Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw

tego zawiadomienia Ministrowi Sprawiedliwości, który ma określone uprawnie-
nia nadzorcze w stosunku do organów samorządowych korporacji zawodowych.
Projektowany art. 961 § 1 nakłada na właściwy organ samorządu zawodowego
obowiązek udzielenia informacji na żądanie sądu oraz podjęcia działań wynika-
jących z dokonanego przez sąd zawiadomienia. W ramach tych działań organ
samorządowy powinien podejmować czynności mające na celu wyeliminowanie
stwierdzonych nieprawidłowości. Przykładowo może dokonać zmiany osoby
pełnomocnika procesowego, który nie wykonuje swoich obowiązków, a został
ustanowiony dla strony z urzędu. Wykonanie powyższych obowiązków może
być wymuszone za pomocą grzywny, która jest nakładana na dziekana właści-
wej rady okręgowej (art. 961 § 2).
Ponadto projekt w art. 961 § 3 wprowadza szczególne rozwiązanie dotyczące
pełnomocników ustanowionych z urzędu. Rażące naruszenie przez nich obo-
wiązków procesowych będzie skutkować możliwością nieprzyznania lub obni-
żenia przez sąd wynagrodzenia przyznawanego ze środków Skarbu Państwa.
Wprowadzenie ogólnej normy w art. 961 powoduje konieczność uchylenia
szczególnych rozwiązań przewidzianych w tym zakresie w art. 3701 oraz
art. 3986 § 4.
W art. 61 wprowadzony został ogólny obowiązek podmiotów trzecich współdzia-
łania z sądem i wykonywania poleceń sądu w zakresie i terminie przez niego
wyznaczonym. Rozwiązanie to stanowi regułę ogólną, która do tej pory była
realizowana jedynie w zakresie niektórych regulacji dotyczących postępowania
dowodowego – art. 248 i art. 294. Normy te pozostają w mocy jako przepisy
szczególne. Wykonanie obowiązków pomocy i współpracy z sądem wzmocnio-
ne zostało, podobnie jak na gruncie art. 248 i art. 294, sankcją w postaci grzyw-
ny. Oczywiste jest przy tym, że grzywna wymierzona może być jedynie w przy-
padku bezpodstawnej odmowy wykonania polecenia sądu, a więc odmowy,
która nie znajduje podstawy prawnej (podstawą odmowy mogą być przykłado-
wo przepisy ustawy z dnia 22 stycznia 1999 r. o ochronie informacji niejawnych)
lub podstawy faktycznej (na przykład nieposiadanie przez dany podmiot infor-
macji żądanych przez sąd).
15



Proponowane rozwiązanie znajdzie zastosowanie przede wszystkim w tych
przypadkach, w których sąd zobligowany jest do podejmowania określonych
działań z urzędu (w szczególności w sprawach rozpoznawanych w postępowa-
niu nieprocesowym).
Dotychczas obowiązujący art. 163 § 1 K.p.c. określał wysokość grzywny wymie-
rzanej w postępowaniu cywilnym w kwocie do jednego tysiąca złotych. Projekt
przewiduje podwyższenie górnej granicy orzekanych grzywien do dwudziestu
tysięcy złotych. Rozwiązanie to ma na celu ujednolicenie zasad istniejących
w tym zakresie w postępowaniu cywilnym i karnym (projekt zmiany Kodeksu
postępowania karnego przewiduje podwyższenie maksymalnej wysokości kar
porządkowych do kwoty 20 000 zł), a przede wszystkim urealnienie wynikają-
cych z orzeczonej grzywny dolegliwości finansowych. W konsekwencji sąd uzy-
skuje znacznie skuteczniejszy instrument dyscyplinowania uczestników postę-
powania oraz innych podmiotów zobowiązanych do współdziałania z sądem.
Konsekwencją powyższych rozwiązań dyscyplinujących jest wprowadzenie
szczególnego trybu zażaleniowego w odniesieniu do postanowień porządko-
wych wydawanych przez sąd drugiej instancji. Z uwagi na konieczność zapew-
nienia kontroli odwoławczej wszelkich postanowień porządkowych o charakte-
rze przymuszającym (skazanie świadka, biegłego, strony i osoby trzeciej na
grzywnę, zarządzenie przymusowego sprowadzenia i aresztowania świadka
oraz odmowa zwolnienia świadka i biegłego od grzywny i świadka od przymu-
sowego sprowadzenia), w tym tych również, które mogą być wydawane w toku
postępowania odwoławczego przez sąd drugiej instancji, wprowadzono nową
instytucję wzorowaną na przepisach Kodeksu postępowania karnego – zażale-
nie do równorzędnego składu sądu odwoławczego (art. 3942). W ten sposób
zapewniona została kontrola odwoławcza także w odniesieniu do postanowień,
o których mowa w art. 394 § 1 pkt 5, wydawanych po raz pierwszy w toku po-
stępowania odwoławczego. Rzecz jasna zażalenie nie przysługuje na postano-
wienie sądu drugiej instancji, które wydane zostało na skutek przeprowadzonej
w tym zakresie kontroli instancyjnej (art. 3942 in fine).

16



Obligatoryjna odpowiedź na pozew i możliwość wydania wyroku zaocznego na
posiedzeniu niejawnym
W projekcie w sposób istotny została zmodyfikowana instytucja odpowiedzi na
pozew i wyroku zaocznego (art. 207 § 2 i 3, art. 339 § 1). Zgodnie z propono-
wanymi rozwiązaniami, przewodniczący (sędzia sprawozdawca) w każdej
sprawie może, jeszcze przed wyznaczeniem rozprawy, zarządzić doręczenie
odpisu pozwu oraz zobowiązać pozwanego do złożenia, w terminie nie krót-
szym niż dwutygodniowy, pisemnej odpowiedzi na pozew. W przypadku nie-
wniesienia odpowiedzi na pozew, a więc faktycznie niepodjęcia przez pozwa-
nego jakiejkolwiek obrony, sąd może wydać wyrok zaoczny na posiedzeniu
niejawnym. Przyjęcie takiego trybu procedowania w sposób oczywisty przyspie-
sza rozpoznanie sprawy – sąd już przed wyznaczeniem pierwszego terminu
rozprawy pozna stanowiska obu stron, zgłaszane przez nich twierdzenia i za-
rzuty oraz towarzyszące im wnioski dowodowe. Tym samym rozprawa może
zostać zaplanowana zdecydowanie bardziej efektywnie, w szczególności, jeżeli
zważyć, że sąd zyskuje uprawnienie do rozpoznania zgłoszonych przez strony
wniosków dowodowych jeszcze przed rozprawą na posiedzeniu niejawnym
(art. 236 § 2).
Powyższa konstrukcja sprzyja zasadzie koncentracji materiału dowodowego
oraz realizacji ogólnej dyrektywy procesowej nakazującej dążenie do rozstrzy-
gnięcia sprawy już na pierwszym posiedzeniu (art. 6).
Wydanie wyroku zaocznego na posiedzeniu niejawnym jest bezpośrednią kon-
sekwencją biernej postawy pozwanego, który, wbrew regule wynikającej
z art. 221, odmawia wdania się w spór. Jeżeli bowiem pozwany nie kwestionu-
je zasadności roszczeń podnoszonych przez powoda – tak należy rozumieć
niezłożenie odpowiedzi na pozew, a więc niezaprzeczenie twierdzeniom zawar-
tym w pozwie – wyznaczenie rozprawy staje się w istocie zbędne. Nadto możli-
wość wyrokowania zaocznego na posiedzeniu niejawnym znacząco skraca
okres, jaki upływa w takim przypadku od wniesienia powództwa w danej spra-
wie do udzielenia ochrony prawnej powodowi.
Konsekwencją powyższych zmian jest konieczność modyfikacji brzmienia
art. 346 § 1 i art. 348.
17



Możliwość utrwalenia przebiegu posiedzenia jawnego za pomocą urzą-
dzeń rejestrujących dźwięk albo obraz i dźwięk.
Zgodnie z proponowanym brzmieniem art. 157 § 1 przebieg posiedzenia jaw-
nego w każdej sprawie, w miarę istniejących możliwości technicznych, będzie
utrwalany za pomocą urządzenia rejestrującego dźwięk albo obraz i dźwięk.
W takim przypadku protokół z posiedzenia może przybrać formę skróconą
(art. 158 § 3). Jeżeli protokół z posiedzenia został sporządzony w formie skró-
conej, utrwalony za pomocą urządzeń rejestrujących zapis foniczny lub wide-
ofoniczny posiedzenia, podlega przekładowi i utrwaleniu w formie papierowej
w przypadkach wskazanych w ustawie (art. 158 § 4). Powyższe rozwiązanie,
przy założeniu zapewnienia sądom właściwych środków technicznych i osobo-
wych (urządzenia rejestrujące, osoby dokonujące przekładu zapisu), w sposób
oczywisty usprawni przebieg posiedzeń spowalnianych obecnie przez koniecz-
ność odręcznego utrwalania przebiegu posiedzenia w protokole. Konsekwencją
przyjętych w tym zakresie rozwiązań jest również zmiana art. 9 i art. 160 oraz
uchylenie art. 159 § 1.
Ograniczenie podstaw zawieszenia postępowania
Zawieszenie postępowania stanowi obecnie jedną z głównych przyczyn długo-
trwałości postępowań cywilnych, a nawet ich przewlekłości. Z tych względów
instytucja ta wymaga dalszych modyfikacji, zapoczątkowanych już w projekcie
ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego, który odnosił się
przede wszystkim do postępowań w sprawach gospodarczych.
Przede wszystkim bezzasadne jest dalsze utrzymywanie rozwiązania istnieją-
cego obecnie w art. 177 § 1 pkt 5. Zgodnie z tym przepisem, sąd może zawiesić
postępowanie w razie niestawiennictwa obu stron na rozprawie oraz w razie
niestawiennictwa powoda, gdy powód nie żądał rozpoznania sprawy w jego
nieobecności, a pozwany nie zgłosił wniosku o rozpoznanie sprawy. Wprawdzie
gospodarzami procesu cywilnego są jego strony, jednakże obowiązkiem sądu
w przypadku wniesienia powództwa jest dążenie do sprawnego merytoryczne-
go rozpoznania objętego nim sporu. Po rozszerzeniu zasady kontradyktoryjno-
ści i ograniczeniu możliwości prowadzenia postępowania dowodowego z urzę-
du, o treści wydanego rozstrzygnięcia powinien zasadniczo decydować stan
18



sprawy na pierwszej rozprawie. Jeżeli strony bez usprawiedliwienia nie stawiają
się na rozprawę i nie prezentują sądowi swoich twierdzeń i dowodów, brak jest
podstaw do wstrzymywania toku procesu i tym samym w istocie uchylania się
od jego merytorycznego rozstrzygnięcia.
Z powyższych przyczyn projekt ogranicza również podstawy zawieszenia po-
stępowania przewidziane obecnie w art. 177 § 1 pkt 6 jedynie do tych, których
wystąpienie faktycznie uniemożliwia nadanie sprawie dalszego biegu – niepo-
prawienie lub nieuzupełnienie w wyznaczonym terminie braków pisma proce-
sowego, brak adresu powoda albo niewskazanie przez powoda w wyznaczo-
nym terminie adresu pozwanego. Dotychczas otwarty w istocie katalog podstaw
zawieszenia przewidzianych w art. 177 § 1 pkt 6 stanowił główne i zasadnicze
źródło błędnej praktyki sądowej, prowadzącej do bezzasadnego zawieszania
postępowań. Z tych względów nowelizacja tego przepisu jest konieczna. Pro-
jektowana regulacja obejmuje jednocześnie sytuacje, gdy braki pisma proceso-
wego ujawnią się na dalszym etapie postępowania (wyłączony rygor zwrotu
pisma), zaś braki są tego rodzaju, że wydanie orzeczenia merytorycznego nie
jest możliwe (np. niesprecyzowane żądanie pozwu). W takiej sytuacji powinna
być przewidziana możliwość zawieszenia postępowania. Wskazać należy jed-
nocześnie, że w zakresie uzupełniania braków pisma procesowego i jego po-
prawiania na wstępnym etapie postępowania stosować się będzie nadal rygor
przewidziany w art. 130 § 1 K.p.c. (zwrot pisma).
Konsekwencją tej nowelizacji jest również konieczność zmiany brzmienia
art. 181 pkt 2.
Uchyleniu powinien podlegać art. 180 § 2, który obecnie przyznaje sądowi moż-
liwość zwrócenia się z urzędu do sądu spadku o ustanowienie kuratora spadku.
Wydaje się bowiem, że w sytuacji, w której same strony bądź ich spadkobiercy
nie są zainteresowane w kontynuowaniu postępowania, brak jest przyczyn, dla
których sąd z urzędu powinien podejmować czynności zmierzające do kontynu-
owania takiego procesu.
Ograniczenie możliwości zawieszenia postępowania na zgodny wniosek stron
(art. 178) jest związane z wprowadzeniem do procesu cywilnego instytucji me-
19