Poselski projekt ustawy o Rzeczniku do Spraw Przeciwdziałania Dyskryminacji

Warszawa, 28 stycznia 2010 r.


BAS – WAL – 98/10


Pan
Bronisław Komorowski
Marszałek Sejmu
Rzeczypospolitej Polskiej


Opinia
w sprawie zgodności z prawem Unii Europejskiej poselskiego projektu
ustawy o Rzeczniku do Spraw Przeciwdziałania Dyskryminacji
(przedstawiciel wnioskodawców: poseł Izabela Jaruga-Nowacka), w wersji
uwzględniającej autopoprawkę

Na podstawie art. 34 ust. 9 uchwały Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 30 lipca 1992
roku – Regulamin Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej (Monitor Polski z 2009 r., Nr 5, poz. 47
oraz Nr 81, poz. 998) sporządza się następującą opinię:



1. Przedmiot projektu ustawy
Projekt ustawy przewiduje ustanowienie instytucji Rzecznika do Spraw
Przeciwdziałania Dyskryminacji, który ma przeciwdziałać dyskryminacji z
powodu płci, rasy, pochodzenia narodowego i etnicznego, religii i przekonań,
wieku lub orientacji seksualnej, zarówno w publicznej, jak i w prywatnej sferze
życia społecznego. Projekt zawiera definicje pojęć dyskryminacji bezpośredniej
oraz dyskryminacji pośredniej, a także regulacje dotyczące ciężaru dowodu w
przypadku zarzutu dyskryminacji. W projekcie określono: tryb powoływania
Rzecznika, warunki, które musi spełniać osoba powoływana na stanowisko
Rzecznika, zakres zadań Rzecznika oraz obowiązek współdziałania Rzecznika z
właściwymi organami administracji publicznej, instytucjami oraz organizacjami
pozarządowymi.


2. Stan prawa Unii Europejskiej w materii objętej projektem
Zagadnienia związane ze zwalczaniem dyskryminacji ze względu na płeć,
rasę lub pochodzenie etniczne, religię lub światopogląd, niepełnosprawność,
wiek lub orientację seksualną uregulowane są w art. 19 Traktatu o
funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TfUE) i wydanych m.in. na jego podstawie
aktach prawnych. Ponadto, należy wspomnieć art. 157 ust. 1 TfUE, który
nakłada na każde państwo członkowskie obowiązek zapewnienia stosowania
zasady równości wynagrodzeń dla pracowników płci męskiej i żeńskiej za taką
samą pracę lub pracę tej samej wartości. Zgodnie z art. 159 ust. 3 TfUE
Parlament Europejski i Rada są upoważnione do przyjmowania środków
zmierzających do zapewnienia stosowania zasady równości szans i równego
traktowania mężczyzn i kobiet w dziedzinie zatrudnienia i pracy, w tym zasady
równości wynagrodzeń za taka samą pracę lub pracę takiej samej wartości.
Spośród aktów prawnych dotyczących zwalczania dyskryminacji z
powodów określonych w art. 19 i art. 157 ust. 3 TfUE należy wymienić:

1) dyrektywę Rady 2000/43/WE z dnia 29 czerwca 2000 r. wprowadzającą
w życie zasadę równego traktowania osób bez względu na pochodzenie
rasowe lub etniczne (Dz. Urz. WE L 180 z 19.7.2000 r., str. 22; Dz. Urz.
UE Polskie wydanie specjalne: rozdz. 20, t. 01, str. 23),
2) dyrektywę Rady 2000/78/WE z dnia 27 listopada 2000 r. ustanawiającą
ogólne warunki ramowe równego traktowania w zakresie zatrudnienia
i pracy (Dz. Urz. WE L 303 z 2.12.2000 r., str. 16; Dz. Urz. UE Polskie
wydanie specjalne: rozdz. 05, t. 04, str. 79),
3) dyrektywę Rady 86/613/EWG z dnia 11 grudnia 1986 r. w sprawie
stosowania zasady równego traktowania kobiet i mężczyzn pracujących
na własny rachunek, w tym w rolnictwie, oraz w sprawie ochrony kobiet
pracujących na własny rachunek w okresie ciąży i macierzyństwa (Dz.
Urz. WE L 359 z 19.12.1986 r., str. 56; Dz. Urz. UE Polskie wydanie
specjalne: rozdz. 05, t. 01, str. 330),
4) dyrektywę Rady 2004/113/WE z dnia 13 grudnia 2004 r. wprowadzającą
w życie zasadę równego traktowania mężczyzn i kobiet w zakresie
dostępu do towarów i usług oraz dostarczania towarów i usług (Dz. Urz.
UE L 373 z 21.12.2004 r., str. 37),
5) dyrektywę 2006/54/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 5 lipca
2006 r. w sprawie wprowadzenia w życie zasady równości szans oraz
równego traktowania kobiet i mężczyzn w dziedzinie zatrudnienia i pracy
(wersja przeredagowana) (Dz. Urz. UE L 204 z 26.7.2006 r., str. 23).


3. Analiza przepisów projektu pod kątem ustalonego stanu prawa
Unii Europejskiej
3.1
Artykuł 19 TfUE nie wywiera skutku bezpośredniego w zakresie
swojej regulacji, co oznacza, że nie może być samodzielną podstawą dla
roszczeń związanych z dyskryminacją opartą na przesłankach określonych w
tym artykule. Stanowi on podstawę dla podjęcia przez Radę środków
niezbędnych w celu zwalczania wszelkiej dyskryminacji ze względu na płeć,
rasę lub pochodzenie etniczne, religię lub światopogląd, niepełnosprawność,
wiek lub orientację seksualną. Artykuł 157 ust. 1 TfUE określa zasadę równego
traktowania mężczyzn i kobiet w zakresie wynagrodzenia za taką samą pracę

2
lub pracę o takiej samej wartości. Zasada ta została rozwinięta m.in. w
wydanych na podstawie art. 157 ust. 3 TfUE dyrektywach 86/613 oraz 2006/54
Dyrektywy
2000/43/WE,
2004/113/WE oraz 2006/54/WE zawierają
postanowienia dotyczące obowiązku państw członkowskich wskazania i
podjęcia niezbędnych ustaleń dotyczących utworzenia organu lub organów,
których zadaniem ma być wspieranie równego traktowania osób bez względu na
kategorię dyskryminacji określoną w każdej z dyrektyw (odpowiednio
dyrektywa 2000/43/WE – rozdział III, dyrektywa 2004/113/WE – rozdział III i
dyrektywa 2006/54/WE – artykuł 20). Zgodnie z tymi postanowieniami państwa
członkowskie są zobowiązane do zapewnienia, że do kompetencji tych organów
będzie należało:
a) świadczenie niezależnej pomocy ofiarom dyskryminacji we wnoszeniu
skarg dotyczących dyskryminacji,
b) prowadzenie niezależnych badań nad dyskryminacją,
c) publikowanie niezależnych sprawozdań i wydawanie zaleceń na temat
wszystkich problemów związanych z dyskryminacją, oraz
d) w przypadku dyrektywy 2006/54/WE wymiana, na odpowiednim
szczeblu, dostępnych informacji z właściwymi organami europejskimi,
takimi jak Europejski Instytut ds. Równości Płci.
3.2 Utworzenie instytucji Rzecznika do Spraw Przeciwdziałania
Dyskryminacji oraz zakres działania Rzecznika określony w art. 10, 11 oraz 13
projektu ustawy są zgodne z postanowieniami dyrektyw 2000/43/WE,
2004/113/WE oraz 2006/54/WE.
3.3 Definicje „dyskryminacji bezpośredniej” oraz „dyskryminacji
pośredniej” zawarte w art. 2 ust. 3 i 4 projektu są zgodne z definicjami tych
pojęć w dyrektywach 2000/43/WE (art. 2 ust. 2), 2000/78/WE (art. 2 ust. 2),
2004/113/WE (art. 2 lit. a) i b)) oraz 2006/54/WE (art. 2 ust. 1 lit. a i b).

3.4 Zasada, zgodnie z którą obowiązkiem osoby, wobec której wysunięto
zarzut dyskryminacji jest udowodnienie, że nie nastąpiło naruszenie zasady
równego traktowania (art. 3 projektu – ciężar dowodu) jest zgodna z
postanowieniami dyrektyw 2000/43/WE (art. 8), 2000/78/WE (art. 10),
2004/113/WE (art. 9) oraz 2006/54/WE (art. 19).
3.5
Artykuł 7 pkt 1 projektu przewiduje wymóg posiadania obywatelstwa
polskiego przez Rzecznika.
TfUE statuuje zasadę swobodnego przepływu
pracowników. Polega ona m.in. na zniesieniu wszelkich form dyskryminacji w
zakresie zatrudnienia pracowników pochodzących z państw członkowskich ze
względu na obywatelstwo (art. 45 ust. 1 i 2 TfUE). Jednak swoboda ta nie
dotyczy zatrudnienia w administracji publicznej (art. 45 ust. 4 TWE). Trybunał
Sprawiedliwości, zgodnie z zasadą, że wyjątki należy interpretować zawężająco,
doprowadził w swoim orzecznictwie do określenia administracji publicznej jako
całokształtu miejsc pracy, które obejmują bezpośrednie lub pośrednie
uczestnictwo w wykonywaniu władzy publicznej i funkcji, których przedmiotem
jest ochrona ogólnego interesu państwa lub innych zbiorowości publicznych i

3
które z tego względu zakładają istnienie między pracownikiem a państwem
szczególnej więzi solidarności, jak również wzajemności praw i obowiązków,
które są podstawą więzi obywatelstwa (wyrok Trybunału z 17 grudnia 1980 r. w
sprawie 149/79 Komisja przeciwko Belgii [ECR 1982 I-01845]). Dodatkową
wskazówką interpretacyjną może być treść Komunikatu Komisji dotyczącego
stosowania dawnego art. 48 ust. 4 TWE1 (Dz. Urz. WE C 72/2 z 18.03.1988 r.).
Komisja uważa, że wyjątek dotyczący administracji publicznej stosuje się
przede wszystkim do pracowników: sił zbrojnych, policji, sędziów,
pracowników administracji skarbowej oraz dyplomacji. Może odnosić się
zarówno do administracji publicznej szczebla centralnego, jak i lokalnego, w
zakresie, w jakim chodzi o personel, który wykonuje władzę państwową, w
związku z procesem tworzenia lub stosowania prawa oraz nadzoru nad
jednostkami podporządkowanymi.

Mając na uwadze zakres zadań Rzecznika określony w art. 10 i 11
projektu (m.in. opiniowanie projektów aktów prawnych, współpraca w zakresie
tworzenia rządowych programów przeciwdziałania dyskryminacji) należy
uznać, że wymóg posiadania przez Rzecznika obywatelstwa polskiego nie
narusza postanowień art. 45 TfUE.


4.
Konkluzje

Projekt ustawy o Rzeczniku do Spraw Przeciwdziałania Dyskryminacji, w
wersji obejmującej autopoprawkę, jest zgodny z prawem Unii Europejskiej.







:
Dyrektor
Biura
Analiz
Sejmowych
Michał Królikowski
1 Obecnie art. 45 ust 4 TfUE. Pomimo zmiany numeracji artykułów, w związku z wejściem w życie Traktatu z
Lizbony z dniem 1 grudnia 2009 r., treść przepisu nie uległa zmianie. W związku z tym Komunikat zachowuje
aktualność.

4
Warszawa, 28 stycznia 2010 r.


BAS – WAL – 99/10


Pan
Bronisław Komorowski
Marszałek Sejmu
Rzeczypospolitej Polskiej


Opinia
w sprawie stwierdzenia, czy poselski projekt ustawy o Rzecznika do Spraw
Przeciwdziałania Dyskryminacji (przedstawiciel wnioskodawców: poseł
Izabela Jaruga-Nowacka), w wersji uwzględniającej autopoprawkę, jest
projektem ustawy wykonującej prawo Unii Europejskiej w rozumieniu art.
95a Regulaminu Sejmu

Projekt ustawy przewiduje ustanowienie instytucji Rzecznika do Spraw
Przeciwdziałania Dyskryminacji, który ma przeciwdziałać dyskryminacji z
powodu płci, rasy, pochodzenia narodowego i etnicznego, religii i przekonań,
wieku lub orientacji seksualnej, zarówno w publicznej, jak i w prywatnej sferze
życia społecznego. Projekt zawiera definicje pojęć dyskryminacji bezpośredniej
oraz dyskryminacji pośredniej, a także regulacje dotyczące ciężaru dowodu w
przypadku zarzutu dyskryminacji. W projekcie określono, tryb powoływania
Rzecznika, warunki, które musi spełniać osoba powoływana na stanowisko
Rzecznika, zakres zadań Rzecznika oraz obowiązek współdziałania Rzecznika z
właściwymi organami administracji publicznej, instytucjami oraz organizacjami
pozarządowymi.
Dyrektywy:
a) Rady 2000/43/WE z dnia 29 czerwca 2000 r. wprowadzająca w życie
zasadę równego traktowania osób bez względu na pochodzenie rasowe
lub etniczne (Dz. Urz. WE L 180 z 19.7.2000 r., str. 22; Dz. Urz. UE
Polskie wydanie specjalne: rozdz. 20, t. 01, str. 23),
b) Rady 2004/113/WE z dnia 13 grudnia 2004 r. wprowadzająca w życie
zasadę równego traktowania mężczyzn i kobiet w zakresie dostępu do
towarów i usług oraz dostarczania towarów i usług (Dz. Urz. UE L 373 z
21.12.2004 r., str. 37) oraz
c) 2006/54/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 5 lipca 2006 r.
w sprawie wprowadzenia w życie zasady równości szans oraz równego
traktowania kobiet i mężczyzn w dziedzinie zatrudnienia i pracy (wersja
przeredagowana) (Dz. Urz. UE L 204 z 26.7.2006 r., str. 23)