Poselski projekt ustawy o Rzeczniku do Spraw Przeciwdziałania Dyskryminacji

UZASADNIENIE

1. Równo ć wszystkich obywateli jest fundamentalną zasadą współczesnych
społeczeństw demokratycznych. Społeczno ć międzynarodowa podejmuje działania
mające na celu wzmocnienie infrastruktury prawnej i instytucjonalnej gwarantującej
przestrzeganie zasady równo ci oraz ochronę przed dyskryminacją. Ich wyrazem jest
m.in. przyjęcie protokołu 12. do Konwencji Praw Człowieka i Podstawowych
Wolno ci Rady Europy, rozszerzającego ochronę przed dyskryminacją na gruncie tej
Konwencji, zawarcie klauzuli antydyskryminacyjnej w art. 13. Traktatu o
Wspólnotach Europejskich oraz w art. 21. Karty Praw Podstawowych Unii
Europejskiej, a także wielu innych dokumentów mających na celu przeciwdziałanie
dyskryminacji z różnych powodów. Jako przykład mogą służyć w szczególno ci akty
prawne i dokumenty dotyczące eliminacji dyskryminacji z powodu płci np.
Konwencja ONZ w sprawie dyskryminacji w zatrudnieniu i wykonywaniu zawodu
(1958 r.) Konwencja ONZ w sprawie eliminacji wszelkich form dyskryminacji kobiet
(z 1979 roku), Konwencja o prawach politycznych kobiet (1952 r.) Deklaracja ONZ w
sprawie zwalczania przemocy wobec kobiet (1967), Dokument IV wiatowej
Konferencji ONZ w sprawach kobiet „Platforma Działania Pekin 1995”, oraz z
przyczyn innych niż płeć np.: Konwencja Rady Europy o Ochronie Mniejszo ci
Narodowych, dyrektywy równo ciowe Unii Europejskiej czy też unijne Wspólne
Działanie w sprawie Zwalczania Rasizmu i Ksenofobii (z dnia 15.07.1996 r.).
Konieczno ć likwidacji dyskryminacji z przyczyn etnicznych i rasowych jest również
podkre lana w licznych dokumentach z konferencji międzynarodowych np.
Europejskiej Konferencji przeciwko Rasizmowi, Antysemityzmowi i Nietolerancji,
która odbyła się w 2000 r. w Strasburgu, czy wiatowej Konferencji Przeciw
Rasizmowi, Dyskryminacji Rasowej, Ksenofobii i Związanej z nim Nietolerancji, która
miała miejsce w Durbanie w 2001 r.). Polska uczestniczyła w tych konferencjach, rząd
podpisując dokumenty końcowe, zobowiązał się do wdrażania ich postanowień.
Skonkretyzowaniu zadań i strategii w obszarze zwalczania dyskryminacji oraz ich
wdrażania po więcone są liczne programy realizowane w krajach UE np.

10
Wspólnotowy Program Działań na rzecz Zwalczania Dyskryminacji na lata 2001 –
2006 oraz Wspólnotowe Programy na rzecz równo ci płci. Zagadnienia te poruszone
zostały także w „Milenijnych Celach Rozwoju” przygotowanych przez ONZ, w
których zawarto wskaźniki umożliwiające obiektywną ocenę postępu w osiąganiu
równo ci w skali globalnej. Trzeci spo ród o miu Milenijnych Celów Rozwoju mówi
o promowaniu równo ci płci i wzmocnieniu pozycji kobiet (empowering women),

2. Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej stanowi w art. 32. 1. Wszyscy są wobec prawa
równi. Wszyscy mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne.
2. Nikt nie może być dyskryminowany w życiu politycznym, społecznym lub
gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny. Art. 33 Konstytucji RP podkre la
szczególne znaczenie równouprawnienia kobiet i mężczyzn art. 33. Kobieta i
mężczyzna w Rzeczypospolitej Polskiej mają równe prawa w życiu rodzinnym, politycznym,
społecznym i gospodarczym. Kobieta i mężczyzna mają w szczególności równe prawo do
kształcenia, zatrudnienia i awansów, do jednakowego wynagradzania za pracę jednakowej
wartości, do zabezpieczenia społecznego oraz do zajmowania stanowisk, pełnienia funkcji oraz
uzyskiwania godności publicznych i odznaczeń.
W dokumentach międzynarodowych podkre la się, że oprócz generalnych
postanowień zawartych w konstytucjach krajowych istnieje potrzeba wprowadzenia
szczegółowych rozwiązań dotyczących równo ci wszystkich obywateli i
niedyskryminacji z jakiegokolwiek powodu. W wielu krajach istnieją ustawy
dotyczące równego statusu płci i odrębne ustawy mające na celu przeciwdziałanie
dyskryminacji z innych przyczyn. W Polsce dotychczas nie uchwalono takich
regulacji prawnych. W związku z zaniedbaniami Polski w obszarze polityki
równo ciowej i brakiem wdrażania zasady równego statusu płci (czego wymagają
dyrektywy dotyczące tego obszaru) Komisja Europejska pozwała Polskę przed
Europejski Trybunał Sprawiedliwo ci.
Ustawa o Rzeczniku ds. Przeciwdziałania Dyskryminacji wypełnia zobowiązania
wynikające z prawa wspólnotowego zawartego w dyrektywach dotyczących
równego traktowania z powodu płci, rasy, pochodzenia narodowego i etnicznego,
religii i przekonań, wieku oraz orientacji seksualnej, zarówno w publicznej jak i

11
prywatnej sferze życia społecznego. Wiąże się to w szczególno ci z potrzebą
dostosowania polskiego prawa do postanowień zawartych w dyrektywach UE:
1. Dyrektywa Rady 76/207/EWG z dnia 9
lutego 1976
r. w
sprawie
wprowadzenia w
życie zasady równego traktowania kobiet i mężczyzn
w zakresie dostępu do zatrudnienia, kształcenia i awansu zawodowego oraz
warunków pracy.
2. Dyrektywa Rady 86/613/EWG z dnia 11
grudnia 1986
r. w
sprawie
stosowania zasady równego traktowania kobiet i mężczyzn pracujących na
własny rachunek, w
tym w
rolnictwie, oraz w
sprawie ochrony kobiet
pracujących na własny rachunek w okresie ciąży i macierzyństwa.
3. Dyrektywa Rady 2000/43/WE z dnia 29 czerwca 2000 r. wprowadzającej w
życie zasadę równego traktowania osób bez względu na pochodzenie rasowe
lub etniczne.
4. Dyrektywa Rady 2000/78/WE z dnia 27 listopada 2000 r. ustanawiającej
ogólne warunki ramowe równego traktowania w zakresie zatrudnienia i
pracy.
5. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2002/73/WE z dnia 23 wrze nia
2002 r. zmieniającej Dyrektywę Rady 76/207/EWG w sprawie wprowadzenia
w życie zasady równego traktowania mężczyzn i kobiet w zakresie dostępu do
zatrudnienia, kształcenia i awansu zawodowego oraz warunków pracy.
6. Dyrektywa Rady 2004/113/WE z dnia 13 grudnia 2004 r. wprowadzającej w
życie zasadę równego traktowania mężczyzn i kobiet w zakresie dostępu do
towarów i usług oraz dostarczania towarów i usług.
7. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2006/54/WE z dnia 5 lipca 2006
r. w sprawie wprowadzenia w życie zasady równo ci szans oraz równego
traktowania kobiet i mężczyzn w dziedzinie zatrudnienia i pracy (wersja
przeredagowana).

Dyrektywy te wskazując konieczno ć realizowania przez państwa członkowskie
polityki równo ciowej szczególną uwagę przykładają do tworzenia systemowych
rozwiązań pozwalających na zwalczanie dyskryminacji, podkre lają konieczno ć

12
istnienia wyspecjalizowanych organów służących promowaniu zasady równego
traktowania, monitorujących realizację polityki równo ciowej i udzielających pomocy
w dochodzeniu roszczeń z tytułu dyskryminacji. Zwraca się w nich równocze nie
uwagę na zagwarantowanie niezależno ci takich instytucji, co przemawia przeciwko
ich usytuowaniu w strukturach rządowych. Wprawdzie w zaleceniach tych
dopuszcza się, że organy te mogą być włączone w strukturę ogólnej, usytuowanej na
poziomie krajowym, instytucji stojącej na straży przestrzegania praw człowieka, pod
warunkiem jednak wyodrębnienia ich kompetencji i specjalizacji.
Projekt ustawy, zakładający utworzenie niezależnego, powoływanego przez Sejm,
urzędu Rzecznika do Spraw Przeciwdziałania Dyskryminacji, spełnia wymogi
nałożone przez wymienione dokumenty. Projekt ustawy nie uwzględnia w
kompetencjach Rzecznika ds. Przeciwdziałania Dyskryminacji przesłanki
„niepełnosprawno ć” ponieważ zagadnienia przeciwdziałania dyskryminacji osób
niepełnosprawnych ustawowo umocowane są w zadaniach Pełnomocnika Rządu ds.
Osób Niepełnosprawnych.

3. W projekcie ustawy znalazł się zakaz stosowania zarówno po redniej jak i
bezpo redniej dyskryminacji oraz definicje obu rodzajów dyskryminacji.
Proponowana definicja dyskryminacji bezpo redniej, zawarta w art. 2 ust. 2
stanowiąca, że dyskryminacja bezpo rednia ma miejsce, gdy z powodu płci, rasy,
pochodzenia narodowego i etnicznego, religii i przekonań, wieku oraz orientacji
seksualnej osoba traktowana jest mniej korzystnie niż inna osoba jest, była lub byłaby
traktowana w porównywalnej sytuacji zgodna jest z art. 2 Dyrektywy parlamentu
europejskiego i rady nr 2002/73/UE z 23 wrze nia 2002 r. zmieniającej Dyrektywę
Rady nr 76/207/EWG o wprowadzaniu zasady równego traktowania mężczyzn i
kobiet w kwestii dostępu do zatrudnienia, szkolenia i awansu zawodowego oraz
warunków pracy, a także z art. 2 ust 2 (a) Dyrektywy nr 2000/78 WE Rady Unii
Europejskiej z dnia 27.11.2000. w sprawie ustanowienia ogólnych ram równego
traktowania przy zatrudnieniu i wykonywaniu zawodu. Zawarta w projekcie
definicja dyskryminacji po redniej stanowiąca, że dyskryminacja po rednia ma
miejsce gdy pozornie neutralny przepis, kryterium lub praktyka stawia w

13
szczególnie niekorzystnej sytuacji osobę, o której mowa w art. 2. ust 2 w porównaniu
z innymi osobami, chyba że taki przepis, kryterium lub praktyka znajdują
obiektywne uzasadnienie usprawiedliwione słusznym celem, a rodki do osiągnięcia
tego celu są odpowiednie i konieczne jest zgodna z przepisami tych Dyrektyw.
Projekt ustawy zawiera też postanowienie, w my l którego działania podejmowane
przez okre lony czas, zmierzające do wyrównywania szans oraz rekompensowania
niekorzystnego położenia związanego z jednym z powodów wymienionych w
ustawie, nie stanowią naruszenia zasady równego traktowania. Przyjęcie takiego
rozwiązania, mającego na celu faktyczne zapewnienie pełnej równo ci, zgodne jest z
art. 7 ust 1 Dyrektywy 2000/78 WE – Rady Unii Europejskiej z dnia 27.11.2000 r. w
sprawie ustanowienia ogólnych ram równego traktowania przy zatrudnieniu i
wykonywaniu zawodu.

Dyrektywy, zarówno dotyczące równo ci płci, jak też nakazujące przeciwdziałanie
dyskryminacji z przyczyn innych niż płeć zawierają zasadę, zgodnie z którą osoba
skarżąca się na dyskryminację jedynie wskazuje fakty, na podstawie których można
przypuszczać, że zaistniała sytuacja bezpo redniej lub po redniej dyskryminacji,
natomiast ciężar dowodu, że nie nastąpiło naruszenie zasady równego traktowania
jest obowiązkiem osoby lub instytucji, wobec której wysunięto zarzut. Taka zasada
dotycząca ciężaru dowodu znalazła się w art. 10 Dyrektywy 2000/78/WE Rady Unii
Europejskiej z dnia 27.11.2000 r. w sprawie ustanowienia ogólnych ram równego
traktowania przy zatrudnieniu i wykonywaniu zawodu oraz w art. 8 Dyrektywy
2000/ 43/ WE Rady Unii Europejskiej z dnia 20.06.2000 r. wprowadzającej zasadę
równego traktowania osób bez względu na rasę i pochodzenie etniczne.
Urzeczywistnienie tej zasady stanowi przepis art. 3 projektu ustawy.

4. Zarówno wspomniane Dyrektywy jak i praktyka krajów Unii Europejskiej
wskazują, że szczególny nacisk kładziony jest na istnienie i sprawne działanie
urzędów, które mają promować zasadę równo ci i zapobiegać dyskryminacji.
Opublikowany w maju 2002 raport powstały na zlecenie Komisji Europejskiej,
dotyczący wyspecjalizowanych organów działających w krajach Unii dla

14