Komisyjny projekt ustawy o zmianie ustawy o kuratorach sądowych

Nadmienić ponadto warto, iż w pozostałej części, tj. niezgodności
kompetencji kierownika określonych w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości
z dnia 26 lutego 2013 r. w sprawie sposobu wykonywania obowiązków i uprawnień przez
kuratorów sądowych w sprawach karnych wykonawczych, z art. 2 k.k.w., a także w kwestii
niezgodności rozporządzenia z Konstytucją RP i innymi ustawami, odpowiednych zmian
legislacyjnych dokona nowelizacja ustawy – Kodeks karny i niektórych innych ustaw, która
została przyjęta przez Sejm i Senat RP, między innymi poprzez zmianę art. 2 pkt 6 Kodeksu
karnego wykonawczego i zaliczenie kierownika zespołu do kręgu organów postępowania
karnego wykonawczego, przeniesienie przepisów wskazanego rozporządzenia dotyczących
grup ryzyka do k.k.w., a także uprawniając zawodowych kuratorów sądowych do
przekazywania danych wrażliwych dotyczących skazanych organom Policji.
Projektowane rozwiązanie, ukierunkowane na wzmocnienie pozycji ustrojowej
kierownika zespołu kuratorskiej służby sądowej, jest konieczne dla poprawy jakości
i sprawności pracy kuratorów sądowych. W dotychczasowym modelu ustrojowym kierownik
w praktyce wypełniał funkcje administracyjno-biurowe, a jego kompetencje w zakresie
merytorycznego oddziaływania (korygowania) na pracę podległych kuratorów były
powszechnie kwestionowane. Ustawa w obecnym brzmieniu stanowi (art. 41 ust. 1), iż „do
obowiązków kierownika zespołu należy wykonywanie działań niezbędnych dla prawidłowego
funkcjonowania kuratorskiej służby sądowej w zakresie działań zespołu (...). Niejasność
obowiązujących przepisów stała się podstawą do powszechnego podważania merytorycznych
kompetencji kierownika w stosunku do kuratorów kierowanego przez niego zespołu,
uniemożliwiając kierownikowi efektywne zarządzanie zespołem. W toku wieloletniej pracy
nadzorczej, w tym lustracji wybranych zespołów kuratorskiej służby sądowej, stwierdzono, że
aktywność kierownika zespołu w konkretnych sprawach pozostawała niezauważalna, nawet
w zakresie tak fundamentalnych obowiązków jak kontrolowanie terminowości wykonywania
czynności przez kuratorów sądowych kierowanej jednostki, mimo jednoznacznego brzmienia
przepisu art. 41 ust. 1 pkt 10 ustawy o kuratorach sądowych. Brak usytuowanego w tej samej
komórce organizacyjnej na zasadzie bezpośredniej podległości służbowej podmiotu
wyposażonego w standardowe kompetencje zarządcze konstytuuje bardzo korzystną sytuację
zawodową
kuratora
sądowego,
jednak
w ocenie projektodawcy, popartej wieloletnią obserwacją i analizą praktyki, wraz
z istniejącymi rozwiązaniami ustrojowymi dotyczącymi pozycji kuratora okręgowego,
stanowi kluczową strukturalną przeszkodę w należytym funkcjonowaniu kuratorskiej służby
sądowej. Wyposażenie kierownika w realne narzędzia wpływu na poziom jakości,
efektywności, terminowości i obciążenia kuratorów sądowych pracą jest niezbędne do
osiągnięcia poprawy w omawianym zakresie. Poprzez literalne wskazanie zakresu
kompetencji kierownika, uwzględniające w szczególności koordynowanie i nadzorowanie
pracy zespołu, wydawanie poleceń co do sposobu prowadzenia spraw oraz kontrolę
prawidłowości realizacji zadań i obowiązków służbowych, projektowany przepis usuwa
jakiekolwiek wątpliwości co do roli i pozycji kierownika w strukturze organizacyjnej służby
kuratorskiej. Eliminuje także obecnie istniejący dysonans pomiędzy zakresami kompetencji
kadry nadzorczej na różnych szczeblach nadzoru – o ile bowiem kurator okręgowy, stojący na
czele kuratorskiej służby sądowej w okręgu, już w obecnym stanie prawnym jest wyposażony
w kompetencje merytoryczne względem podległych kuratorów sądowych, w szczególności
może ingerować i wydawać wiążące polecenia w sprawach oraz oceniać prawidłowość
wykonywania obowiązków służbowych – to w przypadku kierownika podobny zakres
oddziaływania jest już postrzegany jako niedozwolony. Ponadto niweluje dotychczasowe
zróżnicowanie co do sposobu zarządzania i wykonywania czynności nadzorczych przez
kierowników zespołów wobec kuratorów wykonujących orzeczenia w sprawach karnych oraz
w sprawach rodzinnych i nieletnich.
Projektowana nowelizacja tworzy czytelną, hierarchiczną strukturę organizacyjną
kurateli sądowej, w której kurator okręgowy zarządza kuratorską służbą sądową w okręgu
i jest za to odpowiedzialny przed prezesem sądu okręgowego. Z kolei kierownik zarządza
kuratorską służbą sądową w zespole i jest za to odpowiedzialny przed kuratorem okręgowym,
a zawodowi kuratorzy sądowi za należyte wykonywanie zadań i obowiązków ponoszą
bezpośrednią odpowiedzialność przed kierownikiem zespołu. Należy dodać, że kierownik
zespołu nie jest podmiotem z zewnątrz, przeciwnie – również jest kuratorem zawodowym
i członkiem kierowanego przez siebie zespołu, doskonale znającym lokalne realia oraz
specyfikę pracy podległych kuratorów. Jego odpowiedzialność za prawidłowe
funkcjonowanie zespołu jako całości bezwzględnie wymaga nie tylko kompetencji
administracyjnych i organizacyjnych, ale również narzędzi realnego wpływu na sposób
wykonywania przez kuratorów ich obowiązków służbowych.
Dodać należy, że projektowany sposób ukształtowania pozycji ustrojowej kierownika
zespołu pozostaje w zgodności z zaleceniami Rady Europy. W związku z tym należy
przytoczyć w szczególności treść reguły 30 rekomendacji Komitetu Ministrów
CM/Rec(2010)1 w sprawie reguł probacji z dn. 20.01.2010 r., która stanowi, iż „zarządzający
winni zapewnić jakość pracy probacyjnej poprzez wydawanie wytycznych, zaleceń,
sprawowanie nadzoru i motywowanie kadr. Kadry winny być odpowiedzialne za swoją
działalność.”. Konieczne jest również przytoczenie niemal w całości treści memorandum
wyjaśniającego do tej reguły, które doskonale obrazuje intencje i oczekiwania w zakresie
europejskich standardów kształtowania struktury organizacyjnej służb probacyjnych: „Istotne
jest, aby kadra zarządzająca zapewniała przywództwo i pomoc. Regularne spotkania
indywidualnych przedstawicieli kadry zarządzającej z kierownikami bezpośrednio
odpowiedzialnymi powinny mieć miejsce w celu zapewnienia nadzoru i omawiania
szczegółów konkretnych spraw. Powinni oni również umożliwić kierownikom przedstawienie
potrzeb w zakresie wsparcia pracowników w wykonywaniu najbardziej trudnych

i kompleksowych prac. Ich zadaniem jest zachęcanie, motywowanie, zapewnianie rozwoju
zawodowego, reagowanie na obawy pracowników, w tym doradztwo zespołowi oraz
organizowanie spotkań poświęconych konkretnym sprawom. Pracownicy mogą osiągać
oczekiwane standardy tylko wtedy, gdy są odpowiednio wspierani, a służba jest dobrze
zorganizowana i dobrze zarządzana. Tak jak służba probacyjna jest odpowiedzialna przed
władzami publicznymi, tak jej poszczególni członkowie za wykonywanie zadań ponoszą
odpowiedzialność wobec swoich przełożonych. (...)”. W ocenie projektodawcy jednoznacznie
wyrażone w przytoczonym komentarzu oczekiwanie menadżerskiego ukształtowania zasad
funkcjonowania służby probacyjnej jest wysoce przekonujące, sugestywne i racjonalne,
a w świetle dotychczasowych doświadczeń z funkcjonowaniem instytucji kierownika zespołu
– konieczne i pożądane. Pamiętając o tym, że kuratorska służba sądowa wykonuje również
orzeczenia w sprawach rodzinnych i nieletnich projektodawca podkreśla, że opracowane
przez ekspertów Rady Europy rekomendacje w zakresie probacji stanowią tylko jeden
z argumentów przemawiających za wprowadzeniem projektowanych rozwiązań,
a najważniejszym z nich jest potrzeba zapewnienia efektywnego zarządzania zespołem, co
dotyczy obu pionów kurateli sądowej.
Projektowana ustawa jest zgodna z prawem Unii Europejskiej.
Wejście w życie projektowanej ustawy nie pociągnie za sobą skutków finansowych dla
budżetu państwa. Rozwiązania zawarte w projekcie nie przyczynią się także do zwiększenia
wydatków innych jednostek sektora finansów publicznych, w szczególności zaś jednostek
samorządu terytorialnego. W 2014 roku funkcjonowało na terenie kraju 527 zespołów
kuratorskiej służby sądowej utworzonych w sądach rejonowych, w tym 196 zespołów do
spraw wykonywania orzeczeń karnych, 170 zespołów do spraw wykonywania orzeczeń
rodzinnych i nieletnich oraz 161 zespołów połączonych, wykonujących orzeczenia
w sprawach karnych i rodzinnych. Projekt nowelizacji ustawy o kuratorach sądowych nie
spowoduje konieczności zmiany struktury organizacyjnej kuratorskiej służby sądowej. Nie
wpłynie na liczebność zespołów i tym samym nie spowoduje podniesienia liczby
kierowników zespołów. Niniejszy projekt nie spowoduje także konieczności wypłacania
dodatków specjalnych dla kuratorów pełniących funkcję kierownika, jak również pozostawia
na tym samym poziomie wysokość dodatków funkcyjnych dla kuratorów zawodowych
pełniących funkcję kierownika zespołu.
Proponowana nowelizacja ustawy o kuratorach sądowych nie będzie miała też skutków
w sferze związanej z funkcjonowaniem przedsiębiorstw.