Rządowy projekt ustawy o ratyfikacji Umowy między Rzecząpospolitą Polską a Ukrainą o zabezpieczeniu społecznym, sporządzonej w Kijowie dnia 18 maja 2012r.

Ukrainy ok. 1000 osób, które mają prawo do skorzystania z postanowień powołanej ustawy.
Natomiast nie posiadają tego prawa członkowie rodzin repatriantów, a także osoby, które osiedliły
się w Polsce poza procedurą repatriacj. Osoby te domagają się zawarcia polsko-ukraińskiej
Umowy przede wszystkim z uwagi na brak możliwości sumowania polskich i ukraińskich okresów
ubezpieczenia do nabycia prawa do świadczeń długoterminowych (emerytur i rent).
Związanie się polsko-ukraińską Umową to zalety nie tylko w dziedzinie społecznej, ale także
w dziedzinie gospodarczej i ekonomicznej. Obecnie – wobec braku stosownej Umowy – za
pracowników delegowanych z Polski na Ukrainę pracodawca jest zmuszony podwójnie opłacać
składki na ubezpieczenia społeczne, tj. zarówno do systemu polskiego, jak i do systemu
ukraińskiego. Takie rozwiązanie oczywiście wpływa na wzrost kosztów pracy i powoduje, że
polskie inwestycje na Ukrainie stają się mniej opłacalne. Odpowiednie regulacje Umowy będą
eliminowały podwójne opłacanie składek na ubezpieczenia społeczne, a tym samym likwidowały
jedną z przeszkód w rozwoju polsko-ukraińskich stosunków gospodarczych.
Uwzględniając powyższe – w opinii Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej – związanie
Rzeczypospolitej Polskiej Umową o zabezpieczeniu społecznym z Ukrainą należy uznać za
zasadne.


2.
Dotychczasowy stan prawny

Pomiędzy Rzecząpospolitą Polską a Ukrainą nie ma kompleksowych regulacji prawnych
w dziedzinie zabezpieczenia społecznego. Do roku 1991 Strona polska współpracowała
z Międzypaństwowym Funduszem Rentowym w Moskwie, który obejmował swoim działaniem
całe terytorium byłego ZSRR, w tym terytorium obecnej Ukrainy. Na podstawie porozumienia
zawartego w dniu 16 lutego 1960 r. między Ministrem Zabezpieczenia Społecznego RSFRR oraz
Ministrem Pracy i Opieki Społecznej PRL, realizowany był transfer świadczeń emerytalnych
i rentowych przyznanych przed wyjazdem na stałe do drugiego państwa. Transfer odbywał się za
pośrednictwem Międzypaństwowego Funduszu Rentowego w Moskwie oraz Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych.

2) Obecnie repatriacja osób polskiego pochodzenia – zgodnie z art. 9 ustawy z dnia 9 listopada 2000 r. o repatriacji
(Dz. U. z 2004 r. Nr 53, poz. 532, z pó n. zm.) – została ograniczona do azjatyckiej części byłego ZSRR i tym samym
obywatele Ukrainy nie mogą repatriować się do Polski.

3) W latach 1997 – 2004 blisko 9 tys. obywateli Ukrainy osiedliło się w Polsce poza procedurą repatriacji. Natomiast
w latach 2004 – 2007 – w związku z ograniczeniem repatriacji do azjatyckiej części byłego ZSRR – już tylko 13 osób.


3
Po rozpadzie ZSRR w 1991 r. transfer świadczeń do Polski został wstrzymany, a świadczenia
przekazywane z Polski nie były wypłacane osobom zamieszkałym w państwach byłego ZSRR.
W celu zapewnienia zabezpieczenia materialnego osobom uprawnionym do świadczeń radzieckich
zamieszkałym w Polsce oraz osobom uprawnionym do świadczeń polskich zamieszkałym na
terytorium byłego ZSRR, Ministerstwo Pracy i Polityki Socjalnej nawiązało współpracę
z odpowiednimi ministerstwami państw powstałych po rozpadzie ZSRR, które przejęły -–w drodze
sukcesji – zobowiązania wynikające z zawartego w 1960 r. polsko-radzieckiego porozumienia,
określając równocześnie datę graniczną sukcesji.
Ministerstwo Socjalnego Zabezpieczenia Społecznego Ukrainy wskazało jako datę graniczną
31 grudnia 1991 r.
Wobec powyższego Zakład Ubezpieczeń Społecznych – za zgodą Ministra Pracy i Polityki
Socjalnej – nawiązał bezpośrednią współpracę z instytucją ubezpieczeniową Ukrainy. W efekcie
w

dniu 19 maja 1993 r. zostało podpisane Porozumienie między Zakładem Ubezpieczeń
Społecznych a Funduszem Rentowym Ukrainy w sprawie wzajemnego przekazywania świadczeń
emerytalno-rentowych dla osób uprawnionych zamieszkałych w Rzeczypospolitej Polskiej oraz na
Ukrainie. Porozumienie weszło w życie z dniem podpisania.
Zgodnie z trybem określonym w Porozumieniu z dnia 19 maja 1993 r. wzajemnemu
przekazywaniu podlegają świadczenia emerytalno-rentowe przyznane – do czasu przesiedlenia – na
podstawie wewnętrznych przepisów prawnych obowiązujących w Polsce lub na Ukrainie, pod
warunkiem, że przesiedlenie się na pobyt stały na terytorium drugiej Strony nastąpiło nie pó niej
niż 31 grudnia 1991 r.4).
Z uwagi na to, że nie ma żadnych polsko-ukraińskich postanowień regulujących pozostałe
zagadnienia z zakresu zabezpieczenia społecznego powstaje wiele niekorzystnych – dla obywateli
obu Stron – zjawisk. Szczególnie dotkliwy jest:
– brak regulacji prawnych dotyczących transferu świadczeń osobom, które przesiedliły się na
terytorium drugiego państwa po dniu 31 grudnia 1991 r. W obowiązującym stanie prawnym,
świadczenia emerytalne i rentowe przysługujące z tytułu podlegania wyłącznie polskiemu
systemowi zabezpieczenia społecznego, przyznane osobom zamieszkałym za granicą, są
wypłacane – na ich wniosek – osobie przez nich upoważnionej do odbioru, zamieszkałej
w kraju, lub na rachunek bankowy emeryta lub rencisty w kraju. Oznacza to, że osoby
zamieszkałe na Ukrainie, które uzyskały prawo do polskich emerytur lub rent po dniu
31 grudnia 1991 r. nie mogą ich otrzymywać w miejscu swego zamieszkania na Ukrainie, gdyż
polskie ustawodawstwo w takim przypadku przewiduje wypłatę tych świadczeń tylko w Polsce.

4) W I kwartale 2012 r. instytucja polska (ZUS) przekazywała świadczenia 13 osobom zamieszkałym na Ukrainie,
a instytucja ukraińska 64 osobom zamieszkałym w Polsce.


4
wiadczenia przyznane przez instytucję ukraińską – w przypadku przeniesienia miejsca
zamieszkania z Ukrainy do Polski nie są wypłacane (następuje jedynie jednorazowa wypłata
świadczenia w wysokości odpowiadającej wysokości świadczeń za okres 6 miesięcy),
– brak
możliwości uzyskania prawa do świadczeń emerytalno-rentowych przez osoby, które
przesiedliły się z Ukrainy do Polski po dniu 31 grudnia 1991 r. Zgodnie z ukraińskim
ustawodawstwem osoby te, nawet w przypadku spełniania warunków wymaganych przez
ustawodawstwo wewnętrzne nie uzyskują prawa do świadczeń, z uwagi na fakt zamieszkiwania
poza granicami Ukrainy,
– brak
możliwości uwzględnienia na prawo do świadczeń emerytalnych i rentowych okresów
ubezpieczenia przebytych na terytorium drugiej Strony, co oznacza, że ustalając prawo do tych
świadczeń, każde z państw bierze pod uwagę jedynie okresy ubezpieczenia przebyte na swoim
terytorium. W efekcie osoby zainteresowane często nie mogą uzyskać prawa do świadczeń
emerytalno-rentowych, ani przy zastosowaniu wyłącznie polskich (lub ukraińskich)
wewnętrznych przepisów ubezpieczeniowych, ani przy zastosowaniu – wobec braku Umowy –
zasady sumowania okresów ubezpieczenia – stanowiącej standard w tego typu umowach,
– obowiązek podwójnego opłacania składek ubezpieczeniowych za pracowników polskich
delegowanych do pracy na Ukrainę, gdyż osoby te podlegają ubezpieczeniu w państwie stałego
zatrudnienia, czyli w Polsce i równocześnie w państwie czasowego zatrudnienia, czyli na
Ukrainie. Takie podwójne oskładkowanie zwiększa koszty działalności polskich
przedsiębiorstw na Ukrainie i hamuje przepływ pracowników.
Należy zwrócić uwagę, że mimo braku między Polską a Ukrainą kompleksowych uregulowań
w zakresie zabezpieczenia społecznego, polskie ustawodawstwo, tj. wyżej powołana ustawa z dnia
17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, pozwala
osobom, które powróciły do kraju po dniu 22 lipca 1944 r. i zostały uznane za repatriantów
uwzględniać okresy zatrudnienia za granicą na prawo i wysokość polskich świadczeń emerytalnych.
W efekcie powyższej regulacji osobie posiadającej status repatrianta, na prawo do polskiej
emerytury są zaliczane okresy zatrudnienia przebyte na Ukrainie. Jeżeli w myśl polskich przepisów
jest to okres ubezpieczenia (zatrudnienia) wystarczający do przyznania polskiej emerytury to
wnioskodawca, po ukończeniu wieku emerytalnego, uzyskuje prawo do polskiej emerytury, mimo
że niejednokrotnie nigdy w Polsce nie pracował.

3.
Projektowany stan prawny
Przedstawiona Umowa odpowiada standardom międzynarodowym w dziedzinie zabezpieczenia
społecznego. Umowa została oparta na podstawowych zasadach koordynacji systemów

5
zabezpieczenia społecznego, tj.:
– zasadzie równego traktowania – zgodnie, z którą osoby, do których stosują się postanowienia
Umowy podlegają obowiązkom i korzystają z praw wynikających z ustawodawstwa drugiej
Umawiającej się Strony na tych samych warunkach, co obywatele tej Umawiającej się Strony
(art. 4 Umowy),
– zasadzie zachowania praw nabytych (eksportu świadczeń) – zgodnie, z którą świadczenia
pieniężne nabyte na podstawie ustawodawstwa jednej Umawiającej się Strony nie mogą być
zmniejszane, zawieszane, uchylane ani wstrzymywane z tego powodu, że osoba uprawniona do
tych świadczeń ma miejsce zamieszkania na terytorium drugiej Umawiającej się Strony. Fakt
zamieszkiwania w drugim państwie nie będzie miał negatywnego wpływu na prawo i wysokość
wypłacanych świadczeń (art. 5 Umowy),
– zasadzie sumowania okresów ubezpieczenia – zgodnie, z którą następuje sumowanie okresów
ubezpieczenia przebytych pod działaniem polskiego lub ukraińskiego ustawodawstwa, które
w myśl tego ustawodawstwa wymagane są do nabycia lub zachowania prawa do świadczeń
z zabezpieczenia społecznego, a także do obliczania wymiaru tych świadczeń (art. 9, 10 i 12
Umowy).
Umowa ma na celu zapewnienie możliwej dla obu Umawiających się Stron koordynacji systemów
zabezpieczenia społecznego. Oprócz zapisów dotyczących wymienionych powyżej zasad
koordynacyjnych zawiera ona także regulacje merytoryczne odnoszące się do poszczególnych
dziedzin zabezpieczenia społecznego objętych zakresem przedmiotowym Umowy. Są to
uregulowania dotyczące:

– właściwego ustawodawstwa (art. 6 – 8 Umowy)
Zgodnie z art. 6 Umowy osoby, do których zastosowanie będą miały jej postanowienia, będą
podlegały ustawodawstwu tego państwa, na terytorium którego wykonują pracę. Zasadą jest więc
obowiązywanie – w odniesieniu do danego zatrudnienia lub prowadzonej działalności na własny
rachunek – ustawodawstwa państwa miejsca wykonywania pracy lub prowadzenia działalności.
Umowa przewiduje także pewne wyjątki od powyższej zasady. Wynikają one głównie z charakteru
lub specyfiki wykonywanej pracy (zawodu) i powszechnie występują w tego typu umowach
dwustronnych, jak też w przepisach wspólnotowych. Najistotniejszym – z punktu widzenia
stosunków polsko-ukraińskich – będzie wyjątek dotyczący pracowników delegowanych (art. 7
ust. 1 Umowy). Zgodnie z tym artykułem pracownik polski, który zostanie oddelegowany przez
swego pracodawcę do pracy na Ukrainie – nadal – przez okres 24 miesięcy, w zakresie
zabezpieczenia społecznego, będzie podlegał przepisom polskim, a nie przepisom ukraińskim – co

6
wynikałoby z zasady ogólnej wyrażonej w art. 6 Umowy. Artykuł ten pozwala więc na
pozostawienie pracownika w dotychczas mającym do niego zastosowanie systemie zabezpieczenia
społecznego, bez konieczności zmiany systemu na okres delegowania pracownika. Ta regulacja
będzie działała także w drugą stronę, tj. w odniesieniu do pracowników ukraińskich delegowanych
do pracy do Polski.

– zasiłków dla bezrobotnych (art. 9 Umowy)
W celu nabycia prawa do zasiłku dla bezrobotnych będą uwzględniane (w niezbędnym zakresie)
okresy ubezpieczenia przebyte zgodnie z ustawodawstwem drugiej Umawiającej się Strony,
jednakże pod warunkiem że osoba zainteresowana bezpośrednio przed utratą pracy przebyła okresy
ubezpieczenia zgodnie z ustawodawstwem Umawiającej się Strony, u której ubiega się o prawo do
zasiłku. W przypadku gdy okresy ubezpieczenia przebyte na terytorium jednej z Umawiających się
Stron zostaną uwzględnione do ustalenia prawa do zasiłku zgodnie z ustawodawstwem drugiej
Umawiającej się Strony wówczas okres wypłaty zasiłku zostanie skrócony o okres, za który
bezrobotny otrzymywał zasiłek na terytorium drugiej Umawiającej się Strony w czasie 12 miesięcy
przed dniem złożenia wniosku o zasiłek.

– świadczeń z tytułu choroby i macierzyństwa (art. 10 – 11 Umowy)
wiadczenia z tytułu choroby i macierzyństwa przyznane zgodnie z ustawodawstwem jednej
Umawiającej się Strony będą wypłacane także za granicę, w przypadku gdy osoba uprawniona
będzie przebywała na terytorium drugiej Umawiającej się Strony, pod warunkiem że
ustawodawstwo stosowane tak stanowi. Przy ustalaniu prawa do tego typu świadczeń będą
sumowane – o ile to konieczne – także okresy ubezpieczenia przebyte na terytorium drugiej
Umawiającej się Strony.
Umowa nie przewiduje uregulowania kwestii świadczeń rzeczowych (zdrowotnych) z tytułu
choroby i macierzyństwa. W trakcie zorganizowanych w Warszawie w dniach 28 – 30 pa dziernika
2008 r. polsko-ukraińskich konsultacji w sprawie zawarcia umowy o zabezpieczeniu społecznym,
Strona ukraińska poinformowała, że z uwagi na wewnętrzne ustawodawstwo obowiązujące na
Ukrainie nie jest możliwe objęcie zakresem przedmiotowym Umowy świadczeń rzeczowych
i żadna z obecnie wiążących Ukrainę dwustronnych umów o zabezpieczeniu społecznym nie
zawiera uregulowań dotyczących tych świadczeń. W tej sytuacji polski resort zdrowia zajął
stanowisko, zgodnie z którym świadczenia rzeczowe (zdrowotne) nie powinny być objęte zakresem
przedmiotowym polsko-ukraińskiej Umowy

5) Stanowisko Ministra Zdrowia z dnia 18 lutego 2009 r. (znak: MZ-UZ-OPK-084-14766-1/ET/09).

7