Komisyjny projekt ustawy o zmianie ustawy - Prawo upadłościowe i naprawcze

UZASADNIENIE
1. Wyjaśnienie celu ustawy.

Istnieje potrzeba wprowadzenia regulacji prawnej normującej zagadnienie
nadmiernego zadłużenia konsumentów jednakże przepisy te powinny uwzględniać wszystkie
konsekwencje społeczne i gospodarcze które powstaną po wejściu w życie ustawy.
W
szczególności należy przyjąć takie rozwiązania, które w sposób zrównoważony
zabezpieczą interesy zarówno dłużników jak i wierzycieli oraz uwzględnią specyfikę
polskiego systemu prawnego i tradycje obrotu gospodarczego przy jednoczesnym
zapewnieniu efektywności postępowania upadłościowego w odniesieniu do konsumentów.

2. Przedstawienie stanu obecnego.

Obecna ustawa przyjmuje, że postępowanie upadłościowe wobec konsumentów będzie
prowadzone według przepisów o postępowaniu upadłościowym obejmującym likwidację
majątku upadłego, by tą drogą spieniężyć majątek upadłego i zaspokoić należności
wierzycieli (art. 4912). Przyjmując, że postępowanie upadłościowe wobec konsumentów
będzie prowadzone według przepisów o postępowaniu upadłościowym obejmującym
likwidację majątku upadłego, wyłączono jednocześnie stosowanie tych przepisów pr. up. i n.,
których stosowanie w postępowaniu upadłościowym w sprawach konsumenckich byłoby
nieodpowiednie. Dla realizacji celów postępowania upadłościowego wobec osób
nieprowadzących działalności gospodarczej ustawa przewiduje, że po przeprowadzeniu
likwidacji masy upadłości i po zaspokojeniu wierzycieli z funduszów masy upadłości, jeżeli
pozostaną wierzytelności niezaspokojone, sąd będzie na wniosek upadłego orzekał o planie
spłat wierzytelności niezaspokojonych w okresie nie dłuższym niż pięć lat (art. 4917).

3. Różnice między dotychczasowym a przewidywanym stanem prawnym.

Przedstawione poprawki dotyczą zwłaszcza konieczności uwzględnienia w treści
projektowanej ustawy odpowiedniego uregulowania dotyczącego trybu ustalenia planu spłaty
i umorzenia części zobowiązań upadłego, tak aby sytuacja konsumenta nie była wyraźnie
gorsza od sytuacji upadłego przedsiębiorcy (osoby fizycznej), i tak, aby główny cel ustawy
(restrukturyzacja zadłużenia i umożliwienie rehabilitacji społecznej dłużnika) mógł być
rzeczywiście osiągnięty.

Przechodząc do szczegółowego omówienia proponowanych zmian, rozpocząć należy
od zmiany treści art. 1 ustawy. Zmiana jest konsekwencją przyjętych w dalszej części
projektu założeń wskazujących na możliwość prowadzenia postępowania upadłościowego
w trybie likwidacyjnym i w trybie ustalenia planu spłaty wierzycieli upadłego z opcją
oddłużenia.
Odnosząc się do zmian w części trzeciej tytule V, w art.4912 ust. 3 wprowadza się
nowe rozwiązania. Dotychczasowe wyłączenie stosowania art. 53 Prawa upadłościowego
i naprawczego, tj. przynajmniej obwieszczenia postanowienia o upadłości w dzienniku
o zasięgu lokalnym stanowiłoby poważne utrudnienie z punktu widzenia wierzycieli,
ponieważ ogłoszenie upadłości jest skuteczne od momentu wydania postanowienia.
Po drugie, zasadnym staje się stworzenie obowiązku przekazania informacji
o ogłoszeniu upadłości do biur informacji gospodarczej działających na podstawie ustawy
z dnia 14 lutego 2003 r. o udostępnianiu informacji gospodarczych, których której
bezpośrednim celem jest sprzyjanie udrożnieniu systemu płatniczego. Podobny obowiązek
został w ostatnim czasie nałożony ustawą z dnia 27 czerwca 2008 r. o zmianie ustawy
o pomocy osobom uprawnionym do alimentów (Dz. U. nr 134, poz. 850) na wójtów,
burmistrzów i prezydentów miast w zakresie przekazywania do biur informacji
o zaległościach w zwracaniu świadczeń wypłaconych z Funduszu Alimentacyjnego ustawą
z dnia 27 czerwca 2008 r. o zmianie ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów
(Dz. U. nr 134, poz. 850).
Po trzecie, mając na uwadze fakt, że głównymi wierzycielami, których dłużnicy będą
korzystać z instytucji upadłości konsumenckiej będą banki, instytucje kredytowe i inne
instytucje ustawowo upoważnione do udzielania kredytów, zasadnym jest uzupełnienie
przepisu także o obowiązek przekazania informacji o ogłoszeniu upadłości do instytucji,
o których mowa w art. 105 ust. 4 Prawa bankowego, czyli instytucji upoważnionych do
gromadzenia, przetwarzania i udostępniania: bankom - informacji stanowiących tajemnicę
bankową w zakresie, w jakim informacje te są potrzebne w związku z wykonywaniem
czynności bankowych oraz innym instytucjom ustawowo upoważnionym do udzielania
kredytów - informacji stanowiących tajemnicę bankową w zakresie, w jakim informacje te są
niezbędne w związku z udzielaniem kredytów, pożyczek pieniężnych, gwarancji bankowych
i poręczeń.
W art. 4912 skreśla się również dotychczas obowiązujący ustęp 5 wskazujący, że
sędzia-komisarz może zezwolić, żeby likwidację masy upadłości prowadził upadły pod
nadzorem syndyka. Likwidowanie masy upadłości przez upadłego będącego osobą fizyczną
nie prowadzącą działalności gospodarczej, nawet pod nadzorem syndyka wydaje się procesem
niewskazanym i ryzykownym. Możliwość taka stwarza zbyt duże zagrożenia dla wierzycieli,
w związku z czym należy bądź rozważyć skreślenie tego przepisu, bądź co najmniej
umożliwienie wierzycielowi zaskarżenia postanowienia sędziego-komisarza, albowiem może
być on w posiadaniu informacji o okolicznościach stanowiących przeciwwskazania do
wydania takiego postanowienia, ponadto to na wierzycielu spoczywa ryzyko wydania takiego
postanowienia. Może okazać się także, że upadły będzie dążył do przeciągnięcia
postępowania, czy też zbycia majątku w sposób nieuczciwy i z pokrzywdzeniem wierzycieli.
Jeśli upadły mógłby prowadzić taką likwidację, to sytuacje takie powinny być konkretnie
wskazane w ustawie. Ponadto wydaje się, że generalnie upadły nie ma kwalifikacji
i przygotowania do prowadzenia postępowania likwidacyjnego.
Dotychczasowy
art.
4913 otrzymuje nowe brzmienie. Głównym celem ustawy jest
restrukturyzacja zadłużenia i umożliwienie rehabilitacji społecznej dłużnika, co może być
osiągnięte w pierwszym rzędzie poprzez realizację planu spłaty wierzycieli i dopiero w razie
niewykonania planu spłaty, postępowanie upadłościowe byłoby realizowane poprzez
likwidację majątku dłużnika. W sytuacji gdy w stosunku do dłużnika, z uwagi na wskazane
powyżej przesłanki nie jest możliwe ustalenie planu spłaty, sąd od razu powoła syndyka,
który przystąpi do likwidacji majątku dłużnika (tryb likwidacyjny). Instytucja upadłości
konsumenckiej z możliwością realizacji planu spłaty z założenia powinna być traktowana nie
jako powszechnie dostępny sposób oddłużania, ale jako przywilej dla uczciwych obywateli,
którzy z przyczyn niezależnych od siebie (losowych) stali się niewypłacalni. Istotnie
koniecznym jest więc wprowadzenie ograniczeń w zakresie możliwości ustalenia planu spłaty
dla osób, które z własnej winy stały się niewypłacalne, poprzez ograniczenie przesłanek
podjęcia przez sąd takiej decyzji wyłącznie do sytuacji obiektywnych, niezawinionych
i niezależnych od dłużnika.
Ponadto dobrodziejstwo upadłości konsumenckiej winno mieć zastosowanie tylko
jeden raz, w praktyce bowiem co 10 lat upadły mógłby się w ten sposób oddłużać, co
przeczyłoby wyjątkowości upadłości konsumenckiej i z pewnością nie wpłynęło korzystnie
na działalność instytucji finansowych oraz szeroko rozumiany interes społeczny. Ważne
zatem jest, by instytucja oddłużenia osoby fizycznej była rozumiana jako wyjątkowy sposób
na wyjście z pułapki zadłużenia, a tym samym powinna przysługiwać raz z życiu.
Nowe
brzmienie
artykułu 4914 (dotychczasowy art. 4917 ) odzwierciedla zasadę, że
upadły powinien aktywnie uczestniczyć w przygotowaniu planu spłaty, co daje szanse jego
pełnej i terminowej realizacji, dlatego też upadły będzie mógł w terminie 14 dni od wydania
postanowienia o ogłoszeniu upadłości przedstawić sądowi projekt planu spłaty wierzycieli
upadłego. Wierzyciele zachowują prawo kontroli poprzez możliwość wniesienia zażalenia na
postanowienie sądu o ustaleniu planu spłaty. Wątpliwości budziło także określenie
w dotychczasowym art. 4917 ust. 5 (w obecnym projekcie art. 4914 ust. 6), że ustalenie planu
spłaty wierzycieli nie narusza praw wynikających z hipoteki, zastawu, zastawu rejestrowego
oraz hipoteki morskiej, tylko jeśli były one ustanowione na mieniu osoby trzeciej.
Należałoby skreślić w tym przepisie ostatnią część zdania, aby nie ograniczać ochrony praw
tylko dla osób trzecich i zastąpić ją sformułowaniem, że nie dotyczy to przypadku, gdy
uprawniony wyraził zgodę na objęcie zabezpieczonej wierzytelności planem spłaty
wierzycieli.
W
odróżnieniu od dotychczasowego stanu prawnego (dotychczasowy art. 4919),
w obecnie proponowanym art. 4915 wprowadzono rozwiązanie, zgodnie z którym w okresie
wykonywania planu spłaty wierzycieli upadły nie może bez zezwolenia sądu dokonywać
czynności prawnych przekraczających granice zwykłego zarządu.

Celem takiego ukształtowania przepisu jest jego dostosowane do systematyki innych
przepisów w systemie prawa dotyczących dokonywania czynności prawnych
przekraczających granice zwykłego zarządu.

Po drugie, ograniczenie związane z zakazem dokonywania zakupów na raty lub
zakupów z odroczoną płatnością jest niewystarczające (niezależnie od faktu, że z punktu
widzenia banków zapewne powstaną wątpliwości co do korzystania przez upadłego z kart
kredytowych). Konieczne wydaje się wprowadzenie dodatkowego postanowienia o zakazie
zaciągania bez zezwolenia sądu zobowiązań kredytowych w instytucjach finansowych. Biorąc
pod uwagę, iż upadłość osoby fizycznej ogłoszona została, gdy osoba ta nie była w stanie
spłacić zaciągniętych w banku kredytów, nie powinno się co do zasady pozwolić, aby
ubiegała się ona o inny kredyt, w trakcie spłaty wierzycieli na podstawie zatwierdzonego
przez sąd planu spłaty. Upadły tylko za zezwoleniem sądu, o którym mowa w ustępie 1
będzie mógł zawierać umowy kredytu i pożyczki, jeśli sąd uzna, że w konkretnej sytuacji
upadłego jest to uzasadnione.

W projektowanym art. 4917 (dotychczasowy art.
49111) przyjmuje się, że
konsekwencją niewykonania planu spłaty powinno być uchylenie planu spłaty i zmiana trybu
postępowania na tryb likwidacji majątku upadłego. Zmiana trybu na likwidacyjny polegać
będzie na powołaniu syndyka, który niezwłocznie przystępować będzie do likwidacji majątku
upadłego.
Ponadto projektowany przepis ust. 2 został uzupełniony także o sytuację
w której upadły został prawomocnie skazany za przestępstwo na szkodę wierzyciela
określone w art. 300 - 303 k.k. oraz o sytuację gdy upadły - wbrew art. 491(9) ust. 1 i 2 –
dokonał czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu lub zawarł bez zezwolenia sądu
umowę kredytu lub pożyczki. Konsekwencją zmiany trybu na likwidacyjny będzie
zastosowanie przepisu art. 4918 (dotychczasowego przepisu art. 4916) o wydzieleniu
upadłemu kwoty odpowiadającej przeciętnemu czynszowi najmu lokalu mieszkalnego za
okres dwunastu miesięcy, jeżeli w skład masy upadłości wchodzi lokal mieszkalny albo dom
jednorodzinny, w którym zamieszkuje upadły i zostały one sprzedane.

Przepis art. 491 9 o umorzeniu niezaspokojonych zobowiązań upadłego objętych
planem spłaty oraz o zakończeniu postępowania upadłościowego pozostaje bez zmian
w stosunku do dotychczasowego art. 491 12

4. Ocena skutków finansowych dla budżetu państwa
Można oczekiwać, że w wyniku znacznego rozszerzenia zakresu podmiotowego
omawianych przepisów nastąpi wzrost liczby wniosków o ogłoszenie upadłości
konsumenckiej składanych do sądów. Trudno jednak przewidzieć, jak wiele z blisko 1.400
tys. osób posiadających zaległości w spłacie zobowiązań finansowych zdecyduje się na
złożenie wniosku o upadłość. W ciągu dwóch pierwszych miesięcy obowiązywania ustawy na
taki krok zdecydowało się zaledwie ok. pół promila niewypłacalnych dłużników. Nawet przy
rozszerzeniu zakresu podmiotowego potencjalnych wnioskodawców – podobnie jak
dotychczas – powstrzymywać może konieczność włączenia mieszkania w skład masy
upadłościowej. Z drugiej strony, nawet bez zmiany ustawy można spodziewać się, że w miarę
upływu czasu liczba wniosków o upadłość będzie narastać, podobnie jak to się działo
w innych krajach.

Nawet jednak wzrost liczby wniosków składanych do sądów nie przełoży się
bezpośrednio na wyliczalny koszt dla budżetu państwa.

5. Ocena zgodności projektu z prawem Unii Europejskiej

Przedmiot projektu ustawy nie jest objęty prawem Unii Europejskiej.