosunku do obecnego, t. j. żebraczego poziomu finansowania, wymieniona kwota
stanowi mniej więcej podwojenie wydatków z budżetu państwa.